Bog'liq Endogen o`sish nazariyasi va kapital jamlashga ta`siri MUSTAQIL ISH
2. Endogen o`sish nazariyasida “Pol Romer modeli”
P. Romer moduli asosida 3 ta asosiy qism yotadi:
– iqtisodiy o‘sishnng muhim faktorlaridan biri – jamiyat qo‘l ostida bo‘lgan xomashyo materiallarining turli chatishuvini ishlatishga imkon yaratadigan, nisbatan mukammal instruksiyalar kabi namoyish etila oladigan texnologik o‘zgarishlardir;
– shunga o‘xshash texnologik o‘zgarishlar va olib chiqayotgan bozor rag‘batlariga ta’sir etadigan insonlar faoliyatiga ko‘ra ko‘p hollarda sodir bo‘ladi;
– xomashyo materiallarining turli ko‘rinishlarini qo‘llashga oid yo‘lyo‘riqlarni, prinsipial ravishda boshqa iqtisodiy tovarlarda farq qiladi: yangi texnologiyalarni yaratish doimiy ishlab chiqarishning to‘xtashiga ekvivalent bo‘ladi. Bu texnologiyalarning keyingi qo‘llanilishi ishlab chiqaruvchi tomonidan hech qanday sarf-xarajatni talab qilmaydi.
Romer iqtisodni uchta asosiy sektorga bo‘ladi. Birinchi, tadqiqot sektorida inson kapitali va mavjud bilimlar zaxirasi (A)dan foydalanish natijasida yangi bilim olinadi. Yangi bilim qo‘shilishini quyidagi formula bilan ta’riflash mumkin:
A=δA,
Bu yerda:
δ-ilmiy mahsuldorlik parametri.
Mazkur formula borasida Romerning ta’kidlagani shunisi bilan qiziqki, injenerlik oliy o‘quv yurti bitiruvchilari 100 yil avval ham hozirgilar kabi inson kapitaliga ega bo‘lishgan, chunki bir xil vaqt davomida o‘qishgan va shuning uchun amaliy mexanikasiga ega bo‘lishmagan. Ammo hozirgi davr muhandisining ish unumdorligi nisbatan yuqori bo‘lishi kerak, chunki u ko‘proq bilim zaxirasi (A)ga ega bo‘ladi. Ikkinchi, oraliqlar sektor firmalari texnologik asbob-uskuna ishlab chiqarish uchun tadqiqot sektoridagi ilmiy bilimlarni olishadi. Bu sektordagi har bir firma monopolist hisoblanadi: u o‘z mahsulotini ishlab chiqarish patentiga ega bo‘ladi va uni ayirboshlashdan foyda olishi mumkin. Taxmin qilinishicha patent uzoq vaqt amal qiladi. Ishlab chiqarish vositalari – mehnat xarajati L va inson kapitali asosidagi iqtisodiy uchinchi sektor (Y) mijozga mo‘ljallangan yakuniy mahsulot ishlab chiqarishini ta’minlaydi.
Mazkur formula borasida Romerning ta’kidlagani shunisi bilan qiziqki, injenerlik oliy o‘quv yurti bitiruvchilari 100 yil avval ham hozirgilar kabi inson kapitaliga ega bo‘lishgan, chunki bir xil vaqt davomida o‘qishgan va shuning uchun amaliy mexanikasiga ega bo‘lishmagan. Ammo hozirgi davr muhandisining ish unumdorligi nisbatan yuqori bo‘lishi kerak, chunki u ko‘proq bilim zaxirasi (A)ga ega bo‘ladi. Ikkinchi, oraliqlar sektor firmalari texnologik asbob-uskuna ishlab chiqarish uchun tadqiqot sektoridagi ilmiy bilimlarni olishadi. Bu sektordagi har bir firma monopolist hisoblanadi: u o‘z mahsulotini ishlab chiqarish patentiga ega bo‘ladi va uni ayirboshlashdan foyda olishi mumkin. Taxmin qilinishicha patent uzoq vaqt amal qiladi. Ishlab chiqarish vositalari – mehnat xarajati L va inson kapitali asosidagi iqtisodiy uchinchi sektor (Y) mijozga mo‘ljallangan yakuniy mahsulot ishlab chiqarishini ta’minlaydi.
Xususan, Romer taqdim etayotgan formula huddi o‘sha Kobba-Dushas ishlab chiqarish funksiyasini beradi, faqat bir tafovuti bilan kapital K bu yerda bitta o‘zgaruvchanlik sifatida emas, balki zarur ishlab chiqarish vositalari taqdim etiladi.Shu bilan asosiy kapital strukturasining prinsipial ahamiyatiga urg‘u beriladi. Agar – ya’ni texnologik ishlab chiqarish narxi, - esa inson kapitali birligining tadqiqot sektorida qo‘llash narxi bo‘lsa, u holda ular o‘rtasida bog‘liqlik o‘rnatiladi.