Эмт ва комплексларни бошқариш”

Берк тизимларда, очиқ тизимлардан фарқли равишда, ташқи таъсирини Х_тт чиқиш координатасига Х_чик таъсири қисман ёки тўла бартараф қилинади. Бу оғиш бўйича ростловчи (10, б-расм) ва ташқи таъсирни қопловчи (компенсацияловчи, 10,в-расм), шунингдек мураккаб (комбинациялаштирилган) системалар (10, г-расм) орқали эришилади.
Электр юритмаларнинг ёпиқ бошқариш схемалари, ишчи машиналарининг ижро органлари харакатини юқори сифат кўрсаткичлари - координата-ларни ростлашнинг кенг диапазонини ва уларни ушлаб туриш аниқлигини, ўтиш жараёнларининг берилган сифатини, шунингдек юқори тежамлилиги ёки технологик жихозларни хамда электр юритманинг ўзини мақбул (оптимал) ишлашини таъминлаш талаб қилинган ҳолларда қўлланилади.
Бундай бошқаришни таъминлаш учун электр юритма тузулмасига кучли токли бошқариладиган ярим ўтказгичли электр энергиясини ўзгартиргичлари - тўғрилагич, кучланиш ростлагич, частота ўзгартиргич киритилади, бошқариш схемаси эса ростланадиган координаталар (ўзгарувчилар) бўйича тескари алоқалардан фойдаланган холда қурилади.
Кўпчилик замонавий ёпиқ бошқариш тизимларининг мухим характеристикаси, уларнинг кўрсаткичларини эгилувчан созлаш хамда электр юритмани бошқариш алгоритмларини дастурлаш ва қайта дастурлаш имкониятларининг борлигидир. Микропроцессорли воситалардан фойдаланиш эса электр юритма ва технологик жихозларни ишлаш ишончлилигини, уларнинг ишлашини диагностика қилиш, бошқариш каналларини резвервлаш хисобига ҳам оширади.
Ўзгарткич – двигател (Ў-Д) тизими бўйича қурилган очиқ схемадаги электр юритмаларининг характеристикалари, двигателнинг ўзини ва ўзгарткичнинг ички қаршилиги борлиги сабабли, нисбатан унча катта бўлмаган бикрликка (қаттиқликка) эга бўлади. Тезликни ростлашнинг кенг диапазони ва юқори аниқлигини олиш учун фақат Ў-Д ёпиқ тизимда мумкин бўлган бикр характеристикаларга эга бўлиш талаб қилинади. Бундан ташқари, очиқ тизимнинг характеристикалари ток ва моментни аниқ ростлашни (ёки чегаралашни) таъминламайди. Бу ҳам Ў-Д ёпиқ тизимга ўтишни талаб қилади. Тезлик, ток, момент ва ўрин жойини турли тескари алоқалардан фойдаланган холда ростлашнинг ёпиқ схемаларини қуриш ва ишлаш принципларини кўриб чиқамиз.
Электр двигателлар учун ўрнатилган иш режасида олинган ω =f(М_д) боғланиш механик тавсиф деб аталади. Маълумки, бундай функсионал боғланиш электр машинаси двигател режимида ишлагандагина мавжуд бўлади. Бу режимда якорнинг айланиш тезлиги ижрочи механизм томонидан машинага қўйилаётган реактив юклама моментининг функсияси бўлиб қолади.
Ўзгармас ток двигатели механик тавсифининг ифодасини айланаётган машинанинг якор занжиридаги электр юритувчи кучларининг мувозанатидан келиб чиққан ҳолда аниқлаймиз:

бу ерда: U_т - таъминот тармоғи кучланиши, В; ΔU_r - чўткалардаги кучланиш тушиши, В.
ЭК ва двигателнинг электромагнит моментининг қиймати қуйидагича аниқланади:




бу ерда: N - якор чулғамидаги актив ўтказгичлар сони; а-якор чулғами параллел шохчалари сони; Ф - битта қутбнинг магнит оқими, Вб;
ω - якорнинг бурчак тезлиги, 1/с; I - якор токи, А; R - якор занжири қаршилиги, Ω.
U билан якорга берилаётган кучланишни белгилаймиз ва уни тармоқ кучланиши U_т ва U_шч нинг айирмасига тенг деб ҳисоблаймиз. Бундан ташқари якор қаршилиги R_я ва якор занжири қаршилиги R бир-биридан фарқ қилади. Бунда R қўшимча қаршиликлар ва якор қаршилигининг йиғиндисига тенг.
Тенгламаларга кўра E ва М параметрлар СИ бирликлар тизимида олинади, у ҳолда C_Э = C_М=pN(2πа)^-1. Агар двигател якорининг бурчак тезлиги айланиш частотаси n (айл/мин) билан алмаштирилса, у ҳолда қуйидагини оламиз:

ифодалардаги қийматларни формулага қўйсак, ўзгармас ток двигателининг механик тавсифи тенгламасига эга боламиз:

бу ерда: Р - двигател якор занжирининг қаршилиги бўлиб, у якор чулғами қаршилиги р_я, қўшимча қутблар р_қк ва қопловчи чулғамлар р_қч қаршиликлар йиғиндисидан иборат.

Двигател номинал режимда ишлаётганини ҳамда ўзгармас ΔП_{ўзгармас} ва ўзгарувчан ΔП_{ўзгарувчан} исрофлар тенг эканликларини ҳисобга олган ҳолда қуйидагини ёзиш мумкин:



бу ерда: р_я - двигател якори қаршилигининг нисбий қиймати; Р_ном номинал режимда ишлаётган машина якор занжири қаршилигининг абсолут қиймати.
Назорат саволлари

1. 
   Узликсиз бошқаришни тушунтиринг.
   
2. 
   Ёпиқ тизим асосий элементларини айтинг.
   
3. 
   Боғланиш тенгламаларини ёзинг ва келтириб чиқаринг.