Energetika qurilmalari

1- MA’RUZA
Kirish." Energetika qurilmalari " fanining asosiy vazifalari va predmeti.

Reja:

Suv resurslaridan kompleks foydalanish.

Cuv ta’minoti va suv istemolchilari

Suv resurslaridan kompleks foydalanish

Suv resurslari daryolarni tuxtovsiz oqimi, ko’llar suvi, muzliklar, suv omborlari va yer osti suvlar xajmidan tashkil topadi. Suv xojaligini asosan daryolarning yer usti oqimidan oziqlanadi.

Bir yil davomida MDX davlatlari dengizlariga tushadigan suv oqimini xajmi foiz xisobida quyidagicha:
Suv manbayi nomi foiz %

SHimoliy muz okeani 60,2

Tinch okeani 21,8

Atlantika okeani 7,7

bunda Baltik dengizi 3,9

Azov va kora dengizi 3,8

Ichki dengiz va kullardan: 10,3

Kaspiy dengizi 7,7

Urta Osiyo daryolari 2,7

Jami: 100%.

Uzbekiston jumxuriyatining yirik daryolaridan bulishi Amudaryoga bir yil davomida 80 km3 suv okimi tushadi. Suv okimini xususiyati shundaki bir yil davomida uning xajmi uzgaradi. Bu esa xalk xujaligini bir necha tarmoklariga salbiy ta’sir kursatadi. Masalan: xujaligida suvni kamayishi sabzavot va poliz maxsulotlarini kam etib chikishiga olib keladi.

Gidroenergetika soxasida suvni kamligi elektr energiyani ishlab chikarishni keskin kamayshiga olib keladi. Suv okimini tekis ta’minlash maksadida suv omborlarni kuriladi.

Gidroenergiya zaxiralari uch turiga bulinadi:

A) potensial zaxira;

B) texnik zaxira;

V) iktisodiy zaxira.

Uchala turdagi zaxira kategoriyasi ulchash birligi urtacha yillik elektr energiyani kilovatt-soatda bulib bir yil davomida ishlab chikarilgan energiyani mikdorini 8760 soatga bulishi kerak.

Potensial zaxirani xisoblash uchun daryoni tula okimi elektr energiyaga sarflanadi deb shartnomani lozim va bunda suv energiyasi elektr energiyasiga aylanishi yukotishsiz turbina va generatorni foydali ish kursatgichi birga teng bulishi kerak. Jaxon buyicha gidroenergiyani potensial zaxirasi regionlar buyicha kuyidagicha:

1 jadval

Gidroenergiyani potensial zaxirasi

Kontinent yoki davlat nomi	Yil davomidagi urtacha kuvvat [min.kVt]	Yil davomida urtacha energiya mlrd kVtch	Er kurrasi buyicha zaxira foizi	Er kurrasini 1 km kuvvat [kVt]
Ovrupa	240	2100	6,4	25
Osiyo	1340	11750	35,7	30
Afrika	700	6150	18,7	23
SHimoliy Amerika	700	6150	18,7	34
Janubiy Amerika	600	5250	16,0	33
Avstraliya	170	1500	4,5	19
Er kurrasi	3750	32900	100	28
MDX davlatlari	450	3900	11,7	19

Gidroenergiyani texnik zaxirasi deb gidrostansiyalarda ishlab chikariladigan elektr energiyasi xisoblanadi. Gidroenergiyani iktisodiy naflik jixatdan kullanishi iktisodiy zaxira deb ataladi. Bu borada tugon stansiyasi ishlab chakaradigan energiya e’tiborga loyik. Tugon stansiyalarning energetik zaxirasi tenglama buyicha aniklanadi:

, (1.1)

bunda Ep – potensial energiyasi [mlnKVtsoatgyil]

Aur - bir yil davomida urtacha tugon amplitudasi, (M)

F - baseyn yuzasi [tugon stansiyasini kurish uchun ajratilgan maydon km2]

K<1 - basseyn yuzasini suv satxiga bulgan nisbati (vertikal soxil uchun kk1).

Bir yil davomidagi urtacha potensial kuvvati:

(1.2)

Tugon stansiyani texnik zaxirasi, ya’ni ishlab chikiladigan elektr energiya potensial energiyani 1g3 kismini tashkil kiladi.

Suv ta’minoti va suv iste’molchilari

Suv resurslari sanoat korxonalarida, TESlarda; kishlok va kommunal xujaliklarida, irrigatsiya tarmogida, gidroenergetikada, suv transportida va xokazolarda ishlatiladi. Suv iste’molchilari ikki turga bulinadi:

suv iste’molchisi suvni tula uzlashtiradi va koldik xajmi kaytmaydi (dalalarni sugorish);

suv iste’molchisi suv xajmini ishlatgandan sung yana manbaaga kaytaradi (GESlarda suv turbinani xarakatga keltirib daryoga kaytariladi).

YUkorida aytib ketilgan soxalardan sanoat ishlab chikarish korxonalari uzluksiz suv bilan ta’minlanishi zarur. kolgan soxalarda esa suv bilan oziklanish belgilangan jadvalga kura olib boriladi.

Dalalarni suv bilan ta’minlash vegetativ davrida olib boriladi, kolgan vaktda esa suvni sarfi kichik bulib erlarni va arik tarmoklarini tozalash uchun kullaniladi.

Sanoat korxonalari va TESlarni suv bilan ta’minlash tugri okimli ssirkulyasion tarmoklari orkali amalga oshiriladi.

turli okimli tarmoklarida suv daryodan olinib tozalanishdan sung yana daryoga kaytariladi.

Sirkulyasion tarmoklarda texnologik jarayonda ishlatiladigan suv tozalanib kayta texnologik tarmokka kaytariladi. Bu tarmokda suv mikdori doimiy ravishda tuldiriladi.

Yirik gidro tugunlari gidrostansiyalardan iborat bulib kompleks ravishda kullaniladi. Masalan Sirdaryo transport – energetik tarmok sifatida kullaniladi. Ushbu gidroenergetik tugunlari kuyidagi tashkil kiluvchilardan iborat: plotina, gidrostansiya va jixozlar.

Gidro tugunlar uzining suv omborlari bilan uzlashtirilgan er maydonlarini suv bilan uzluksiz ta’minlaydi.

Natijada kishlok xujaligi rivojlantirishiga imkon beradi. Va kishlok xujaligi maxsulotlarini kuprok etishtiriladi.

Bundan tashkari GESlar suv toshkinlarini bartaraf kiladi.

Suv resurslarini kompleks ravishda sarflash tabiatni muxofaza kilish va atrof muxitni yaxshilashga olib keladi.

Adabiyotlar

[1, 2, 3, 4]

Nazorat uchun savollar:
kaysi kursatkichlar buyicha texnik zaxiralar aniklanadi?

Gidroenergiya zaxiralarni dunyo mikiyosida kursatib bering?

kaysi formula buyicha tugon stansiya uchun energiya potensiali aniklanadi?

Suv xujaligi va GESlarning alokasi kanday?

Gidroenergetik resurslari tablitsa buyicha aniklab bering.

Suvgidroenergiyasining kursatkichlarini aytib bering

Suv resurslarining kompleks foydalanish usullarini tushuntirib bering.

Gidroenergetik resurslarining taksimotini dunyo buyicha tushuntirib bering.

Gidroenergetik kurilmalarning vazifasi nimadan iborat?

Gidroenergetik kurilmalarning asosiy sinflashini aytib bering.