Ер тузишни лойихалаш

Ìàõñóñ ҳóқóқèé òàðòèáãà ýãà åðëàð ҳóäóäëàðè ÷åãàðàëàðèíè áåëãèëàø, 
áóíäàé ҳóäóäëàðíè àæðàòèøäà, óëàðíèíã ÷åãàðàëàðèãà àíèқëèê êèðèòèøäà ¸êè 
ўçãàðòèðèøäà ўòêàçèëàäè. 
Óøáó ҳóäóäëàðíèíã ìàõñóñ ҳóқóқèé òàðòèáè (çàðóð ҳîëëàðäà óëàðíèíã 
÷åãàðàëàðè ҳàì) åðãà ýãàëèê қèëèø âà åðäàí ôîéäàëàíèø ҳóқóқèíè áåðóâ÷è 
ҳóææàòëàðäà àêñ ýòòèðèëàäè. ×åãàðàëàð æîéëàðäà ÷åãàðà áåëãèëàðè áèëàí 
êўðñàòèëàäè. 
Ìàõñóñ ҳóқóқèé òàðòèáãà ýãà ҳóäóäíèíã ҳàììàñèãà ìîñ ìàúìóðèÿò ó÷óí çàðóð 
÷åãàðàëàð æîéëàøèøèíè (÷åãàðàëàð æîéëàøèøè ÷èçìàñè); äàâëàò ãåîäåçèÿ òàðìîғèãà 
áîғëàíãàí áóðèëèø íóқòàëàðè êîîðäèíàòàëàðèíè; åðëàðíèíã òîèôàëàð, åð ýãàëàðè, 
åðäàí ôîéäàëàíèøëàð âà åð òóðëàðè áўéè÷à ìàéäîíëàðè ýêñïëèêàöèÿñèíè; åðëàðäàí 
ôîéäàëàíèøíèíã ҳóқóқèé ìàқîìè, òàðòèáè âà øàðòëàðèíè; êўðñàòèëãàí ҳóäóäíèíã 
ўë÷àìëàðèãà áîғëèқ çàðóð ìàñøòàáäàãè ëîéèҳà ïëàíè, ÷åãàðàëàðíèíã æîéëàøèøèíè 
êåëèøèø âà æîéëàøàäèãàí ўðíèíè òàñäèқëàø, ҳàìäà ÷åãàðàëàðíè æîéèãà êў÷èðèø 
áўéè÷à ìàúëóìîòëàðíè ўç è÷èãà îëàäèãàí ÷èçìà ҳóææàòëàð òàé¸ðëàíàäè.
Åð қîíóí÷èëèãèäà òàáèàòíè ìóҳîôàçà қèëèø, ðåêðåàöèÿ âà қўðèқõîíà 
ìàқñàäëàðèãà ìўëæàëëàíãàí ìèíòàқàëàðäàãè åðëàðäàí ôîéäàëàíèøíèíã ҳàì ìàõñóñ 
òàðòèáèíè âà øàðòëàðèíè áåëãèëàø íàçàðäà òóòèëàäè. 
Êîðõîíà (òàøêèëîò, ìóàññàñà) ìàқîìèãà ýãà òàáèàòíè ìóҳîôàçà қèëèø îáúåêòëàðè 
áîøқà òîèôàëàðäàãè åðëàðäàí, åð ýãàëèêëàðè âà åðäàí ôîéäàëàíèøëàðäàí 
õўæàëèêëàðàðî åð òóçèø æàðà¸íèäà àæðàòèëàäè. Òàáèàòíè ìóҳîôàçà қèëèø âà åðäàí 
ìàõñóñ òàðòèáäà ôîéäàëàíèøíèíã ҳàð õèë ìèíòàқàëàðè åðäàí ôîéäàëàíóâ÷èëàðíèíã 
àñîñèé òîèôàëàðè òàðêèáèäàí ÷èқàðèëìàéäè, óëàðíèíã ÷åãàðàëàðè ýñà æîéëàðäà 
ìàõñóñ àõáîðîò áåëãèëàðè áèëàí áåëãèëàíàäè. 
