362
19-BOB. REKLAMA FAOLIYATI SAMARADORLIGINI BAHOLASH.
XALQARO REKLAMA
19.1. Reklama tadbirlarining iqtisodiy samaradorligi
Reklama beruvchi reklama qilish samaradorligini hisobga olishni yo‘lga qo‘yishi
to‘g‘riroq bo‘ladi. Bu reklamaning maqsadga muvofiqligi va uning alohida vositalari
unumdorligi haqida axborot olishga, potensial xaridorlarga reklama optimal ta’siri
shartlarini aniqlashga imkon beradi.
Reklama kampaniyasining, alohida reklama vositalarining
samaradorligini
ko‘pchilik holatlarda mutlaq aniq belgilab bo‘lmaydi. Biroq taxminiy hisob-kitoblar
ham o‘zini oqlaydi.
Reklamaning iqtisodiy samaradorligi va alohida reklama vositalarining inson
ongiga psixologik ta’siri samaradorligi (reklamaga e’tibor jalb qilish, xotirada saqlab
qolish va h.k.) farqlanadi. Bunda psixologik ta’sir potensial iste’molchilarni xaridni
amalga oshirishga olib keladigan hollarda unumli bo‘ladi. Shunday qilib, reklamaning
iqtisodiy samaradorligi uning insonga psixologik ta’sir darajasiga bog‘liq bo‘ladi.
Reklamaning iqtisodiy samaradorligi ko‘pincha uning tovaraylanma
rivojlanishiga ta’sirini o‘lchash yo‘li bilan aniqlanadi.
reklama qanday samara
berganini tovar sotuvining o‘sishi reklama ta’siri ostida darhol o‘sgan hollarda eng aniq
belgilash mumkin. Bu yangi kundalik talab tovarlari reklama qilingan holatlarda ro‘y
berishi ehtimoli eng yuqoridir.
Shu bilan bir paytda, uzoq muddat foydalaniladigan qimmatbaho tovarni xarid
qilishdan oldin albatta o‘ylab ko‘rish shart. Bu holatda
reklama samarasi birdaniga
ko‘zga ko‘rinmasligi mumkin. Birinchi navbatda, xaridor tovar chiqarilgani haqida
bilib oladi, so‘ngra u tovar sifati va xususiyatlari haqida batafsil axborot bilan qiziqadi.
SHundan so‘ng u reklama qilinayotgan tovarni afzal ko‘rishi va uni xarid qilish istagi
paydo bo‘lishi, oqibatda bu tovarni sotib olishi mumkin.
Reklama tovaraylanmaning o‘sishiga qanchalik ta’sir ko‘rsatganini
aniqlash
uchun tezkor va buxgalteriya ma’lumotlari tahlil qilinadi. Bunda shuni e’tiborga olish
363
kerakki, reklamadan tashqari tovarni sotishga tovarning sifati va iste’mol xususiyatlari,
narxi, tashqi ko‘rinishi, shuningdek, savdo korxonasi joylashgan joy,
xaridorlarga
xizmat ko‘rsatish madaniyati, xuddi shunga o‘xshash mahsulot yoki xizmatlar sotuvda
borligi ham ta’sir ko‘rsatadi.
Reklama ta’siri ostida qo‘shimcha tovaraylanma quyidagi formula bo‘yicha
aniqlanadi:
bu erda T
d
– reklama ta’siri ostida qo‘shimcha tovaraylanma, rub.;
T
s
– reklama davrigacha o‘rtacha kundalik tovaraylanma, rub.;
P – reklama davrida va reklamadan keyingi davrda o‘rtacha kundalik
tovaraylanmaning o‘sishi, %;
D – reklama davrida va reklamadan keyingi davrda tovaraylanmani hisobga olish
kunlari soni.
Reklamaning iqtisodiy samaradorligi haqida reklama vositasini qo‘llash yoki
reklama kampaniyasi o‘tkazishda erishilgan iqtisodiy natija bo‘yicha
mulohaza
yuritish mumkin. Iqtisodiy natija reklama ta’siri ostida olingan qo‘shimcha
tovaraylanmadan foyda va uning xarajatlari o‘rtasidagi nisbat bilan belgilanadi.
Iqtisodiy samarani hisob-kitob qilish uchun quyidagi formuladan foydalanish
mumkin:
bu erda E – reklama qilishdan iqtisodiy samara, rub.;
T
d
– reklama ta’siri ostida qo‘shimcha tovaraylanma, rub.;
N
t
– tovar uchun savdo ustamasi, sotuv narxi %ida;
U
p
– reklama
xarajatlari, rub.;
U
d
– tovaraylanma o‘sishi bo‘yicha qo‘shimcha xarajatlar, rub.
Ushbu holatda biz reklama tadbiri o‘tkazishdan olingan samarani uni amalga
oshirish xarajatlari bilan taqqoslaymiz. Bunday taqqoslash natijalari uch xil variantda
bo‘lishi mumkin:
364
1. Reklama tadbiri samarasi uni o‘tkazish xarajatlariga teng.
2. Reklama tadbiri samarasi uni o‘tkazish xarajatlaridan katta (foydali).
3. Reklama tadbiri samarasi uni o‘tkazish xarajatlaridan kam.
Biroq olingan ma’lumotlar turli reklama tadbirlari o‘tkazish xarajatlari maqsad
samaradorligini taqqoslash uchun hali etarli emas. Reklama xarajatlari
samaradorligini uning rentabelligi aniqroq tavsiflaydi.
Reklama rentabelligi bu – olingan foydaning xarajatlarga nisbatidir. U quyidagi
formula bo‘yicha aniqlanadi:
bu erda R – tovarni reklama
qilish rentabelligi, %;
P – tovarni reklama qilishdan olingan foyda, rub.;
U – ushbu tovarni reklama qilish xarajatlari, rub.
Do'stlaringiz bilan baham: 
