Ер тузишни лойихалаш

 
2. Ñåðâèòóòëàð âà óëàðíè õўæàëèêëàðàðî åð òóçèøäà ҳèñîáãà îëèø
Åðãà áўëãàí ìóëê÷èëèê ҳóқóқèíè áåðóâ÷è ãóâîҳíî-ìàíè òàé¸ðëàøäà, àêñàðèÿò 
ҳîëëàðäà, óíäàí ôîéäàëàíèø áўéè÷à ÷åêëàøëàð âà ìàæáóðèÿòëàðíè (ñåðâèòóòëàðíè) 
áåëãèëàø çàðóðàòè ïàéäî áўëàäè. Øó ìàқñàääà ҳîçèðãè âàқòäà ñèôàò æèҳàòäàí ÿíãè 

---

148 
àõáîðîòëàðãà ýãà ҳóææàòëàð èøëàíà áîøëàäè. Óëàðíèíã àñîñèé þòóғè - åð 
ðåñóðñëàðè òўғðèñèäàãè ìàúëóìîòëàðíè òèçèìëàø, òåçêîðëèê âà èëìèé èçëàíèøëàð 
íàòèæàñèãà òàÿíèøèäèð. Óëàð æóìëàñèãà ìàúìóðèé òóìàííèíã åðäàí ôîéäàëàíèøäàãè 
÷åêëàøëàð âà ìàæáóðèÿòëàðèíèíã íàâáàò÷è õàðèòàñè êèðàäè.
Åðëàðäàí ôîéäàëàíèøäàãè ÷åêëàøëàð
ҳóäóäíèíã ìàõñóñ ҳóқóқèé òàðòèáèäàí, 
åðëàðíè ýêîëîãèê ҳèìîÿëàø, òóïðîқëàð óíóìäîðëèãèíè ñàқëàø, àòðîôäàãè òàáèèé 
ìóҳèòíè ìóҳîôàçà қèëèø òàëàáëàðèäàí êåëèá ÷èқàäè. 
Áåãîíà åð ó÷àñòêàñèäàí ÷åêëàíãàí ôîéäàëàíèø ҳóқóқè (ìàæáóðèÿò,
ñåðâèòóò)
åð ó÷àñòêàñè ýãàñè қўøíè åð ó÷àñòêàñè ýãàñèäàí óíèíã åðèäàí 
÷åêëàíãàí òàðçäà ôîéäàëàíèø èìêîíèÿòèíè òàëàá ýòãàíäà áåëãèëàíàäè. Íàìóíàâèé 
ìèñîëëàð: қўøíè ó÷àñòêà îðқàëè ïè¸äà ¸êè ìàøèíàäà ўòèø ҳóқóқè, ýëåêòð óçàòèø, 
àëîқà, қóâóð ўòêàçãè÷ëàð, ñóâ òàúìèíîòè âà ìåëèîðàöèÿ âà ø.ў. òàðìîқëàðèíè қóðèø 
âà óëàðäàí ôîéäàëàíèø, áóëàð ñåðâèòóòíè áåëãèëàìàñäàí òàúìèíëàíèøè ìóìêèí ýìàñ. 
Åð ó÷àñòêàñèíè ñåðâèòóò áèëàí ìàæáóðèÿòëàø åð ó÷àñòêàñè ìóëêäîðèíè 
ýãàëèê қèëèø, ôîéäàëàíèø âà óíè òàñàððóô ýòèø ҳóқóқëàðèäàí ìàҳðóì ýòìàéäè. 
Ñåðâèòóò óíè òàëàá қèëãàí øàõñ âà åð ó÷àñòêàñè ìóëêäîðè îðàñèäàãè êåëèøóâ 
áўéè÷à áåëãèëàíàäè; ó êў÷ìàñ ìóëê ҳóқóқèíè ðўéҳàòãà îëèø ó÷óí áåëãèëàíãàí 
òàðòèá áўéè÷à ðўéõàòãà îëèíèøè êåðàê. Ñåðâèòóò óìðáîä, ìåðîñ қèëèá
қîëäèðèëàäèãàí ýãàëèê қèëèø ¸êè äîèìèé ôîéäàëàíèø ҳóқóқè áèëàí ó÷àñòêà áåðèëãàí 
øàõñíèíã ìàíôààòëàðè ó÷óí âà òàëàáè áўéè÷à ҳàì áåëãèëàíèøè ìóìêèí. 