Åð ýãàëèêëàðè âà åðäàí ôîéäàëàíèøëàðíèíã ÿíãè ÷åãàðàëàðè óëàð ÿíãèäàí 
òàøêèë қèëèíãàíäà, óëàð òàðòèáãà ñîëèíãàíäà, åð ó÷àñòêàëàðè ìàâæóä 
õўæàëèêëàðãà қўøèëãàí ¸êè åðëàðíèíã áèð қèñìè áîøқà êîðõîíàëàðãà (òàøêèëîòëàðãà, 
ìóàññàñàëàðãà) îëèá áåðèëãàíäà ëîéèҳàëàíàäè. 
×åãàðàëàð, óëàð àí÷à ñèíèқ âà ўòêèð қèððàëè áўëãàíèäà òўғðèëàíàäè, ñàáàáè, 
ñèíèқ ÷åãàðàëàð àòðîôäàãè åð ó÷àñòêàëàðèäàí òўғðè ôîéäàëàíèøíè қèéèíëàøòèðàäè, 
қèøëîқ õўæàëèê òåõíèêàñèíè, қèøëîқ õўæàëèê ýêèíëàðèíè åòèøòèðèø âà ìåҳíàòíè 
òàøêèë ýòèøíèíã èëғîð òåõíîëîãèÿëàðèíè қўëëàø âà óëàðäàí ñàìàðàëè ôîéäàëàíèø 
èìêîíèÿòèíè ÷åêëàéäè.
Ñèíèқ ÷åãàðàëàðíè òўғðèëàøäà ÿíãèëàðèíè øóíäàé áåëãèëàø êåðàêêè, áóíäà ó 
èëîæè áîðè÷à òўғðè ÷èçèқëè áўëñèí (æîéíèíã øàðîèòè áóíãà éўë қўéñà), áåðèëãàí 
éўíàëèø áўéè÷à ўòñèí, ó áèëàí êåñèëàäèãàí (áåðèëàäèãàí âà îëèíàäèãàí) åð 
ó÷àñòêàëàðèíèíã ìàéäîíëàðè ýñà, òåíã áўëñèí. Áåðèëãàí éўíàëèø ÿқèí æîéëàøãàí 
éўëãà, êàíàëãà, ўðìîí ïîëîñàñèãà, ýëåêòð óçàòèø ÷èçèқëàðèãà, қóâóð ўòêàçãè÷ëàðãà 
âà áîøқà ÿқèí æîéëàøãàí ÷èçèқëè ýëåìåíòëàðãà ïàðàëëåë қèëèá òàíëàíàäè. Áó 

---

147 
äàëàëàðíèíã óçóí òîìîíëàðèíè ìåõàíèçìëàð áèëàí èøëîâ áåðèøãà қóëàé, ïàðàëëåë қèëèá 
ëîéèҳàëàø èìêîíèíè áåðàäè. 
Áåðèëãàí íóқòàäàí ÷åãàðàëàðíè òўғðè ÷èçèқ áўéè÷à òўғðèëàø, î÷èқ æîéëàðäà 
áó íóқòàíè ÿíãè ÷åãàðàäà òàÿí÷ ñèôàòèäà ñàқëàø çàðóð áўëãàíäà қўëëàíèëàäè. 
Õўæàëèêëàðàðî åð òóçèø æàðà¸íèäà òåç-òåç åð ýãàëèêëàðè âà åðäàí 
ôîéäàëàíèøëàð ÷åãàðàëàðèíè òèêëàø, ÿúíè éўқîëãàí ÷åãàðà áåëãèëàðèíè ÿíãèëàø 
çàðóðàòè ïàéäî áўëàäè. Áóíäà ìàҳàëëèé øàðîèòëàðãà áîғëèқ ҳîëäà қóéèäàãè å÷èìëàð 
áўëèøè ìóìêèí: 
қàòîð қўøíè ÷åãàðà áåëãèëàðè ñàқëàíãàí, èêêèòà íóқòà îðàñèäàãè áèð íå÷à 
áåëãèëàð éўқîëãàí; 
қўøíè áåëãèëàð ñàқëàíìàãàí, àììî èêêèòà ñàқëàíãàí, îðàñèäà áåëãèëàð éўқîëãàí 
íóқòàëàð áèð-áèðëàðèäàí êўðèíàäè; 
ñàқëàíãàí íóқòàëàð áèð-áèðëàðèäàí êўðèíìàéäè âà óëàð îðàñèäà áèð íå÷à 
÷åãàðà áåëãèëàðè éўқîëãàí.
