Эндокрин тизими патофизиологияси гормонлар ва уларнинг организмдаги рўли

Паратиреоид безларининг гиперфункцияси. Гиперпаратиреозда паратироид гормони секрециясининг ортиши туфайли суякнинг парчаланишини (ресорбсиясини) амалга оширувчи остеокластларнинг ҳосил бўлиши ва фаоллиги кучаяди, суяк тўқималарининг хосил бўлишида қатнашадиган остеобластларнинг ҳосил бўлиши камаяди. Шу билан бирга, ичакда калцийнинг сўрилиши кучаяди, нефрон тубулаларида фосфатларнинг реабсорбсияси пасаяди, суяк тўқималарида эрувчан калций тузлари ва буйраклар, шу жумладан турли органларда эримайдиган калций фосфат миқдори ортади.
Гиперпаратиреоз экспериментал ҳайвонларга паратироид безлари ёки тозаланган паратироид гормони экстракти киритиш билан хосил қилинади. Гормоннинг юқори дозалари таъсирида қондаги калций миқдори 5 ммоль/л га этади, яъни у меъёрдан 2 баравар юқори бўлади; ноорганик фосфорнинг концентрацияси пасаяди; фосфорнинг сийдик билан ажралиши кўпайиши кузатилади. Паратироид гормони калций ионларининг найчали реабсорбсиясини бироз фаоллаштирсада, уларнинг сийдик билан чиқарилиши гиперкалсемия натижасида сезиларли кучаяди. Тананинг сувсизланиши, қусиш, иситма, ўткир буйрак етишмовчилиги пайдо бўлади, натижада ҳайвонлар нобуд бўлади.
Экспериментал сурункали гиперпаратиреоз паратироид гормони билан ўткир интоксикациядан фарқ қилади. Бундай ҳолда суяк тўқималарининг тобора йўқотилиши (остеопороз), буйрак, ўпка, юрак ва бошқа ички органларда калций тузлари уларнинг тўлиқ калцификациясига қадар чўкиши кузатилади. Қон томирлари деворлари қаттиқ ва мўрт бўлиб қолади, қон босими кўтарилади. Ҳайвонлар, қоидага муофиқ, буйрак шикастланишидан ўлади.
Одамларда гиперпаратиреознинг пайдо бўлиши паратироид безларининг аденомаси ёки гиперплазияси билан боғлиқ. Бундай ҳолда ривожланадиган умумий остеодистрофия мушак, суяк ва бўғимларда оғриқ, суякларнинг юмшаши ва скелетнинг кескин деформацияси билан тавсифланади. Суяк тўқимасидан минерал таркибий қисмлар ювилади ва мушаклар ва ички органларга чўкади (бу ҳодиса мажозий маънода скелетнинг юмшоқ тўқималарга ҳаракатланиши деб аталади). Нефрокалциноз, нефрон каналчалари торайиши ва тошларнинг тўпланиши (нефролитияз) ва натижада оғир буйрак етишмовчилиги ривожланади. Катта томирлар деворларига калций тузларининг чўкиши туфайли гемодинамика ва тўқималар қон билан таъминланиши бузилади.