Ermatova Umidaxonning Iqtisodiyot fanidan kurs ishi. Mavzu

TASHQI IQTISODIY SEKTOR 2015 yilda eksport hajmi 442 milliard AQSh dollarini tashkil etdi. Bu dunyodagi o'n birinchi o'rin. Buyuk Britaniyaning asosiy eksport sheriklari quyidagilar hisoblanadi: Amerika Qo'shma Shtatlari, Germaniya, Shveytsariya, Xitoy, Frantsiya, Niderlandiya, Irlandiya. 2015 yilga kelib import hajmi 617 milliard AQSh dollarini tashkil etadi. Bu ko'rsatkich bo'yicha Buyuk Britaniya oltinchi o'rinda turadi. Asosiy hamkorlar Germaniya, Xitoy, Amerika Qo'shma Shtatlari, Niderlandiya, Frantsiya, Belgiya. Mamlakatning asosiy eksport ob'ektlari - muhandislik, transport, kimyoviy moddalardir. Buyuk Britaniyada jahon moliya xizmatlari eksportining qariyb 10% tashkil etadi.
Britaniya iqtisodiyoti 2007-2009 yillardagi jahon moliyaviy inqirozidan so‘ng ilk marotaba eng tez sur'atlarda pasayib bormoqda. Bunga mamlakatning Brexit bo‘yicha o‘tkazgan referendumi natijalari sabab bo‘layapti, deb yozgan mamlakatda chop etiladigan The Guardian nashri Markit tadqiqot kompaniyasi ma'lumotlariga tayangan holda.Gazetaning qayd etishicha, referendumdan so‘ng, iqtisodiy holatni kuzatish bo‘yicha olingan ma'lumotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, xizmat ko‘rsatish sohasidagi pasayish rekord darajani tashkil etgan, ishlab chiqarish 2013 yil fevralidan beri eng past ko‘rsatkichga yetgan. «Sohalardagi barcha muammolar u yoki bu ma'noda Brexit bilan bog‘liq», deya Markitning bosh iqtisodchisi Kris Uilyamson so‘zlarini keltiradi gazeta. Tahlilchilarning fikricha, 2016 yilning uchinchi choragida Birlashgan Qirollik YaIM 0,4 foizga pasayadi. Chunki, Britaniya ishlab chiqarish umumiy indeksi iyun oyida 52,3 punktga, iyulda 47,4 punktga qulagan. Bu esa, kuzatuvlarning so‘nggi 87 oyidagi eng past raqamlardir. Ishbilarmonlik faolligi ko‘rsatkichi ayni davrda 52,1 punktdan 49,1 punktgacha pasaydi.Xizmat ko‘rsatish sohasiga oid raqam 88 oydagi eng past ko‘rsatkichga yetib, iyunda 52,3 punktni, iyulda 47,4 punktni tashkil etgan.
Hindiston Buyuk Britaniyani ortda qoldirib, dunyodagi beshinchi yirik iqtisodiyotga aylandi va yashash narxi keskin tushib ketayotgan London hukumatiga yana bir jiddiy iqtisodiy zarba bera oldi.Sobiq Britaniya mustamlakasi 2022-yilning oxirgi uch oyida Buyuk Britaniyani ortda qoldirib, beshinchi yirik iqtisodiyotga aylandi. Hisob-kitob AQSh dollariga asoslangan bo‘lib, Xalqaro valyuta jamg‘armasining YaIM ma’lumotlariga ko‘ra, Hindiston birinchi chorakda o‘z yetakchiligini sezilarli darajada oshirib olgan. Buyuk Britaniyaning xalqaro reytinglarda tushishi, yangi bosh vazir uchun yoqimsiz holatni yuzaga chiqarishga ham ulgurdi. Konservativ partiya a’zolari dushanba kuni Boris Jonsonning o‘rniga nomzod tanladilar va tashqi ishlar vaziri Liz Truss ikkinchi turda Moliya vazirligining sobiq kansleri Rishi Sunakni mag‘lub etishi kutilmoqda.G‘olib 40 yil ichida eng tez inflyasiyaga duch kelgan va Angliya banki 2024-yilgacha davom etishi mumkin bo‘lgan retsessiya xavfi ortib borayotgan mamlakatni boshqarishga, mavjud iqtisodiy muammolarni kamaytirishga harakat qilib ko‘radi.Aksincha, Hindiston iqtisodiyoti joriy yilda 7 foizdan ko‘proq o‘sishi prognoz qilinmoqda. Ushbu chorakda Hindiston qimmatli qog‘ozlaridagi jahon miqyosida o‘sib borayotgan o‘sish ularni MSCI rivojlanayotgan bozorlar indeksida faqat Xitoydan keyin ikkinchi o‘ringa olib chiqdi.
