|
3. MILLIY 0 ‘ZLIKNI ANGLASH, MILLIY G‘URUR VA
MILLATGA SADOQAT - YUKSAK MA’NAVIY BURCH
Milliy o ‘z -o ‘zini
anglash
nim a? Milliy g ‘u ru r-ch i? M illatga
sadoqatlik nim a?
M illiy o ‘z - o ‘zini anglash bevosita m illat tushunchasi bilan
bog‘liq. M illat nim a? M illat deb, muayyan hududiy birligi, til
birligi, m adaniyatda ko‘rinadigan ruhiyat birligi, um um iqtisodiy
turm ush uyg‘unligi va m ushtarakligiga ega bo'lgan kishilarning
tarixan tashkil topgan birligiga aytiladi. Bu belgilar birdaniga tashkil
topgan emas. Dastlab ularning bir va bir necha shakllari kelib
chiqadi va rivojlanadi. Q abilaviy birlik kelib ch iq q an vaqtda
hududiy, til, ruhiy va ongiy birliklar shakllangan b o ‘ladi.
Elat va xalq kabi birliklarda bu belgilar yanada rivoj topadi.
M illatning kelib chiqishi va rivojlanishida iqtisodiy hayot birligi
katta rol o ‘ynaydi.
M illatning yana bir ajralmas xususiyati uning davlat bilan o'zaro
b o g ‘liq lig id ad ir. D avlat m illatg a n isb ata n a n ch a avval kelib
chiqqan. Dastlabki davlatlar quldorlik munosabatlari davrida paydo
bo'lgan. M illat ijtimoiy taraqqiyotning keyingi davriga m ansub
b o ‘lgan b irlik d ir. M illat d av lat ta sh k ilo ti b ilan m u stah k am
bog‘langan. Davlat qudratli bo ‘lsa, millat ham qudratli b o ‘lgan.
M illat va davlat rivojida tarixiy shaxslarning roli katta. Jahon
tarixi A leksandr M akedonskiy, A m ir Tem ur, Z ahiriddin Bobur
kabi ajoyib sarkardalarni yaxshi biladi. Millat o ‘z yo'lboshchisiga
ega bo'lsa, shu millat taqdiri k o ‘p jihatd an unga bog'liq b o ‘lgan.
Shaxsning tarixdagi roli masalasida tu rli-tu m an qarashlar mavjud
bo ‘lsa-da, tarixiy shaxslar millat va xalq hayotida yetakchi rolni
o ‘ynab kelganlar. M illat taqdirida yo‘lboshchining roli va o ‘rni
katta. XIV asrda Amir Tem urning sarkardalik va davlat rahbari
sifatidagi donoligi tufayli tem uriylar davlati barpo bo'ldi.
Millat hayotida tilning roli katta. Turkiy til eng qadimgi tillardan
biri. U millat va davlat kelib chiqqunga qadar ham mavjud bo'lgan.
Davlat va millat paydo boigach, til yanada ravnaq topgan.
Istiqlol tufayli o ‘zbek tili davlat tiliga aylandi. Shu bilan birga,
boshqa millat va elat tillari, ularning rivojlanishi uchun qulay shart-
sharoitlar yaratildi. Hozir m am lakatim izda yuzdan ziyod millatlar
va elatlar istiqomat qiladi. Shu jihatdan milliy o ‘z -o ‘zini anglagh
masalasini falsafiy jihatdan tahlil etish muhim ahamiyatga ega.
H ar b ir m illa tn in g ongi va psixologiyasi uning m a ’naviy
qiyofasini tashkil etadi. Shu m a’noda m illat m a’naviyat birligidir.
M a’naviy qiyofa m a’naviy jihatd an jam iyatning moddiy, ijtim oiy-
tarixiy sharoiti ta ’sirida shakllanadi va ijtimoiy ong ifodasi sifatitfa
nam oyon bo'ladi. M a’naviy qiyofa, ijtimoiy ong shakllari o ‘zgarib
turadi. Bu o ‘zgarish ijobiy yoki salbiy tusda b o ‘lishi m um kin.
Ijtimoiy ongning o'zgarishi m illatning milliy o ‘z -o ‘zini anglash
jarayoniga ham ijobiy, ham salbiy ta ’sir ko‘rsatishi mum kin.
Milliy ong va uning shakllanishi, eng avvalo, milliy uyg‘onish
negizida ro ‘y berishi mum kin. Milliy o ‘z -o ‘zini anglash nim a?