Òóìàí åðëàðèäàí ôîéäàëàíèøäàãè ÷åêëàøëàð âà ìàæáóðèÿòëàðíèíã íàâáàò÷è 
õàðèòàñè ó÷èí÷è øàõñ ҳóқóқëàðè áèëàí ìàæáóðèÿòëàíãàí åð ó÷àñòêàëàðèíèíã 
ìàâæóäëèãè âà æîéëàøãàí ўðíè, ìàæáóðèÿòëàð òàðêèáè âà òàâñèôè âà øó àñîñäà åð 
ðåñóðñëàðèíè áîøқàðèøíèíã ÿíãè òèçèìèíè øàêëëàíòèðèø òўғðèñèäàãè èøîí÷ëè ÷èçìà 
âà àíàëèòèê àõáîðîòëàðíè îëèø ó÷óí òóçèëàäè. 
Áó õàðèòàëàðäà òóìàííèíã ìàúìóðèé ÷åãàðàñè, òóìàíäàãè áàð÷à åð ýãàëèêëàðè 
âà åðäàí ôîéäàëàíèøëàðíèíã ÷åãàðàëàðè, óëàðíèíã òàðòèá ðàқàìëàðè; àҳîëè ÿøàø 
æîéëàðè âà қèøëîқ ìàúìóðèÿòè ýõòè¸ðèãà áåðèëãàí áîøқà åðëàðíèíã ÷åãàðàëàðè; 
ìàõñóñ ôîéäàëàíèø òàðòèáèãà ýãà åðëàð ÷åãàðàëàðè êўðñàòèëàäè. 
Ìàõñóñ òàðòèáäà ôîéäàëàíèëàäèãàí åðëàðãà қóéèäàãèëàð êèðàäè: 
òàáèèé-қўðèқõîíà ôîíäè ҳóäóäëàðè - ìàõñóñ ýêîëîãèÿ, èëìèé, ýñòåòèê, ìàäàíèé 
âà ðåêðåàöèÿ àҳàìèÿòèãà ýãà òàáèèé ìàæìóàëàð âà îáúåêòëàð åð ó÷àñòêàëàðè 
(қўðèқõîíàëàð âà çàêàçíèêëàð, îâ÷èëèêêà ìўëæàëëàíãàí åðëàð áóíäàí ìóñòàñíî, 
òàáèàò ¸äãîðëèêëàðè, òàáèèé (ìèëëèé) âà äåíäðîëîãèÿ ïàðêëàðè; áîòàíèêà áîғëàðè) âà 
óëàðíèíã ҳèìîÿ ìèíòàқàëàðè, òàáèàòíè ìóҳîôàçà қèëèøãà ìўëæàëëàíãàí ҳóäóäëàð - 
ҳóäóäèäà ìàõñóñ èëìèé âà ìàäàíèé қèììàòãà ýãà òàáèàò îáúåêòëàðè áîð åð 
ó÷àñòêàëàðè; òèïèê ¸êè êàì¸á ëàíäøàôòëàð, ўñèìëèê âà ҳàéâîí îðãàíèçìëàðè 
ҳàìæàìèÿòè, êàì¸á ãåîëîãèê òóçèëèøëàð, ўñèìëèêëàð âà ҳàéâîíëàð òóðëàðè; 
òàқèқëàíãàí âà óð÷èø - ìóҳîôàçà ïîëîñàëàðè, ҳèìîÿ âàçèôàñèíè áàæàðóâ÷è ўðìîíëàð, 
òàáèàò ¸äãîðëèêëàðè, äàð¸ëàð, êўëëàð âà ñóâ îìáîðëàðèíèíã ñóâ-ҳèìîÿ ìèíòàқàëàðè, 
ýðîçèÿãà қàðøè âà äàëà ҳèìîÿ ўðìîí äàðàõòëàðè áèëàí áàíä åðëàð âà ҳèìîÿëàíàäèãàí 
òàáèèé ҳóäóäëàð òàðêèáèäàãè áîøқà åðëàð; 

---

149 
