Ер тузишни лойихалаш

2. 
Ер 
эгалигини 
(ердан 
фойдаланишни) 
жойлаштириш 
ва 
шакллантириш. 
«Жойлаштириш» тушунчаси ўз ичига хўжаликнинг ва унинг 
ер эгалигининг (ердан фойдаланишининг) жойлашадиган ўрнини аниқлашни, 
ер эгалигига (ердан фойдаланишга) мақсадга мувофиқ шакл беришни олади. 
Ер эгалигини (ердан фойдаланишни) шакллантириш - бу уни тузиш, 
унга ҳар хил хўжаликларга қарашли маълум участкаларни ҳамда ҳар хил ер 
турларини киритишдир. 
Хўжаликлараро ер тузишда мазкур ҳудудда одатда битта эмас, балки 
бир неча ер эгаликлари ва ердан фойдаланишлар жойлаштирилади. Лойиҳани 
тузиш даврида хўжалик жойлашган маъмурий туман майдони бир бутун 
иқтисодиётга эга деб қаралмоғи керак. Туман хўжалиги ўзининг қишлоқ 
хўжалик ерлари фондига, аҳолисига, йўл тармоқларига, бошқа тармоқ 
корхоналари билан алоқага эга ва ўзига хос ердан фойдаланиш хусусиятлари 
билан бошқа туманлардан фарқ қилади.
Айрим хўжаликлар ер майдонларини жойлаштириш қишлоқ 
хўжалигининг ижтимоий-иқтисодий манфаатларини ва хўжаликнинг 
манфаатларини ҳисобга олгандагина самарали бўлиши мумкин. 
Ер эгаликларини ва ердан фойдаланишларни жойлаштиришда, яъни 
улардан ҳар бирининг жойлашган ўрнини аниқлашда, қуйидаги талабларни 
бажариш керак: 
ҳудуднинг мавжуд тузулишини (ташкил этилишини) ва аҳволини 
ҳисобга олиш - ер эгаликлари ва ердан фойдаланишларнинг, ер 

---

76 
фондларининг, 
йўлларнинг, 
аҳоли 
яшаш 
жойларининг, 
махсус 
қўриқланадиган ҳудудларнинг, сув манбааларининг ва ш.ў. жойлашиши; 
олдин сарфланган капитал харажатлардан тежамкорлик билан 
фойдаланиш: мавжуд ишлаб чиқариш ва бошқа бинолари, иншоотлар, 
суғориш ва зах қочириш тизимлари, каналлар, йўллар, қудуқлар, бошқа 
ишлаб чиқариш воситалари ва ижтимоий инфратизим объектлари; 
мавжуд аҳоли яшаш жойларининг, хўжалик марказларининг 
жойлашишини ва иқтисодий аҳамиятини, ўз ер турларига, хўжаликдан 
ташқаридаги 
алоқа 
йўлларига 
ва 
марказларга 
нисбатан 
қулай 
жойлаштирилиши 
керак 
бўлган 
хўжаликлар 
қишлоқларини 
жойлаштиришнинг мумкин бўлган ечимларини ҳисобга олиш; 
ер эгалигини ва ердан фойдаланишни қулай шаклда, табиий ва сунъий 
тўсиқлар (жарликлар, дарёлар, ўрмонлар, ботқоқликлар, каналлар, йўллар ва 
бошқ.) билан бўлинмаган, ягона, ихчам шаклда яратиш; 
ер эгалигининг (ердан фойдаланишнинг) энг кам узунлигини 
таъминлаш; текис, нисбатан бир хил ҳудудда уларни тўғри шаклда, квадратга 
яқин қилиб лойиҳалаш мақсадга мувофиқ бўлади; 
ер эгаликлари ёки ердан фойдаланишлар бир неча бир-бирларидан 
ажралиб жойлашган участкалардан ташкил топганда, уларнинг ўзаро 
узоқлиги минимал, улар орасидаги алоқа эса қулай бўлиши керак; 
ҳайдалма ерларни, сув йиғиладиган майдонларни, суғориладиган ва захи 
қочириладиган ерларни бир неча хўжаликлар чегаралари билан бўлмаслик, 
ирригация-мелиорация тармоқларининг, эрозияга қарши тизимларнинг ва 
бошқ. фаолиятини таъминлаш; 
ер эгалигини (ердан фойдаланишни) ва унинг чегараларини 
жойлаштиришда кейинги, хўжалик ҳудудини ички ташкил этиш учун қулай 
шароит яратиш; 
маъмурий туман ёки олдинги майдони бўйича йирик хўжалик ҳудудида 
фермер (деҳқон) хўжалигини ёки бошқа майдони кичик корхонани 
ихтисослигини, маҳсулотларни сотиш ва уни қайта ишлаш жойлари (сут 
заводи, пишлоқ пишириш ва бошқ.), жойлашишини ва узоқлигини ҳисобга 
олиб жойлаштириш; 
хўжаликларни инженерлик тармоқлари (автомобил йўллари, электр 
узатиш, алоқа, сув таъминоти тармоқлари ва бошқ.) билан таъминлаш, ҳар 
бир ер эгалигига, ердан фойдаланишга йўллар билан эркин келиш учун 
шароит яратиш; 
фермер хўжаликларининг хўжаликлараро кооперацияси (бирлашиши) 
учун ҳудудий шароит яратиш; 
табиатни муҳофаза қилишни таъминлаш. 
Ер эгаликлари ва ердан фойдаланишлар таркибига нафақат қишлоқ 
хўжалик ерларини, балки, улар орасида жойлашган ёки уларга ёндошган 
ерларнинг бошқа турлари: чакалакзорлар, ўрмонлар, ботқоқликлар, кўллар, 
жарликлар ва бошқ. ҳам киритилиши керак. 

---

77 
Бу қоидаларни бажариш ер эгалигини (ердан фойдаланишни) ихчам 
қилади. Бир хил ер майдонида ҳудуди энг кам периметрга эга бўлган 
хўжаликлар майдонлари ихчам дейилади. Хўжаликлар ер майдонларининг 
ихчамлиги ихчамлик коэффициенти ёрдамида аниқланади. Ихчамлик 
коэффициенти деб, хўжалик ер майдонининг периметрини шу майдонга тенг 
квадрат периметрига бўлинганда олинган қийматга айтилади. 
К
P
S
и

4
бунда Р – хўжалик ҳудуди периметри, км; S – хўжалик ер майдони, км
2
. 
Ихчамлик коффициенти хўжалик ер майдони шакли тўғрисида умумий 
тушунча беради. 
Маълумки, ер майдони шакли хўжаликдаги юкларни ташиш масофасига 
таъсир қилади. Хўжаликдаги транспорт харажатларини ҳисоблаш учун юк 
ташишнинг ўртача масофаси аниқланади. Ўртача масофа хўжалик ерлари 
майдонига ва унда хўжалик марказларининг жойлашишига боғлиқ. Ўртача 
масофа қуйидаги ифода ёрдамида аниқланади: 
R
Pr
P r
P r
P
P
P
Pr
P
n n
n
ў
...
...


 
  



1 1
2 2
1
2
бунда, 
R
ў
–ўрта масофа, км; 
P P
1
2
,
– ер бўлаклари майдонлари, га; 
r r
1
2
,
– 
хўжалик марказидан ер бўлакларигача бўлган масофа, км. 
Ер бўлакларигача бўлган масофа планда, йўллар бўйича ўлчанади (6 
расм). Ҳисоб-китоблар натижасида қуйдаги жадвал тўлғазилади (4 жадвал). 
4 жадвал