Эмиль золя Х. Амал



Download 16,16 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/129
Sana17.07.2022
Hajmi16,16 Mb.
#816123
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   129
Bog'liq
EMIL ZOLYA - Hamal

m o f i i h h
 
1
\ириб, кукрагини тилка-пЪра к,иларди. Йутали 
босилгач, манцал олдига тупурди, балгам тушган ер­
да яна бир парча к,ора дог куринди.
Этьен аввал чолга, кейин ердаги догга к,аради.
— Конда анчадан бери иш лайсйзми?— су ради у.
Улмасвой к,улларини кенг ёзди.
— Анча х,ам гапми?! Алмисоадан бери деяверай. 
Мен биринчи марта ш ахта га тушганимда саккиз ёшга 
хдм т$'лмаган эдим, худди мана шу Ворё ш ахтасига 
тушгандим. Мана эллик саккизни х,ам уриб к,уйибман. 
Узингиз х;исоблаб куринг-а... А ввалига кончининг ёр- 
дамчиси булиб иш ладим, кейин куч-кувватга тулиб, 
вагонетка торта оладиган булганимда мени кумир 
ташувчи к,илиб олишди, сунг ун саккиз йил кончи 
булиб ишладим, кейин манави лаънати оёк,ларим ту- 
файли у ердан бушатишди, то кон босиб, тупрок, ос-
11


тида цолгунимча теуир йул кутармаси цуриб, галерея- 
ларни ма^камлаб юрдим; доктор уларга, энди ер ости­
та туширманглар буни, тагин кон ичида цолиб кетма- 
син, дебди. Мана мени аравакаш к;илиб цуйишганига 
х>ам беш йил булди... Хуш , бунга нима дейсиз? Чак- 
ки эмас, а? Ш ахтада эллик йил, шундан цирц беш 
йили ер остида утибди-я!
Чол гапирар экан, вацти-вацти билан манцалдан 
парчаланиб тушаётган лак^а тошкумир чугларининг 
яллиги унинг рангпар юзини цизгиш тусда курсатар 
эди.
— Уларга к;олса-ю, мен дам ола к;олсам-а,— давом 
этди чол,— лекин мен истамайман-да, мен улар уйла- 
гаи анойи эмасман!.. Яна бир амаллаб икки йил, олт- 
мишга тулгунимча ишлайман, сунг бир юз саксон 
франкдан нафака олиб ётаман. Агар мен улар билан 
х,озир хайрлаш сам, менга бир юз эллик франк пенсия 
беришади. Ж уда айёр-да улар! Бунинг устига х,али 
ж уда бацувватман, фак;ат оёк;ларимни демаса. Оёгим- 
нинг бу дардга чалинишига сабаб терим остида ж уда 
к^п сув йигилгани: у ёвда, ер тагида устингдан доимо 
сув к,уйилиб туради. Баъзи кунлари панжаларимни 
цимирлата олмай к,оламан, огригига чидолмай дод 
девораман.
Яна йутали тутиб, гапи бугзида цолди.
— Иуталингиз шундан экан-да? — суради Этьен.
Чол йук, ишорасини к,илиб, бошшш чайк;ади. П ута­
ли босилиб, узига кёлгач, деди:
— Иуц-йу^, утган ойда шамоллаб к,олдим. Илгари 
йутал нималигини билмасДим, энди булса, бу лаънати- 
дан к;утула олмаяпман. Айтишга осон, тинмай йутал- 
ганим-йуталган.
Бугзига балгам тулиб, яна к;ора нарса туфлади.
— К|он 
туфлаяпсизми? — сурашга ж уръат этди 
♦ Этьен.
Чол бамайлихотир цулининг орк;а томони билан 
огзш ш артди.
— Еу 
1
:,:лир... Бу зормандадан ичимда шунча куп-'’ 
ки, ул::-у;:гунимча мени иситиб туришга етади. Ер 
остига 
ш :.:аганимга мана беш йил булиб цолди, ле­
кин 
кумир омбори булиб кетганидан беха- 
бар эка:::л:ан. Майли, шундан куч оламан-да.
12