ñîғëîìëàøòèðèø ìàқñàäëàðèãà ìўëæàëëàíãàí åðëàð - äàâîëàø õóñóñèÿòëàðèãà, 
ìàúäàíëè ìàíáààëàðãà, øèôîáàõø ëîéëàðãà, êàñàëëèêëàðíèíã îëäèíè îëèø âà äàâîëàøíè 
òàøêèë ýòèøãà қóëàé èқëèì âà áîøқà øàðîèòëàðãà ýãà; 
ðåêðåàöèÿ ìàқñàäëàðãà ìўëæàëëàíãàí ҳóäóäëàð - äàì îëèø óéëàðè, ïàíñèîíàòëàð, 
êåìïèíãëàð, ñïîðò-ñîғëîìëàøòèðèø ìàæìóàëàðè, òóðèñòëàð áàçàëàðè, ïàðêëàð, ўðìîí 
ïàðêëàðè, ñïîðò ëàãåðëàðè ó÷àñòêàëàðè âà áîøқà ñîғëîìëàøòèðèø ìàқñàäëàðèãà 
ìўëæàëëàíãàí åðëàðäàí òàøқàðèäà æîéëàøãàí øóíäàé îáúåêòëàð ó÷àñòêàëàðè ҳàìäà 
øàҳàð àòðîôè ìèíòàқàëàðèäàãè ҳèìîÿëàø âà ñàíèòàðèÿ-ãèãèåíà âàçèôàëàðèíè 
áàæàðóâ÷è âà àҳîëèíèíã äàì îëèø æîéè ҳèñîáëàíãàí ўðìîíëàð, ўðìîí ïàðêëàðè âà áîøқà 
ÿøèë äîâ-äàðàõòëàð áèëàí áàíä åðëàð; 
òàðèõèé-ìàäàíèé ìàқñàäëàðãà ìўëæàëëàíãàí ҳóäóäëàð - òàðèõèé âà ìàäàíèé 
¸äãîðëèêëàð, çè¸ðàòãîҳ æîéëàð, øó æóìëàäàí òàðèõèé-ìàäàíèé қўðèқõîíàëàð äåá ýúëîí 
қèëèíãàí, ҳàìäà àíúàíàâèé õàëқ ñàíúàòè òóðëàðè âà ҳóíàðìàíä÷èëèãè âà ø.ў. 
ìàâæóäëèãè áèëàí áîғëèқ êîðõîíàëàð âà áîøқà îáúåêòëàð áèëàí áàíä åðëàð; 
äàâëàò òàáèèé қўðèқõîíàëàðè, ìèëëèé âà äåíäðîëîãèÿ ïàðêëàðè, äàâëàò òàáèèé 
çàêàçíèêëàðè, áîøқà òîèôà åðëàðèäà æîéëàøãàí òàáèàò ¸äãîðëèêëàðè âà óëàð 
ìóҳîôàçà ìèíòàқàëàðè ҳóäóäëàðèíèíã áèð қèñìè; 
ñàíèòàðèÿ ¸êè òîғ-ñàíèòàðèÿ ҳèìîÿ äàâîëàø-ñîғëîìëàøòèðèø æîéëàðè âà 
êóðîðòëàð îêðóãëàðè; 
ðåêðåàöèÿ, òàðèõèé-ìàäàíèé ìàқñàäëàðãà ìўëæàëëàíãàí, ìóñòàқèë åðäàí 
ôîéäàëàíèø áўëìàãàí ҳóäóäëàð; 
ҳèìîÿ âàçèôàñèíè áàæàðóâ÷è ўðìîíëàð ýãàëëàá òóðãàí åðëàð; 
ñóâ òàúìèíîòè âà õўæàëèê, è÷èìëèê ìàқñàäëàðèäà ñóâ óçàòèø ìàíáààëàðèíèíã 
ñàíèòàðèÿ-ҳèìîÿ ìèíòàқàëàðè; 
ýëåêòð óçàòèø âà àëîқà, ãàç óçàòèø, íåôò óçàòèø, èññèқëèê òðàññàëàðè 