Milliy o ‘z -o ‘zini anglash kishilarning muayyan millatga mansubligi,
milliy tarixi, m adaniyati va merosi, urf-odatlari, milliy m ohiyati,
ruhiyati, iqtisodiyotini bilish dem akdir. Milliy o ‘z -o ‘zini anglash
ilm iy-siyosiy tu s olsa va ijtim o iy h arak a t u ch u n q o 'lla n m a
darajasiga ko‘tarilsa, u milliy mafkuraga aylanadi. Milliy m afkura
milliy siyosatning yetakchi omili b o ‘lib xizmat qiladi.
Milliy uyg‘onish mafkurasi m illatning yashash huquqi, ajdod-
larning urf-odatlari, milliy mansublik, fuqarolik huquqi, a n ’ana-
larini e ’zozlash huquqi, tarixiy milliy yozuvni tiklash, o ‘z tilini
davlat tilig a a y la n tirish , o ‘z m illa tin i va ja h o n m a d a n iy a ti
yutuqlarini egallash huquqi, milliy iqtisodiy mustaqillikka erishish
huquqi kabi m uhim hayotiy m asalalar m ajmuasidan iborat.
Milliy onglilik millatning tub manfaatlari mohiyatidan iborat. Uni
tu sh u n m aslik va inkor etish m illa tch ilik n i keltirib ch iq arad i.
Millatchilik o ‘zga millatlarga va o‘z millatiga munofiqlik va xudbinlik
bilan qarashdir. M illatchilik deb o ‘z m illatining m anfaatlarini
mutlaqlashtirish, o ‘zga millatlarning manfaatlari bilan hisoblashmaslik,
ularning qadriyatlarini yerga urish, kamsitish va adolatsizlikka yo‘l
qo‘yish holatiga aytiladi. Millatchilik biror-bir millatning manfaati-
ni himoya etib, boshqa millatlarning ehtiyojlarini pisand qilmasdan,
huquq va erkinliklarini chegaralab qo‘yishga qaratilgan harakatdir.
M illatchilik milliy tuyg'udan farq qiladi. Bu m asalalarda bir
qator tushunchalarni bir-biridan farq qilish kerak. M asalan, milliy
tuyg‘u, milliy iftixor, milliy xarakter, milliy ruhiyat (psixologiya),
milliy m ahdudlik, milliy xudbinlik, milliy o ‘zlikni anglash va h.k.
Milliy tuyg‘u — o ‘z m illatining milliy ruhi va xarakteri, milliy
his-tuyg‘ulari, psixikasi (ruhiyati), tem peram enti (mijozi) va fe’l-
atvorlari kabi m a ’naviy hodisalarning inson hayotiy faoliyatida
nam oyon bo'lishidir.
Milliy g ‘urur iftixor, faxr so‘zlariga yaqin turadi, biroq ular
bir-biridan farq qiladi.
Milliy g‘urur millatning o ‘z qavmi yutuqlaridan m am nuniyat
hissidir. 0 ‘z milliy davlati, o ‘z Konstitutsiyasi, Davlat madhiyasi,
Davlat gerbi, bayrog‘i uchun ich-ichidan sevinishi, ko‘nglining to ‘-
lishi, m am nun b o ‘lishidir. Bu m illatning qadr-qim m atini bilish
demakdir. 0 ‘ta g‘ururlanish yoki o ‘z millatini o ‘ta kamsitish ham
yaxshilikka olib kelmaydi. 0 ‘ziga ortiqcha baho qo‘yish, gerday-
ish, kekkayish singari qusurlar m illatga ziyon keltiradi, xolos.
Hadislarda aytilishicha, Olloh eng yom on ko'rgan narsalardan biri
takabburlikdir. H attoki masjidga gerdayib kirgan odam ning namozi
qabul bo‘1 mas ekan (qaralsin: Vatan tuyg'usi, 29-bet).
Milliy iftixor — millat o'zining yaxlit ijtimoiy birlik ekanligini ongli
ravishda his etishidir. Milliy iftixor millat vakillarming qalbidagi birlik,
qon-qardoshlik, til, madaniyat, m a’naviyat, iqtisodiyot va istiqbol
uchun qoniqish hissiyoti, kuchli ruhiy holatdir.
«Vatan tuyg‘usi» kitobi m ualliflari yozganlaridek, milliy bir-
dam lik tu y g ‘usi m illiy ongning asosini tashkil qiladi. M illiy
birdam lik yetuk va m ukam m al m a ’naviy fazilat sifatida, milliy
ongi rivojlangan mam lakatlardagi m illatlarda to ‘laroq nam oyon
bo'ladi. M ahalliychilik va guruhbozlik milliy bardam lik hissiyotini-
ng ku ch sizlan ish ig a olib keladi. P re zid e n tim iz t a ’kidlaydiki,
«umumiy ishimizga xalaqit beradigan m ahalliychilik, guruhbozlik
holatlariga faol chek q o ‘yish lozim ligini» anglab yetish zarur
Do'stlaringiz bilan baham: |
