Erte taniw

 
9.2.Usi da`wirdegi ko`rkem so`z sheberleri 
Altin Orda ma`mleketi Batiy, Berke, Mo`n`ke-Temir, Tuda-Menke, To`le-Buqa ha`m o`zbek 
xanlar tusinda a`dewir ken`eydi. Biraq son`in ala feodallar arasinda qarama-qarsiliq ku`sheyip, Altin 
Orda ma`mleketi quladi. 
A`lbette, mong`ol basqinshilig`i a`debiyat penen ma`deniyattin` rawajlaniwina keri ta`sirin 
tiygizdi. Biraq bul da`wirdegi a`debiyattin` rawajlaniwi birden toqtap qalg`an joq. Mon`g`ollar az 
sanda bolg`ani ushin da bul jerdegi a`debiyat o`zinin` bag`itin tu`rki tilinde dawam ete berdi. Ha`tte 
Altin Orda xanlig`inin` is qag`azlari jarliqlarinin` o`zi de tu`rki tilinde dawam etti. 
Ol da`wirde Altin Ordanin` paytaxti Saray qalasi bolip, ol Shig`istin` ko`p g`ana xaliqlari 
U`rgenish, Samarqand, Sig`naq, Buxara ha`m Qitay, Hind, Arab elleri menen bekkem baylanis 
du`zgen. Sol da`wirdin` ataqli arab alimlarinin` bir A`miyin A`l-Xoli XIII-XIV a`sirdegi Altin 
Ordanin` paytaxti saray qalasi ilim ha`m ma`deniyatinin` u`lken ortalig`i bolg`anlig`i haqqinda teren` 
pikir bildiredi. Bul qalanin` o`zinde sol waqitlari Qutub ad-Din ar-Raziy, Sadad-Din at-Tafazaniy, 
Ja`lel ad-Din, Xafiz ad-Din al Bazzaviy, Axmad al-Xodjandariy kibi talantli tilshi, a`debiyatshi ha`m 
filosof alimlar jasag`an. 
Al bul da`wirdin` shayirlari arasinda Sayfi Saraiy, Xorezmiy, Qutub, Du`rbek, Lutfiy, Ataniy, 
Rabg`uziy ha`m basqalari o`z zamaninin` en` ko`rnekli so`z iyelerinin` bir bolip jetisti. Olar bizlerge 
miyras etip qaldirg`an Xorezmiydin` «Muhabbatnamasi», Sayfi Saraiy ta`repinen tu`rki tilinde 
awdarilg`an «Gu`listan», Du`rbektin` «Yusip-Zliyxa»si, Rabg`uziydin` «Qissa-su`l a`nbiyasi» 
ayriqsha a`hmiyetke iye.
Bulardan tisqari filolog alimlar ta`repinen do`retilgen ayirim ilimiy kitaplarp da bar. 
 

---

- 46 -