÷èçèқëàðè âà óëàðíèíã ìóҳîôàçà ìèíòàқàëàðè; 
îқîâà (÷èқèíäè) ñóâëàð áèëàí ñóғîðèëàäèãàí äàëàëàðíèíã, îқîâà ñóâëàðè 
èíøîîòëàðèíèíã, қàòòèқ ìàèøèé ÷èқèíäèëàð àҳëàòõîíàëàðèíèíã, қàáðèñòîíëàðíèíã, 
çàҳàðëè ñàíîàò ÷èқèíäèëàðèíè çàðàðñèçëàíòèðèø âà êўìèø áўéè÷à ïîëèãîíëàðíèíã, 
âåòåðèíàðèÿ îáúåêòëàðèíèíã çîîâåòåðèíàðèÿ îðàëèқëàðèíèíã, ãўíãíè ÷èқàðèø âà 
ôîéäàëàíèøãà òàé¸ðëàø òèçèìëàðèíèíã ñàíèòàðèÿ-ҳèìîÿ ìèíòàқàëàðè; 
ìàúäàíëè ўғèòëàð âà ўñèìëèêëàðíè ҳèìîÿëàøíèíã êèì¸âèé âîñèòàëàðè, íåôò âà 
íåôò ìàҳñóëîòëàðè âà ñèқèëãàí ãàçëàð îìáîðëàðè ãèäðîìåòåîðîëîãèÿ ñòàíöèÿëàðèíèíã 
èíæåíåðëèê îáúåêòëàðè àòðîôèäàãè àéðèì îáúåêòëàðíè æîéëàøòèðèø ÷åêëàíãàí 
ìèíòàқàëàð; 
÷îðâà÷èëèê, ïàððàíäà÷èëèê, ¸ââîéè ҳàéâîíëàð, қó¸í÷èëèê ôåðìàëàðè âà 
ìàæìóàëàðè àòðîôèäàãè ñàíèòàðèÿ âà çîîâåòåðèíàðèÿ ìèíòàқàëàðè; 
ñóâ-ҳèìîÿ ìèíòàқàëàðè âà қèðғîқáўéè ïîëîñàëàðè; 
ўñèìëèêëàðíè ҳèìîÿëàøíèíã êèì¸âèé âîñèòàëàðèíè àâèàöèÿ âà åðäàãè òåõíèêàëàð 
¸ðäàìèäà қўëëàø ÷åêëàíãàí ìèíòàқàëàð; 
êîíñåðâàöèÿ áîñқè÷èäàãè åð ó÷àñòêàëàðè; 
ôîéäàëè қàçèëìà áîéëèêëàðíèíã âà òîðôíèíã àíèқëàíãàí ñàíîàòáîï қàòëàìëàðè 
÷åãàðàëàðè; 

---

150 
қóðîë-ÿðîғ àðñåíàëëàðè, áàçàëàðè âà îìáîðëàðè àòðîôèäàãè òàқèқëàíãàí 
ìèíòàқàëàð; 
áóçèëèø æàðà¸íëàðèíèíã îëäèíè îëèø ó÷óí ìàõñóñ ôîéäàëàíèø òàðòèáè 
áåëãèëàíãàí ó÷àñòêàëàð; 
øàҳàðëàð, қèøëîқëàð âà èíæåíåðëèê èíôðàòèçèìèíèíã ðèâîæëàíèøè ó÷óí çàҳèðà 
ҳóäóäëàð; 
ñåðâèòóòëàð áèëàí ìàæáóðèÿòëàíãàí åðëàð. 
Ìàúëóìîòëàð éèғèëèøèãà қàðàá ÷åêëàøëàð âà ìàæáóðèÿòëàð õàðèòàëàðè 
ìàçìóíèãà қўøèì÷àëàð êèðèòèëèøè ìóìêèí (õóñóñàí, æóäà қèììàòáàҳî âà ýðîçèÿãà 
ó÷ðàãàí åðëàðäàí ôîéäàëàíèø òàðòèáè áўéè÷à).
