Ergashxodjaeva Sh. Dj., Qosimova M. S

TEST
​
QUESTIONS
​
ON
​
THE
​
DISCIPLIN
E
"MARKETING"....................................................................
​
2
90
 
GLOSSARY............................................................................
​
33
0
 
REFERENCES
......................................................................
​
344
​ 
 
K I R I SH
O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Shavkat  Mirziyoevning  “Mahalliy  eksport
qiluvchi  tashkilotlarni  yanada  qo‘llab  –  quvvatlash  va  tashqi  iqtisodiy  faoliyatni
takomillashtirish  chora  –  tadbirlari  to‘g‘risida”gi  2017  yil  21  iyunda  qabul  qilingan
qarorida  “...tashqi  bozorlarga  mahalliy  mahsulotlarni  olib  chiqishda  zamonaviy
marketing usullaridan faol foydalanish...”
1
 alohida ko‘rsatib o‘tilgan.
O‘zbekistonda bozor iqtisodiyotining yangi sharoitlarida marketingni ijtimoiy –
iqtisodiy  roli  yanada  oshdi.  Bu  esa,  barchadan  marketing  tizimini  har  tomonlama,
chuqur o‘rganishni taqozo etmoqda.
Hozirgi vaqtda dunyo bo‘yicha marketingning ikki mingdan ortiq ta’rifi mavjud.

---

1
0
Bu  bir  tomondan,  «Marketing»  tushunchasining  juda  murakkabligi  hamda  ko‘p
qirraliligidan dalolat bersa, ikkinchi tomondan esa, marketing bo‘yicha turli oqimdagi
juda ko‘p maktablar, biznes guruhlari va jamoatchilik mavjudligini ko‘rsatadi.
Demak,  marketingning  ta’rifi  turli-tuman.  Ammo  bundan  qat’iy  nazar,  ulardan
ko‘pchiligi  marketing  -  xaridorlarning  aniq  guruhlari  ehtiyojlarini  qondirish,  bozor
muammolarini  echishga  har  tomonlama  yondashish,  ehtiyojlarni  ayirboshlash
yordamida  qondirishga  qaratilgan  faoliyat  turi  ekanligini  ifodalaydi,  shuningdek,
boshqa bir qancha umumiy qoidalarni qamrab oladi.
2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo‘nalishi  bo‘yicha  Harakatlar  strategiyasining  uchinchi  yo‘nalishida  kichik  sanoat
zonalarini  tashkil  etish  bo‘yicha,  “...faoliyat  ko‘rsatayotgan  erkin  iqtisodiy  zonalar,
texnopark  va  kichik  sanoat  zonalari  samaradorligini  oshirish,  yangilarini  tashkil
etish”
2
  bo‘yicha  ulkan  vazifalar  belgilangan.  Bugungi  kunda  davlatimiz  rahbari
respublikamiz  bo‘yicha  qaysi  hududga  bormasin,  o‘sha  hududda  kichik  sanoat
korxonalari tashkil etish, ular orqali mahsulot, tayyor raqobatbardosh mahsulotlar
 
 
 
 
1
  Ўзбекистон  Республикаси  Президенти  Шавкат  Мирзиёевнинг  “Маҳаллий  экспорт  қилувчи
ташкилотларни янада қўллаб – қувватлаш ва ташқи иқтисодий фаолиятни такомиллаштириш чора – тадбирлари
тўғрисида”ги қарори Халқ сўзи, 2017 йил 22 июнь, №123
2
  Ўзбекистон  Республикаси  Президентининг  2017  йил  7  февралдаги  “2017-2021  йиллардаги  Ўзбекистон
Республикасини  ривожлантиришнинг  бешта  устувор  йўналиши  бўйича  ҳаракатлар  стратегияси”  тўғрисидаги
ПФ-4947-сонли Фармони. – Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2017 й. 
www.lex.uz.
​ 
 