To‘g‘rilangan asosda va tegishli chorakning oxirgi kunidagi dollar kursidan foydalangan holda, Hindiston iqtisodiyotining «nominal» pul ko‘rinishidagi hajmi 1-chorakda 854,7 mlrd. Xuddi shu asosda Buyuk Britaniya 816 milliard dollarni tashkil etdi.Hisob-kitoblar XVF ma’lumotlar bazasi va Bloomberg terminalidagi tarixiy valyuta kurslari yordamida amalga oshirildi.O‘shandan beri Buyuk Britaniya iqtisodiyoti yanada tushib ketmoqda. Buyuk Britaniya yalpi ichki mahsuloti ikkinchi chorakda qiymat jihatidan atigi 1% ga o‘sdi va inflyasiyaga tuzatish kiritilgandan so‘ng 0,1% ga qisqardi. Sterling ham dollarni rupiyaga nisbatan ortda qoldirdi, bu yil funt sterling Hindiston valyutasiga nisbatan 8 foizga qadrsizlandi.2012-yilgi hisobotlarda Hindiston eng yirik iqtisodiyotlar orasida 11-o‘rinni egallagan bo‘lsa, Buyuk Britaniya 5-o‘rindan joy olgan edi.Oktabr oyida Buyuk Britaniya iqtisodiyoti yuqori energiya narxlari, foiz stavkalari va siyosiy beqarorlik tufayli retsessiya yuz berdi. Bu haqda Financial Times xabar bermoqda. S&P ma’lumotlariga ko‘ra, Buyuk Britaniyaning ishbilarmonlik faolligi indeksi oktabr oyida bir oy avvalgiga nisbatan ikki pog‘onaga tushib, 47,1 punktni tashkil etdi. Bu “deyarli ikki yillik davr” uchun eng past ko‘rsatkich bo‘ldi.Kompaniya ekspertlari indeksning bunday keskin pasayishiga Buyuk Britaniyadagi “siyosiy beqarorlik” sabab bo‘lganini ko‘rsatmoqda, bu esa moliya bozoridagi notinchlikka olib keldi.Birlashgan Qirollikdagi ishbilarmonlik faolligi indeksi ketma-ket uchinchi oy 50 punktdan past, bu esa retsessiya haqida gapirishga imkon beradi, — deb ta’kidlaydi S&P tahlilchilari.Ularning hisob-kitoblariga ko‘ra, Buyuk Britaniya yalpi ichki mahsulotining pasayishi uchinchi chorakda sodir bo‘ladi, to‘rtinchi chorakda esa iqtisodiyotdagi salbiy tendensiyalar faqat kuchayadi.2022-yilda G‘arb mamlakatlarida energiya narxlarining tez o‘sishi natijasida yuzaga kelgan inflyatsiyaning rekord darajasi qayd etiladi.G‘arbda energetika resurslarining taqchilligi Rossiyaga qarshi sanksiyalar joriy etilgandan so‘ng, jumladan, Rossiyadan bir qator yoqilg‘ilarni yetkazib berish taqiqlanganidan keyin yomonlashdi.Avvalroq 2008-yildagi inqirozni prognoz qilgan Rubini dunyodagi iqtisodiy vaziyat 1970-yillardagidan ham yomonroqligini aytgani haqida xabar berilgandi.2020-yilda Buyuk Britaniya iqtisodiyoti pandemiya fonida so‘nggi uch asrdagi eng katta pasayishni boshdan kechirdi, pasayish 11 foizni tashkil etdi. Bu haqda Bloomberg milliy statistika boshqarmasining (ONS) yangilangan ma’lumotlariga asoslanib xabar berdi.Oldingi ko‘rsatkichlar 9,3% edi, ammo soxta lokdaunlarning ta’siri tufayli tuzatilgan. Inflyasiyaning yuqori qiymati oxirgi marta 1709-yilda qayd etilgan, keyin u 13,4% ga yetgan.Ta’kidlanishicha, 2020-yilning ikkinchi choragida Britaniya iqtisodiyotining pasayishi birinchi va ikkinchi lokdaun o‘rtasida 21 foizni tashkil etgan. Ilgari bu ko‘rsatkich 19,4% darajasida bo‘lishi taxmin qilingan edi. ONS, inqiroz davrida