Ensiklopediyasi

FOTOGRAFIYA
Tarixda o‘z ulkan ishlari bilan iz qoldirgan 
buyuk bobokalonlarimizning qiyofalari bizgacha 
yetib kelmagan. Rassomlarimiz ularning portret- 
larini zamondoshlari yozib qoldirgan esdaliklar- 
ga yoki ularning bosh suyaklariga asoslanib chi- 
zishmoqda. Bunga sabab o‘sha paytlarda hali fo-
Fotografiyada ishlatiladigan asboblar
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tografiya kashf qilinmaganligidir. Fotografiya 15- 
asrda ob’yektlar tasvirini proyeksiyalab, so'ngra 
qog'ozga rasmini chizishdan boshlangan. Bu 
usulni italyan olimi Leonardo da Vinchi qo'llagan. 
Lekin haqiqiy fotografiya 18-asrda dastlabki 
yorug' sezgir moddalar kashf etilgandan keyin­
gina paydo bo'lgan. Olimlar fotografiya ixtiro qi­
lingan vaqtni 1839-yil deb hisoblaydilar, chunki 
o'sha yili fransuz olimi L. J. M. Dager Parij aka- 
demiyasida fotografiya usuli haqida axborot ber­
gan.
Hozir fotografiya bizning hayotimizda allaqa- 
chon oddiy va zarur narsa bo'lib qoldi. Ular vo- 
qea yoki hodisalami qayd etishga, o'tmishni es- 
lashga yordam beradi. Olimlar, muhandislar va 
boshqa turli kasb egalari fotografiyasiz ish olib 
borishlari qiyin. Badiiy fotografiya tasviriy 
san’atning alohida bir turidir.
Xo'sh, fotoplyonkada tasvir qanday hosil 
bo'ladi? Plyonka joylangan kasseta fotoappa- 
rat ichiga qo'yiladi. Fotoapparatning orqa tomo­
ni yoki tepasida maxsus tuynukcha — ko'rinish 
qidirgich bor. Unda fotosuratga tushadigan 
hamma narsa aniq ko'rinadi. Surati olinayotgan 
narsani aniq "mo'ljalga olib", apparatning tug- 
masi bosiladi.
Yorug'lik yo'lini to'sib turgan to'siq (zatvor) 
shiq etib ochiladi. Yorug'lik nurlari fotoapparat­
ning shisha "ko'zi" — ob’yektivi orqali o'tib, 
yorug' sezgir plyonkaga fotoapparat oldida tur­
gan hamma narsaning aniq suratini tushiradi. 
So'ng plyonkaga kimyoviy moddalar bilan ishlov 
berilib, surat chiqariladi. Bunda dastlab plyon- 
kada tasvir hosil bo'ladi. Plyonkaning qanday tu- 
ridan foydalanilganiga qarab, u oq-qora yoki 
rangli bo'lishi mumkin. Plyonkani ishlashning 
ham turli usullari bor. Bir turli plyonkalarda ne- 
gativ (hamma oq narsalar qora, qora narsalar 
esa oq bo'lib ko'rinuvchi tasvir) hosil bo'ladi. Op­
poq bulutlar, qor, tishlar, ko'zning oqi negativda 
ko'mirdek qora bo'ladi. Qop-qora sochlar, etik, 
yer esa oq bo'ladi. Buning sababini yorug'lik 
maqolasini o'qib bilib olishingiz mumkin. Bun­
day g'ayritabiiy tasvir undan surat olish uchun 
kerak. Suratda oq narsalar o'z holida yana oq 
bo'lib, qora narsalar esa qora bo'lib chiqadi.
Boshqa xil plyonkalarda boshqacha, 
yana ham murakkabroq ishlov berish nati­
jasida birato'la tayyor tasvir hosil bo'ladi. Bun­
day plyonkani ekranga tushirib ko'rsatish 
mumkin. U diapozitiv yoki slayd deb ataladi. 
Slaydlar ko'pincha rangli qilib tayyorlanadi. Hozir 
suratni bir zumda chiqarib beradigan fotoappa­
rat— poloroid yaratilgan.