ishlab  chiqarish  hajmini  oshirish  hamda  ularni  nafaqat  ichki  bozorga,  balki  tashqi
bozorlarga eksport qilish zarurligini
3
 ta’kidlab o‘tdi.
Bugungi  kunda  kichik  sanoat  zonalarini  tashkil  etish  orqali  ishlab  chiqarish
hajmini  kengaytirish,  tovarlar  assortimentini  kengaytirish  orqali  kichik  sanoat
zonalari  korxonalari  faoliyatini  rivojlantirish,  ularda  marketing  tadbirlarini  amalga
oshirish, kichik sanoat zonalari korxonalar faoliyatini samarali baholash va kelgusida
ularning rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa,
mahsulot  ishlab  chiqarish  korxonalarida  marketing  faoliyatini  tashkil  etish,
korxonalar  faoliyatini  rivojlantirish  bo‘yicha  marketing  strategiyasini  ishlab  chiqish
muhim o‘ringa egadir.
Yuqoridagilardan xulosa qilib shuni aytish mumkinki, marketing haqidagi barcha
ta’riflar  mazmuni,  umuman  olganda,  xaridor  va  iste’mol  sohasini  yaxlit  tadqiqot
qilishga  borib  taqaladi.  Bu  esa,  bozor  iqtisodiyotidagi  raqobat  kurashi  sharoitida,
korxona  ishi  sifati  bo‘yicha  o‘z  raqobatchilariga  nisbatan,  iste’molchilarni
muhtojligini qondirishga yo‘naltirilgan faoliyatda, doimo ustunlikka erishishni taqazo
etadi.
Marketing  -  bozorda  vujudga  keladigan  iqtisodiy  munosabatlarni  faollashtirish
uslublarini,  tovarlarni  ishlab  chiqarish  hamda  sotish  muammolarini  yaxlit,  tizimli
echish  uslublarini,  bozorda  vujudga  keladigan  o‘zgarishlarga  tezda  moslashish,
iste’molchilarga  tabaqali  yondashish,  raqobatbardosh  yangi  tovarlarni  vujudga
keltirish  va  ularni  ishlab  chiqarishni  tashkil  etish,  kon’yunkturani  o‘rganish  va
prognoz qilish hamda ta’sirchan reklamani rivojlantirish masalalarini o‘rganishni o‘z
oldiga  maqsad  qilib  qo‘ygandir.  «Marketing  asoslari»  fani  korxonalar  (firmalar)ni
bozorda  iqtisodiy  maqsadlarga  erishish  quroli  (ya’ni,  foyda  oladigan  bozorlar
hissasiga erishish) sifatida qarashga alohida e’tibor beradi.
Mamlakatimizda  marketing  haqidagi  dastlabki  maqolalar  o‘tgan  asrning
oltmishinchi  yillari  o‘rtalarida  paydo  bo‘ldi.  To‘g‘ri,  u  paytdagi  barcha  maqolalar
tanqidiy ruhda yozilgan edi. Lekin marketingni fan tariqasida o‘rganish XX asrning
 
 
3
 Мирзиёев Ш.М. Халққа хизмат қилиш, одамларнинг манфаатларини таъминлаш-раҳбарлар фаолиятининг

---

1
0
1
0
асосий мезонидир. - // Халқ сўзи, 2017 йил 13 апрель, №73 (6767).
​ 
 
saksoninchi  yillari  oxirida  boshlandi.  Bozor  hamda  tovar-pul  munosabatlarini  asta-
sekin  rivojlanishi,  ayniqsa,  oliy  ta’lim  muassasalarining  professor-o‘qituvchilaridan
bu  yo‘nalishda  faol  harakat  qilishni  talab  etdi.  Shu  sababli,  iqtisodiyot  yo‘nalishlari
uchun mutaxassisliklar tayyorlaydigan oliy o‘quv yurtlari birinchilar qatorida
«Marketing asoslari» fanini o‘rganishga kirishishdi.
«Marketing  asoslari»ni  o‘rganish  hamda  o‘qitish  imkoniyatlarini  ko‘rib  chiqish
bilanoq, biz bir qancha muammolarga duch kelamiz. Jumladan, «Marketing asoslari»
fani  rivojlangan  mamlakatlarda  qay  darajada  o‘rganilayotgan  bo‘lsa,  shunday  qabul
etishga  urinamiz.  Tabiiyki  u  holda,  biz  turli  to‘siqlarga  duch  kelamiz.  Darhaqiqat,
iqtisodiyotimiz, salohiyatimiz hamda sharoitlarimiz hali marketingni u darajada qabul
ham  eta  olmaydi.  Chunki,  O‘zbekistonda  bozor  munosabatlari  so‘nggi  davrlarda
rivojlana boshladi. Shuning uchun ham biz «Marketing asoslari» fani rivojlanishining
boshlang‘ich  bosqichlariga  ko‘proq  e’tiborni  qaratib,  uning  shunday  bosqichlarini
topishimiz kerakki, ular mamlakatimiz iqtisodiyoti faoliyati darjasiga ko‘proq javob
bersin.
Yurtdoshlarimiz,  shu  jumladan,  ko‘pgina  mutaxassislar  marketingdan  faqat
bozor  tovarlarga  mo‘l-ko‘l  bo‘lgandagina  unumli  foydalanish  mumkin,  deb
hisoblaydilar. Tabiiyki u, bozor normal sharoitda bo‘lganda samaralidir. Lekin,
«Marketing asoslari» fanining bozor munosabatlari endigina rivojlanayotgan paytdagi
ahamiyati juda katta.
Iqtisodiyot,  biznes  va  tijorat  sohasi  bo‘yicha  tayyorlanayotgan  mutaxassisliklar
uchun  «Marketing»  -  bozor  faoliyatining  uslubiy  asoslarini  o‘rgatadigan  asosiy  fan.
Marketing eng avvalo, uni o‘rganuvchilarni bozor faoliyati tizimi sifatida jalb etadi. U
korxonalarning  bozordagi  harakati  va  holatini  o‘rganadi.  «Marketing  asoslari»  -  bu
faol  assortiment  siyosatini,  narx,  oldi-sotdi,  reklama,  iste’molchilarni  o‘rganish,
tomonlar  bilan  munosabatlarga  kirishish,  tijorat  qaltisligini  va  raqobatchilarni
o‘rganadigan fandir.
Iste’mol qimmatiga ega bo‘lgan tovar yoki xizmatni vujudga keltirish va mijozni
unga bo‘lgan ehtiyojini qondirish, bugungi kun marketingi nazariyasi hamda
 