Орага сукунат чукди. Кон цаъридан бир маромда 
урилаётган болганинг товуши цулоада ча линиб. цола-, 
ди; шамол гуё тун цаъридан келаётган очлик ва х,ор-* 
гинлик нидоси каби текислик узра гувиллаб эсарди. 
Ловиллаётган аланга ёритаётган чол овозини пастлатиб 
давом этди; х;а, эсига тушди. Х*а-а! Узи х,ам, хонадони 
х,ам Монсу ширкатига царашли. тошкумир конларида 
кечадан бери ишлаётгани йук,, балки кон очилган кун- 
дан бери ишлашади; бунга ж уда куп йиллар булиб 
кетган,— ушанга юз йилдан ошибди. Унинг бобоси, 
Гийом Маэ, уша йиллари ун беш ёшли успирин булиб, 
Рекийярдаги тошкумир коиини топган эди. Фовелл 
цанд заводи ёнидаги Ширкатнинг уша биринчи ш ах­
таси х,озир ишдан чикдан. Буни х,амма билади; шах- 
тани бобоси очгани боисидан унинг шарафига «Гийом 
шахтаси» деб аташган. Узи бобосини курмаган, лекин 
у ига айтиб беришган: Гийом баланд буйли, жуда куч- 
ли сдам булгаи экан, олтмиш ёшида оламдан утган 
экан. Кейин отаси — М алла лацабли Никола Маэ иш- 
.лаган; отаси Ворёда туриб к;олиб, бор-йуги к,ирк, ёши­
да х,алок булган экан. У замонларда Ворёда ер цази- 
ларди: упирилиш руй бериб, замин бирдан чукиб кет- 
гая ; ер унинг к;онини ичган, суякларини эса, тошлар 
мажац-мажак; к,илиб ташлаган. Сунгра уиинг и кки * 
тогаси билан уч укаси х,ам шу ерда вафот этган, 
аммо булар анча кейипрок, утишган. Узи, Венсан Маэ, 
х,аммасидан омадли чивди,— оёз^лари х,исоб эмас; уки 
уддабурон декишлари х,ам шундан. На чора? Ишлаш 
керак-да, ахир. Уларнинг оиласида бу удум х;ам бош- 
к,а касблар сингдри отадан угилга утиб келаверади. 
З^озир пастда унинг угли, Туссен Маэ, набиралари, 
оиласининг х,амма аъзолари ишлашади, улар рупара- 
даги цишлоада туришади. Бир авлод кетидан иккинчи- 
си, болалар оталари кетидан,— шу йусин би§ юз олти 
йилдан бери уша битта хужайин учун ишлаб келиша- 
ди. Хуш , к,алай, а? Уз хонадони шажарасини шунча- 
лик биладиган буржуйлар куп дейсанми?
— Ушан да х;ам тирикчилигинг утйб турса яхши- 
я ,— дед и Этьен.
— Мен х;ам шуни айтаман-да: нонга цорнинг т^йиб 
турибдими, демак, яшаш мумкин.
Улмасвой уйларнинг чирок;лари ёна бошлаган к;иш- 
лоц томон угирилиб, жим булиб цолди. Монсу цунги-
13