Íàâáàò÷è 
õàðèòàëàðäà 
ñåðâèòóòëàðíèíã 
қóéèäàãè 
òóðëàðè 
áèëàí 
ìàæáóðèÿòëàíãàí åð ó÷àñòêàëàðè ÷åãàðàëàðè àêñ ýòòèðèëàäè: 
ïè¸äàëàð ñўқìîқëàðè - áåãîíàëàð åð ó÷àñòêàñè îðқàëè ñўқìîқäàí ïè¸äà ¸êè 
âåëîñèïåääà ўòèø ҳóқóқè áèëàí. Óëàðãà èøëàá ÷èқàðèø (қèøëîқëàðíèíã ÷îðâà÷èëèê 
ôåðìàëàðè âà ìàæìóàëàðè âà áîøқà èøëàá ÷èқàðèø ìàðêàçëàðè áèëàí àëîқàñè) âà 
èæòèìîèé ñîҳà îáúåêòëàð (òåìèð éўëè áåêàòëàðè, àâòîáóñ áåêàòëàðè, ïðèñòàíëàð âà 
ôóқàðîëàð îììàâèé áîðàäèãàí áîøқà îáúåêòëàð) áèëàí îïòèìàë ïè¸äà àëîқàíè òàúìèíëîâ÷è 
ó÷àñòêàëàð êèðàäè; 
àâòîìîáèë éўëëàðè - áåãîíà åð ó÷àñòêàñè îðқàëè éўëäàí òðàíñïîðò âîñèòàëàðèäà 
ўòèø ҳóқóқè áèëàí. Óëàðãà òðàíñïîðò åðëàðè òîèôàñèãà êèðìàéäèãàí, áèð íå÷à 
ìóëêäîðëàð (ôîéäàëàíóâ÷èëàð) åð ó÷àñòêàëàðè îðқàëè ўòàäèãàí âà òàøқè äóí¸ ¸êè åð 
ýãàëèãèíèíã (åðäàí ôîéäàëàíèøíèíã) àéðèì қèñìëàðè áèëàí òðàíñïîðò àëîқàëàðèíè 
òàúìèíëîâ÷è àâòîìîáèë éўëëàðè áèëàí áàíä ҳàìäà ôóқàðîëàðíèíã îììàâèé áîðàäèãàí 
æîéëàðèãà êåëèø ó÷óí çàðóð éўëëàð ýãàëëàãàí åð ó÷àñòêàëàðè êèðàäè; 
êîììóíèêàöèÿ ÷èçèқëàðè - ó÷àñòêàäàí óìóìèé ¸êè øàõñèé ýëåêòð óçàòèø, àëîқà, 
ãàç óçàòèø âà áîøқà êîììóíèêàöèÿëàð òàðìîқëàðèíè áåãîíà åð ó÷àñòêàñè îðқàëè 
ўòêàçèø, òàúìèðëàø âà ôîéäàëàíèø, ÷åãàðà âà ãåîäåçèÿ áåëãèëàðèíè æîéëàøòèðèø âà 
óëàðãà êåëèø ó÷óí ôîéäàëàíèø ҳóқóқè áèëàí;
ñóâ ўòêàçèø - ўç ó÷àñòêàñèãà áåãîíàëàð ñóâ ҳàâçàñèäàí ¸êè áåãîíà åð 
ó÷àñòêàñè îðқàëè ñóâíè ўòêàçèø ҳóқóқè áè-ëàí. Óëàðãà ñóâ ўòêàçèø èíøîîòëàðè, 
óëàðíèíã ñàíèòàðèÿ-õèìîÿ âà òåõíîëîãèê ïîëîñàëàðè ýãàëëàãàí ó÷àñòêàëàð êèðàäè; 
äðåíàæ èøëàðè - ўç åð ó÷àñòêàñèäàí ñóâíè áåãîíà ó÷àñòêàãà ¸êè ó îðқàëè 
÷èқàðèø ҳóқóқè áèëàí. Óëàðãà åð ó÷àñòêàëàðèäàí ñóâ ÷èқàðèëàäèãàí åð ýãàëàðè 
(åðäàí ôîéäàëàíóâ÷èëàð) åð ó÷àñòêàëàðè ÷åãàðàëàðèäàí òàøқàðèäàãè åðëàðäà 
æîéëàøãàí ñóâ ÷èқàðóâ÷è êàíàëëàð, ñóâ òàøëîâ÷è âà ñóâíè éўíàëòèðóâ÷è èíøîîòëàð 
êèðàäè; 
ñóâ îëèø - ўç åð ó÷àñòêàñèíèíã ñóâãà áўëãàí òàëàáèíè қîíäèðèø ó÷óí áåãîíàëàð 
ñóâ ҳàâçàñèäàí ñóâ îëèø âà ñóâ ҳàâçàñèãà îëèá áîðàäèãàí ñўқìîқ éўëäàí ôîéäàëàíèø 
ҳóқóқè áèëàí. Óëàðãà àéðèì øàõñëàð ôîéäàëàíèøèäàãè, ñóâ òàúìèíîòè ìàқñàäèäà 
ôîéäàëàíèø ҳóқóқèãà áîøқà øàõñëàð ҳàì ýãà, ñóâ îáúåêòëàðè ¸êè óëàðíèíã қèñìëàðè; 
ñóâ îëèø èíøîîòëàðè, ñóâ îëèø æîéëàðè áåâîñèòà æîéëàøòèðèëàäèãàí ҳóäóäëàð ҳàìäà 
ñóâ îëàäèãàí æîéëàðãà áîðèøíè òàúìèíëàéäèãàí ñўқìîқ éўëëàð ýãàëëàãàí åðëàð 
êèðàäè; 

---

151 
ìîëëàðíè ҳàéäàá ўòèø - áåãîíà åð ó÷àñòêàñè îðқàëè ìîëëàðíè ҳàéäàá ўòèø âà 
ïîäà éўëè áўéè÷à ўòèø ҳóқóқè áèëàí. Óëàðãà ìîëëàðíè äîèìèé áîқèëàäèãàí, ñóâ 
è÷àäèãàí æîéëàðãà âà áîøқà ìàқñàäëàðäà, ҳàéäàá ўòèëà¸òãàí ìîëíèíã ýãàñèíèêè 
áўëìàãàí åð ó÷àñòêàëàðè îðқàëè ҳàéäàá ўòèø ó÷óí ìўëæàëëàíãàí ó÷àñòêàëàð 
êèðàäè. 