Áèðèí÷è âà èêêèí÷è âàçèÿòëàðäà ÷åãàðà áåëãèëàðèíè òèêëàø ó÷óí òåîäîëèò âà 
ўë÷àø òàñìàñèäàí ôîéäàëàíèø ìóìêèí, ó÷èí÷è âàçèÿòäà қўøèì÷à òåîäîëèò éўëè 
ўòêàçèëàäè. 
Ҳàð õèë ãåîäåçèÿ àñáîáëàðè ìàâæóäëèãèäà ÷åãàðàëàðíè áåëãèëàøíèíã 
(òèêëàøíèíã) ҳàð õèë óñóëëàðèäàí ôîéäàëàíèëàäè. Àììî áàð÷à âàçèÿòëàðäà ҳàì 
ãåîäåçèÿ ўë÷àøëàðè âà ҳèñîáëàøëàðíèíã òàëàá ýòèëàäèãàí àíèқëèãè ñàқëàíèøè 
êåðàê. 
Ìàúìóðèé-õóäóäèé áўëèíìàëàð, ìàõñóñ ҳóқóқèé òàðòèáãà ýãà ҳóäóäëàð, åð 
ýãàëèêëàðè âà åðäàí ôîéäàëàíèøëàð ÷åãàðàëàðèíè áåëãèëàø (òèêëàø) ҳàììà âàқò 
íàôàқàò òåõíèê (ãåîäåçèê), áàëêè ҳóқóқèé ìàçìóíãà ҳàì ýãà áўëàäè. Áóíäàé èøëàð 
àìàëè¸òäà êўï÷èëèê ҳîëëàðäà ÷åãàðàëàø äåá ҳàì àòàëàäè. Óëàðíèíã ҳóқóқèé ìàçìóíè 
қóéèäàãè ñàáàáëàðäàí êåëèá ÷èқàäè: 
÷åãàðàíè áåëãèëàø ҳàììà âàқò ҳàì åð òóçèø îðқàëè, ҳîêèìèÿò îðãàíëàðè қàðîðè 
àñîñèäà âà ҳàðàêàòäàãè қîíóíëàðãà ìîñ òàðçäà àìàëãà îøèðèëàäè; 
÷åãàðàëàð ìàæáóðèé òàðçäà åð òóçèø қàòíàø÷èëàðè áèëàí êåëèøèëèøè, áó 
êåëèøèø áà¸ííîìà áèëàí òàñäèқëàíèøè ñàáàáëè, ìàúëóì èøíè áàæàðèø òàðòèáèãà ðèîÿ 
қèëèíàäè; 
÷èçèқëàð óçóíëèãè, ðóìáëàðè êўðñàòèëãàí ÷åãàðàëàðíè æîéëàøòèðèø ÷èçìàñè 
âà áîøқà ìàúëóìîòëàð åðãà áўëãàí ìóëê÷èëèê ҳóқóқèíè òàñäèқëîâ÷è ãóâîҳíîìàíè áåðèø 
áўéè÷à åð òóçèø èøèäà áўëàäè, ó қîíóíäà áåëãèëàíãàí òàðòèáäà êўðèá ÷èқèëàäè, 
òàñäèқëàíàäè âà ðўéõàòãà îëèíàäè; 
æîéëàðãà êў÷èðèëãàí, ÷åãàðà áåëãèëàðè áèëàí ìóñòàҳêàìëàíãàí ÷åãàðàëàð åðãà 
áўëãàí ìóëê÷èëèê ҳóқóқèíè òàñäèқëàéäè âà қîíóí áèëàí ҳèìîÿëàíàäè.