рок,хонасида турт марта занг урилди; сову^ яна ку- 
чайди.
— Ш иркатларингиз бойми? — суради Этьен.
Чол елкасини учириб к;уйди-да, кейин худди тилла 
тангалар тагида к,олгандек букчайиб деди:
— Э, булмаса-чи!.. У цушнимиз Анзендаги Шир- 
катчалик бой булм аса.^ ам , бунинг миллионлари х,ам 
х,ар к,алай кам эмас. Санаб етолмайсан... Ун туцк;из 
ш ахта, шундан ун учтаси ишлаб турибди: Ворё, Рала- 
ба, Кручина, Миру, Сен-Тома, Мадлена, Фетри-Кан- 
тель ва бопщалар, кейин Рекийярга ухшаб, ишлатиб 
булинган ёки вентиляция учун очиб к,уйилган яна 
олти кон... Ун минг ишчи, олтмиш етти коммунадаги 
концессиялар, худонинг берган куни беш минг тонна- 
дан к;азиб чик,ариб турибди, х,амма ш ахталар орасида 
темир йуллар, устахона-ю, фабрикаларни айтмайсан- 
ми!.. Э^-х,е! Уларнинг пули куп!
А рава изидан келаётган вагонеткаларнинг тарац- 
туругини эшитган туриц от сергакланиб цулогини динг 
цилди. Кутарма машинанинг каж аваси туватилди, к,а- 
бул к,илувчилар яна ишга киришиб кетишди. Отни 
цайтадан цушиб, яна йулга х;озирланаётган аравакаш
.эркалаган оа;ангда деди:
— Сафсаталарга к,улок; солиш яхши эмас, ярамас 
дангаса! Вацтингни бунаца бекор утказаётганингни 
жаноб Энбо билиб цолса, нима булади?
Этьен к,оронгиликка хомуш тикилиб турарди.
— Бундан чивди, бу ш ахта жаноб Энбога к;арар 
экан-да? — суради у.
— Бе, к;айда, жаноб Энбо — бош директор холос,— 
тушунтирди чол.— У з^ам бизга ухшаб ойликка иш- 
лайди.
Йигит узоцларга ишора к;илиб суради:
— Буяарнинг хдммаси кимга к,арайди булм аса?
Лекин Улмасвой бир муддат жавоб беролмади: яна
йутали тутиб, шундай бугдики, нафас ололмай цолди. 
Низ^оят балгам тупуриб, лабларидаги к,ора купикни 
артди. Ш амол кучайди.
— З^м!.. Буларнинг х,аммаси кимга царайди дей- 
сизми? Х,еч ким билмайди. Одамларга-да.
У шундай деди-ю, к,улини чузиб, хдмма Маэлар 
юз йилдан ортик; ишлаб келган конлар жойлаш ган 
зимистон к;уйнидаги узоц ерларга ишора цилди. Унинг
14


овозида тацводорларга хос к,ироат бордек, гуё у ичида 
хуппасемиз, еб туймас худо макон к,урган к у л етмас 
ибодатхона х,ак,ида гапираётгандек буларди, уларнинг 
барчаси шу худога жисму жонини цурбонликка олиб 
келади-ю, лекин бирон марта узини курлгайди.
— Ж иллацурса нон бемалол булса,— деди Этьен 
учинчи марта, гарчи гапи ножоизлигини билса х,ам.
— Х,а, булмаса-чи! Цани энди хдмиша нонга сероб 
булсак, дуруст буларди-я!
От жилди; кетидан аравакаш ^ам дардчил оёцла- 
рини огир босиб жунади. Жойида долган ишчи к,имир 
этмас, иягини тиззалари орасига тициб, катта нурсиз 
кузларини бушлиада тикканча утирарди.
Этьен тугунини ердан кутариб олган булса х,ам 
кетишга шошилмасди. Ш амол белини музлатиб юбор- 
ган, кукрагини эса ут к,издирган эди. Балки х,ар эх,- 
тимолга карши бу конларда иш бормикан, деб сура- 
самикин? Буни чол билмаслиги ^ам мумкин; х,ар к,а- 
лай, нима иш булса х,ам к,илаверишдан бопща иложи 
йук,. Ишсизликдан очлик балосига йулик^ан бу мам- 
лакатда у цаёк;к,а боради-ю, нима юмуш цилади? Дай- 
ди итдек девор тагида улиб кетса-я? У иккиланиб 
К.ОЛДИ, бийдай дашт уртасида тун зулматига бурканиб 
ётган бу Ворё шахтаси юрагига валима соларди. Ша- 
молнинг шиддати тобора зурайди; у гуё поём сиз ялакг- 
ликдан эсаётгандек эди. Доп-к,оронги кук сах,нида милт 
этган зиё куринмайди; бу зимистонда домна ва кокс 
печларигина х1еч нимани ёритмай1, чугдай циоариб ёпиб 
турарди холос. Фак;ат Ворё аввалгидек, худди инида 
тин олаётган вах,ший х;айвондек пастликда ер багирлаб 
ётибди ва инсои каслини х;азм к,илмоцчидек зур бериб 
х,арсиллаб, пиищиряпти.
II
Бугдойзор ва лавлаги экилган далалар уртасидаги 
икки юз Загизгон к,ишлоги цора тун огушдда уйцуда 
эди. Турт улкан маадлланинг тугри бурчакли шакл- 
лари билан казарма ёки касалхона биноларини эслата- 
диган уйлар тудасини аранг ажратиб олиш мумкин 
эди. Улар параллель равишда к,атор-к;атор цурилган 
булиб, ораларидан утган учта кенг йул цишлок,ни бир
15