amaliyotining  mohiyatini  tashkil  etadi.  Zamonaviy  marketingni  maqsadi,  mijozlar
ehtiyojini qondirishdan iborat.
Marketing  –  bugungi  kunda  eng  avvalo,  iste’molchilarni  qidiruvchi,  yaratuvchi
va ushlab qoluvchi fan hamda san’atdir.
Hozirgi  kunda,  oliy  ta’lim  muassasalarini  bitirib  chiqayotgan  yoshlarimizga
bozor iqtisodiyoti sharoitida eng zamonaviy bilim va ko‘nikmalarni «Marketing» fani
orqali singdiriladi.
Faqat «Marketing asoslari» fanigina hammamiz uchun juda murakkab bo‘lgan
«raqobat»  tushunchasini  to‘g‘ri  yoritadi.  Biz  raqobatni  tushunib  etishimiz  va  uning
qurshoviga tushganda ham dadil va samarali ishlashni o‘rganishimiz zarur.
«Marketing  asoslari»  fani  shu  bilan  bir  qatorda  iste’molchi  xulqini
modellashtirish,  tovar  sifatini,  uning  raqobatbardoshligini,  rag‘batlantirishni,
reklamani va bozorni chuqur o‘rganadi.
«Marketing asoslari» fani bozorni xo‘jalik faoliyatini sohasi, tashqi muhiti, ya’ni
ularni  u  erda  namoyon  bo‘lib,  harakat  qiladigan  joyi  sifatida  ko‘radi.  SHu  tufayli
barchamiz bozorni xo‘jalik faoliyatimizning hal qiluvchi sohasi sifatida qabul qilib, u
erda harakat qila olish qobiliyatiga ega bo‘lishimiz kerak.
Shuni  qayd  etish  lozimki,  «Marketing  asoslari»  bo‘yicha  xorijiy  tajribani
korxonalarimiz  va  tashkilotlarimiz  amaliyotiga  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  tatbiq  etish  juda
cheklangan.  Bizning  korxonalarimizda  marketing  funksiyalarini  to‘liq  holda,  ya’ni
bizning  korxonalarimiz  va  rivojlangan  xorijiy  mamlakatlar  firmalari  faoliyati
o‘rtasidagi prinsipial farqlar bo‘yicha tatbiq etish mumkin emas. Bu borada masalaga
milliy  iqtisodiyotimizning  o‘ziga  xos  xusiyatlarini,  mahalliy  shart-sharoitlarni
hisobga olgan holda yondashish zarur.

---

1
0
«Marketing  asoslari»  fani  keng  qirradagi  oliy  ma’lumotli  zamonaviy
raqobatbardosh 
iqtisodchilarni 
(marketologlarni) 
shakllantiradigan 
asosiy
mutaxassislik  fanlaridan  biri  hisoblanadi.  Marketingning  bosh  vazifasi  talabalarga
marketingni asosiy uslublarini va tamoyillarini o‘rgatishdan iboratdir.
Mazkur  darslik  uchinchi  marta  qayta  nashr  etilmoqda.  Avvalgilaridan  farqli
ravishda ushbu darslik 13 ta bobdan iborat bo‘lib, unda marketing asosari fanining
 
predmeti,
​
mazmuni
​
va
​
vazifalari,
​
marketingni
​
rivojlanish
​
evolyusiyasi
​
va konsepsiyasi, marketing funksiyalari, vazifalari va
tamoyillari, marketing faoliyatini axborot ta’minoti, marketing tizimi va sohasi,
marketing faoliyatini rejalashitirish, talabni qondirishni tadqiq qilish va prognoz
qilish, bozor segmentasiyasi va tovarni bozorda pozitsiyalashtirish, tovar, narx, sotish
va kommunikatsiya siyosatlari, raqobat va raqobatbardoshlik kabi bob va mavzular
qayta ishlandi, tubdan takomillashtirilgan. Ushbu darslikning 5,13 - boblarini
tayyorlashda Ziyaeva M.M., 4, 12 – boblarini tayyorlashda dos. Samadov A.N. 2, 6 –
boblarini tayyorlashda kat.o’qit. Sharipov
I.B.lar ishtirok etdi.