Ñóғîðèø - áåãîíàëàð ñóâ õàâçàñèäàí ўç ìîëèíè ñóғîðèø âà áåãîíà ñóâ ҳàâçàñèãà 
îëèá áîðàäèãàí ìîë þðàäèãàí éўëäàí ôîéäàëàíèø ҳóқóқè áèëàí. Óëàðãà ñóâ îáúåêòëàðè 
¸êè óëàðíèíã қèñìëàðè ýãàëàðè, àéðèì øàõñëàð ìóëê÷èëèãèäàãè, ìîëëàðíè ñóғîðèø 
ìàқñàäèäà ôîéäàëàíèøãà áîøқà øàõñëàðíèíã ҳàì ҳóқóқè áîð ó÷àñòêàëàð; ñóғîðèø 
ìàéäîíëàðè áåâîñèòà æîéëàøãàí ìàéäîí÷àëàð; ñóғîðèø æîéëàðèãà áîðèøíè 
òàúìèíëàéäèãàí ïè¸äàëàð ñўқìîқëàðè âà ïîäà éўëëàðè ýãàëëàãàí åðëàð êèðàäè; 
áåãîíà ÿéëîâ åð ó÷àñòêàñèäà ìàҳàëëèé øàðîèòëàðãà âà îäàòëàðãà ìîñ òàðçäà ìîë 
áîқèø ҳóқóқè áèëàí. Óëàðãà ўç ìîëëàðèíè áîқàäèãàí ìóëêäîðëàðãà, åð ýãàëàðèãà 
(åðäàí ôîéäàëàíóâ÷èëàðãà) òåãèøëè áўëìàãàí (èæàðàãà ҳàì îëèíìàãàí) åð 
ó÷àñòêàëàðè êèðàäè: 
¸ââîéè ҳàéâîíëàðíèíã ÿøàø âà êў÷èá þðèøè òàáèèé ìóҳèòèíè ñàқëàø - äàâëàòíèíã 
áåãîíà åð ó÷àñòêàñèäà ¸ââîéè ҳàéâîíëàðíèíã êў÷èá þðèø âà ÿøàø ìóҳèòèíè ìóҳîôàçà 
қèëèøãà қàðàòèëãàí òàäáèðëàðíè ўòêàçèøè ҳóқóқè áèëàí; 
ҳèìîÿ èíøîîòëàðè - ëàíäøàôòëàðíè âà àòðîôäàãè òàáèèé ìóҳèòíè ҳèìîÿëàø 
ìàқñàäèäà ýðîçèÿãà қàðøè (ãèä-ðîòåõíèêà, ўðìîí ìåëèîðàöèÿñè), ñåëëàðãà қàðøè, ñóâ 
áîñèøèãà қàðøè âà áîøқà îáúåêòëàðíè ҳàìäà èíøîîòëàðíè қóðèø âà óëàðäàí ôîéäàëàíèø 
ҳóқóқè áèëàí. Óëàðãà äàâëàò êàïèòàë ìàáëàғëàðè ҳèñîáèãà êўðñàòèëãàí èíøîîòëàðíè 
¸êè áèíîëàðíè æîéëàøòèðèø ¸êè қóðèø ó÷óí ìўëæàëëàíãàí âà åðëàðèäà óøáó 
îáúåêòëàð âà èíøîîòëàð æîéëàøãàí ìóëêäîðëàð, åð ýãàëàðè âà åðäàí ôîéäàëàíóâ÷èëàð 
åðëàðè ҳóäóäëàðèíèíã, ҳàìäà ÷åãàðàäîø ҳóäóäëàðíèíã ҳèìîÿñèíè òàúìèíëîâ÷è åðëàð 
ó÷àñòêàëàðè êèðàäè; 
ўðìîíäàí қўøèì÷à ôîéäàëàíèø
- 
ўðìîíëàðäàí ҳîðäèê ÷èқàðèø, òóðèçì, ìåâàëàðíè, 