korxonalarning xarajatlari haqida batafsil ma’lumot mavjudligi sababli, iqtisodiyotning pasayishi bo‘yicha statistikani qayta ko‘rib chiqish mumkinligini aytdi.Ta’kidlanishicha, chakana elektr narxi 2,5 baravar ko‘payadi — yanvar oyida £4567 gacha va deyarli uch baravar — aprelda £5816 gacha. Bu yil Buyuk Britaniyadagi elektr energiyasining o‘rtacha sarf-xarajatlari yiliga £1971 ni tashkil qilmoqda.Oldinroq, Angliya banki Buyuk Britaniya bu yil tanazzulga yuz tutishi haqida ogohlantirgani, shuningdek, Buyuk Britaniya aholisi 100 yil ichida eng kuchli ish haqi pasayishiga duch kelishi mumkinligi haqida xabar bergan edik.
Tahlilchilarning fikricha, 2016 yilning uchinchi choragida Birlashgan Qirollik YaIM 0,4 foizga pasayadi. Chunki, Britaniya ishlab chiqarish umumiy indeksi iyun oyida 52,3 punktga, iyulda 47,4 punktga qulagan. Bu esa, kuzatuvlarning so‘nggi 87 oyidagi eng past raqamlardir. Ishbilarmonlik faolligi ko‘rsatkichi ayni davrda 52,1 punktdan 49,1 punktgacha pasaydi. Xizmat ko‘rsatish sohasiga oid raqam 88 oydagi eng past ko‘rsatkichga yetib, iyunda 52,3 punktni, iyulda 47,4 punktni tashkil etgan.
Britaniya funt sterlingi-Dollar kursi: So'nggi 90 kun ichida Britaniya funt sterlingi Dollar nisbatan 4.81% ga o'sdi va Britaniya funt sterlingi uchun 1.1850 $ 1.2448 $ ko'tarildi. Valyuta bozori har doim ochiq bo'lib, Qo'shma Shtatlar va Buyuk Britaniya, Britaniyaning Hind okeanining hududi, Man oroli, Jersi, Gernsi o'rtasidagi savdo munosabatlariga bog'liq ko'plab omillar tufayli kurslar tez-tez o'zgarib turadi. Sterling funt dunyodagi eng qadimgi valyuta bo'lib, u hali ham faol ishlatilmoqda. U birinchi bo'lib 8-asrda muomalaga kirdi va dastlab 240 ta kumush tinga asoslangan edi. Amerika dollari birinchi marta 1785 yilda millatning Buyuk Britaniya mustamlakasi maqomiga ega bo'lishidan oldin pul sifatida ishlatilgan “qit'a valyutasi“ o'rnini bosgan holda rasmiylashtirilib, yaratilgan.Bir funt sterling 100 pensga teng. Valyutaning o'zi nomi XII asrda paydo bo'lgan. Keyin "funt sterling" iborasi "funt sterling toza kumush" degan ma'noni anglatadi va pul o'lchovidir.Tarixchilar shuni aniqladilarki, 1300 yilda sterling kumush tiyin deb nomlangan, ularga yulduzlar o'yib yozilgan..1694 yilda ingliz banki o'z banknotalarini ishlab chiqarishni boshladi va valyutaning nomi ancha rasmiylashdi va umuman qabul qilindi.1971 yildan beri funt sterling faqat qo'shilgan ingliz funti rasmiy hujjatlar, o'nlik pul tizimiga tenglashtirildi.Shotlandiya va Irlandiya o'zlarining dizaynlari bilan funtlarni chiqaradilar, lekin ingliz valyutasiga teng. Ba'zan Angliya va Uelsda bunday pulni hisoblashda qiyinchiliklar mavjud.
Britaniyalik pullar
Buyuk Britaniyadagi milliy banklar quyidagi ekvivalentda pul chiqaradilar:
5 funt;

• 
  10 funt;
  
• 
  20 funt;
  
• 
  Va 50 funt.
  

Shuningdek, 1 va 2 funtli tangalar mavjud. Muomalada 1, 2, 5 va 10 pensli tangalar mavjud. Hisoblashda siz 20 va 50 valyuta birliklarida pensni topishingiz mumkin.
2016 yildan beri Angliya Banki birinchi polimer kupyuralarini muomalaga chiqardi. Buyuk Britaniyadagi pullar diqqatga sazovor joylarni, taniqli siyosiy va madaniy arboblarni, olimlarni va, albatta, malikani tasvirlaydi.