Erte taniw

 
3.1. «Og`uznama» nin` izertleniwi 
«Og`uznama» tu`rkiy xaliqlardin` ma`deniyati tariyxinda a`hmiyetli orinlardin` birin iyeleytug`in 
shig`armalardin` biri. «Og`uznama» IX a`sirde jazilg`an. Bul shig`arma tiykarinan Og`uzlardin` 
tariyxi haqqindag`i da`stan bolip «Og`uz batirdin` tuwiliwi ha`m Sirdar`ya jag`alarinan baslap Edilge 
shekemgi bolg`an sawashlarin so`z etedi. Tariyxiy hu`jjetlerge qarag`anda Og`uzlardi tu`kmenler 
menen baylanistiriwshi boljawlar ko`birek ushirasadi. 
Biraq tariyxta Og`uzlardi qaraqalpaqlardin` ata-babalari bolg`an pechenekler menen de 
baylanistiriwshi hu`jjetler saqlanip qalg`an. Sebebi, IX-X a`sirlerde og`uzlar Sir da`r`yanin` to`mengi 
ag`isi Aral ten`izinin` boyin jaylag`an.
 
2. «Og`uznama» nin` payda boliw tariyxi 
Al X a`sirde ko`pshilik og`uzlar pechenekler jaylag`an Jayiq da`r`yasinin` boyina qaray 
awisqanlig`i ma`lim. Bul derekler rus jilnamalarindag`i tu`rklerdi eske saladi. Sonliqtan da
qaraqalapqlardin` ata-babalari dep esaplang`an pechenekler ha`m og`uzlar arasinda sol waqittin` 
o`zinde-aq baylanistin` bolg`anlig`in biykarlawg`a bolmaydi. Usig`an baylanisli bolsa kerek, akdemik 
V.M. Jirmunskiy «X a`cir menen XII a`sir aralig`inda og`uzlar menen pechenekler arasinda bir qansha 
jaqin qatnasiq boladi» dep ko`rsetedi.
 
3.2.. «Og`uznama» nin` ideyaliq mazmuni
«Og`uznama» tiykarinan on eki baptan ibarat bolip. Ha`r bir bapta Og`uz batirdin` 
qaharmanliqlari jirlanadi.
Eger «Og`uznama» nin` mazmunina na`zer awdarsaq ata-babalarimizdin` tariyxina baylainsli 
qiziqli su`wretlewlerdi ushiratamiz. «Ku`nlerden bir ku`n Ay qag`an ko`z jarip Og`uz degen ul 
ko`redi. Og`uz qiriq ku`nnin` ishinde ju`rip, bir jilda jigit bolip er jetedi. Son`inan u`ylenip, Ay, Ku`n, 
Juldiz isimli perzentli boladi. 

---

- 17 - 
Ekinshi hayalinan tuwilg`an balalarg`a Aspan, Taw, Ten`iz dep at qoyadi. Shig`armanin` son`g`i 
bo`limlerinde usi Og`uz qag`annin` atlanislari ha`m og`uzlar elatin gu`llendiriw ushin islegen isleri 
haqqinda so`z boladi. 
Ja`ne bir xarakterli jeri Og`uzdin` Qipshaqbay, Qan`libek degen ulli bahadirlari bolg`an. Bul 
bahadirlar tariyxtag`i qipshaqlar menen qan`lilardi eske tu`siredi. Bunnan tisqari Og`uzdin` alti ulinin` 
boliwi qaraqalpaq etnografiyasina da og`ada sa`ykes. 
«Og`uznama» nin` tili ma`selesine keletug`in bolsaq, shig`arma IX a`cirde jaziliwina qaramastan 
qaraqalpaq tiline bir qansha jaqin. Ma`selen:
«Qa`ne ku`nlerden bir ku`n Ay qag`andi qozu yarib boladi, erkek og`ul togurdi. Oshul ogulnun` 
onlugi yrag`i ko`k erdi, ag`izi atash qizil erdi, ko`zleri al, sachlari, qashlari qara erdiler. Yaqshi 
isilerden qoruqluq erdi. Oshul ochul anasinin` ko`gusundan ichmedi, et ash su`rme tiledi, tilge kele 
bashladi. Qiriq kundun son bedulledi, yurdi oynadi».
«Og`uznama» da «Igor` polki haqqindag`i jir» dag`i Bayan siyaqli og`ada dana Ulli Tu`rktin` ati 
gezlesedi. Sol waqittag`i jirlardin` avtorlari shig`armanin` basli qaharmani sipatinda qatnasiwina 
qarag`anda «Og`uznama» nin` avtori Tu`rk boliwi kerek degen pikirge kelemiz.