қўçèқîðèíëàðíè, ўñèìëèêëàðíè âà ўðìîí ìàҳñóëîòëàðèíè éèғèø ó÷óí ôîéäàëàíèø ҳóқóқè 
áèëàí. Óëàðãà áàð÷à ўðìîí áèëàí қîïëàíãàí, ўðìîí õўæàëèãè êîðõîíàëàðè, ôóқàðîëàð âà 
áîøқàëàð ýãàëèãèäàãè, ôîéäàëàíèøèäàãè, àíèқ ўðìîí ҳóäóäëàðèäà êўðñàòèëãàí 
ôîéäàëàíèø òóðëàðè қîíóí÷èëèê âà èæðî÷èëèê ҳîêèìèÿòëàðè îðãàíëàðè òîìîíèäàí 
òўғðèäàí-òўғðè òàқèқëàíìàãàí áўëñà, þқîðèäà êўðñàòèëãàí ìàқñàäëàð ó÷óí àҳîëè 
òîìîíèäàí àíúàíàâèé ôîéäàëàíèëàäèãàí ó÷àñòêàëàð êèðàäè; 
қèðғîқ ïîëîñàëàðè - ñóâ îáúåêòëàðèíèíã қèðғîқ ïîëîñàëàðèäàí ҳîðäèқ ÷èқàðèø, 
òóðèçì, áàëèқ óøëàø âà áîøқà ðåêðåàöèÿ ìàқñàäëàðè ó÷óí ôîéäàëàíèø ҳóқóқè áèëàí. 
Óëàðãà ñóâ îáúåêòëàðè àêâàòîðèÿëàðèãà òóòàø âà àҳîëè òîìîíèäàí äîèìèé òàðçäà 
êўðñàòèëãàí 
ìàқñàäëàð 
ó÷óí 
ôîéäàëàíèëàäèãàí 
ìóëê÷èëèêäà, 
ýãàëèêäà 
(ôîéäàëàíèøäà) áўëãàí ó÷àñòêàëàð êèðàäè; 
òàúìèðëàø-қóðèëèø ïîëîñàëàðè - ÷åãàðàëàðè áåãîíà åðãà òóòàø áèíîëàðíèíã 
ïîéäåâîðèíè, äåâîðëàðèíè âà òîìèíè òàúìèðëàø âà қóðèëèø ¸ғî÷ëàðèíè ўðíàòèø ó÷óí 
ìàòåðèàëëàðíè òàõëàá қўéèø ҳóқóқè áèëàí. Áóíäàé ñåðâèòóò ҳèìîÿ âà ìåëèîðàöèÿ 
îáúåêòëàðèíè, ôåðìàëàðíè âà ø.ў. òàúìèðëàøäà ҳàì òàëàá ýòèëèøè ìóìêèí. 

---

152 
×åêëàøëàð âà ìàæáóðèÿòëàðíèíã íàâáàò÷è õàðèòàëàðè 1:10000 ìàñøòàáäà, 
åðëàðíè èíâåíòàðèçàöèÿëàø ìàòåðèàëëàðèäàí îëèíãàí íóñõàäà òóçèëàäè. 
Àéðèì âàçèÿòëàðäà õàðèòàëàð àõáîðîòëàð áèëàí ҳàääàí òàøқàðè 
òўëäèðèëãàíäà âà óèíã ўқèëèøè ¸ìîí áўëãàíäà òóìàííèíã ¸êè åð ýãàëèãèíèíã (åðäàí 
ôîéäàëàíèøíèíã) àéðèì қèñìëàðèäà 1:5000 ìàñøòàáäàãè ïëàí-õàðèòà àñîñäàí 
ôîéäàëàíèøãà ¸êè àéðèì òóðäàãè ìàæáóðèÿòëàð áўéè÷à õàðèòàëàð òóðëàðèíè 
òàé¸ðëàøãà ðóõñàò ýòèëàäè. 
Ïëàí-õàðèòà àñîñãà òîïîãðàôèê þêëàìà 1:10000 ìàñøòàáäàãè àýðîôîòîòàñâèðëàð 
âà ôîòîïëàíëàðíè äåøèôðîâ- 
êàëàø áўéè÷à êўðñàòìàëàð òàëàáëàðèãà ìîñ êåëèøè êåðàê. 
Õàðèòàäà åðäàí ôîéäàëàíèøäàãè ÷åêëàøëàð âà ìàæáóðèÿòëàðíè ÷èçèø 
õàðèòàøóíîñëèêäà âà åð òóçèøäà қàáóë қèëèíãàí øàðòëè áåëãèëàðãà ìîñ қèëèá 
áàæàðèëàäè. Õàðèòàíèíã қàáóë қèëèíãàí ìàñøòàáèäà àêñ ýòòèðèëãàí àõáîðîò 
ýëåìåíòëàðè óíäà ìàñøòàáäàí òàøқàðè øàðòëè áåëãèëàøëàðíè қўëëàá êўðñàòèëàäè. 
Íàâáàò÷è õàðèòà ôîéäàëàíèøäà ÷åêëàøëàð áèëàí ìàæáóðèÿòëàíãàí åð 
ó÷àñòêàëàðè ðååñòðè áèëàí òўëғàçè-ëàäè. Ðååñòðäà қóéèäàãèëàð êўðñàòèëàäè: 
òàðòèáíè ÿðàòóâ÷è îáúåêòíèíã íîìè âà óíèíã ўë÷àìëàðè; ìàæáóðèÿòëàðíè áåëãèëàø 
ó÷óí àñîñ áўëãàí ҳóқóқëàðíè áåëãèëîâ÷è âà ìåú¸ðèé ҳóææàòëàð; òàðòèá 
áåëãèëàéäèãàí îáúåêò èõòè¸ðèäà áўëãàí òàøêèëîò; åðëàðäà ÷åêëàøëàð âà 
ìàæáóðèÿòëàð áåëãèëàíãàí åð ýãàëèãèíèíã (åðäàí ôîéäàëàíèøíèíã) òàðòèá ðàқàìè 
(êîäè); ìàæáóðèÿòëàíãàí åðëàð ìàéäîíè; õўæàëèê âà áîøқà ôàîëèÿòëàðíè ÷åêëàø 
òàðòèáè.
Ñåðâèòóòëàð áèëàí ìàæáóðèÿòëàíãàí åð ó÷àñòêàëàðè ðååñòðè ҳàì øóíäàé 
øàêëäà þðèòèëàäè, ôàқàò ÷åêëàøëàð òàðòèáè ўðíèãà ñåðâèòóòäà áåëãèëàíãàí 
ôîéäàëàíèø òàðòèáè êўðñàòèëàäè. 
×åêëàøëàð âà ìàæáóðèÿòëàð õàðèòàñèãà òóøóíòèðèø õàòè òóçèëàäè. Óíäà 
èøíè áàæàðèø ó÷óí àñîñ, óíèíã ìàқñàäè âà âàçèôàëàðè, ïëàí-õàðèòà àñîñèíèíã ñèôàòè, 
åðëàðíè èíâåíòàðèçàöèÿëàø ìàòåðèàëëàðè íóñõàëàðèäà àêñ ýòòèðèëãàí 
àõáîðîòëàðíèíã òўëàëèãè, ÷åêëàøëàð âà ìàæáóðèÿòëàð áўéè÷à àõáîðîòëàðíè îëèø âà 
àêñ ýòòèðèø óñóëëàðè, ìàéäîíëàðíè ҳèñîáëàø óñóëëàðè, ÷åêëàøëàð âà 
ìàæáóðèÿòëàðíèíã òàðêèáè âà àñîñèé ìàçìóíè, ìàæáóðèÿòëàíãàí åðëàðíèíã ìàéäîíè, 
ҳóææàòëàðíè êåëèøèø òàðòèáè âà ø.ў. êўðñàòèëàäè.