хилдаги бог-рогли участкаларга ажратиб турарди. Бий- 
дек далада шамолнинг х,уштаги-ю, деворга урилаётган 
синиц панжаранинг овози цукмрон эди.
Иккинчи мах,алланинг ун олтинчи уйида турадиган 
Маэлар хонадони жимжит эди. Юцори кдватдаги яго- 
на хона цоп-цоронги булиб, бу зулмат уз огирлиги 
билан ухлаб ётганларни гуё эзаётгандай эди; х;аммала- 
ри х,ориб-чарчаб келишганидан огизларини очиб, бир- 
га ухлаб цолишганди. Тацщари изгирин булишига 
к;арамасдан хона дим ва иссик, эди,— бундай хоналар 
нечоглик озода тутилмасин, куп одам ётганлиги учун 
х,айвонлар х,ароратию инсон з^идига тулиб кетганидан 
х^авоси огир булади.
Паст к,аватдаги хонанинг каккули соати туртга 
занг урди, лекин х^ечким цимир этмади; фацат хуш- 
ох,анг хуррак жур б^лаётган з^уштаксимон огир нафас 
саслари эшитилиб турарди. Катрина тусатдаи уйго- 
ниб кетди ва одатича, пастдаги соат зангини эшитиб, 
туртгача санади; аммо у шунчалик цаттик, чарчага- 
нидан уйк;усини бутунлай цочира олмади. Кейин оё- 
гидан курпани олиб ташлади, тимирскиланиб гугурт- 
ни топди-да, шамни ёкди, лекин туришга одшк,мади; 
боши шу цадар огирлашиб кетаётгандики, у мудро- 
гини енга олмай яна ётиб олди.
Ецилган ш ам учта каравот цуйилган икки дера- 
зали квадрат хонани ёритиб юборган эди. Уйда яна 
шкаф, стол, ёнгокдан ясалган иккита стул х;ам бор 
эди, бу стуллар сап-сариц девор ёнида к;оп-к;ора дог- 
лари билан ажралиб турарди. Девордаги михга куй- 
лак осиглиц эди, ерда куза, юз-к;ул ювиш вазифасини 
^таётган цизил тогорача турарди — бопща х,еч нима 
йук;. Чап томондаги каравотда катта угли, йигирма 
бир ёшли йигит Захария ухлаётипти; ун бир яшар 
укаси Жанлен у билан бирга ётибди; иккита кичиги— 
Ленора билан Анри бир-бирини к;учок,лаб ухлаш арди,
— бирининг ёши олтида, икгсйнчисиники туртда; учии- 
чи каравотда Катрина синглиси Альзира билан ётади: 
агар бу кичкина майибнинг букриси унинг бицинига 
ботиб турмаганида, балки т^адиз ёшли нимжон ци- 
залоцнинг бор-й^клигини сезмасди х,ам. Ойнабанд 
эшик очиц эди. Зинапоя билан туртинчи каравот к;У- 
йилган торгина йулак куринйб турибди; унда ота билан
16


она ухлаш арди, эндигина уч ойлик б^лган цизалоц- 
лари Эстелланинг беланчаги х,ам шу ерга к,уйилганди.
Катрина зур бериб уйцусини учиришга уринарди. 
Керишиб икки к;уллаб пешонаси, энсасига тушиб тур- 
ган сариц сочларини тузатди. Ун бешга кирган булса 
адм ж уссаси низ^оятда кичик куринарди, торгина куй- 
лак этагидан худди кумир билан чизилгандек мома- 
талоц булиб кетган оёцлари, к,ора совун билан доимо 
ювинаверганидан сулинк,ираб синик,иб к;олган юзидан 
узининг сутдек оппоцлиги билан ажралиб турган но- 
Зик цуллари кузга ташланарди. Катрина охирги марта 
хомузй. тортди — огзи бир оз каттароц, тишлари чи- 
ройли, милклари рангсиз ва к;онсиз, уйк,уга туймаган, 
изтиробли, цайгули кулранг к^зларида ёш пайдо бул­
ди; унинг ялангоч вужуди бутунлай ^оргин куринарди.
Зинадан аллакимнинг 
тунгиллагани эшитилди; 
Маэ жах,л билан гулдиради:
— Жин урсин! Вак,т бупти-ку... Чирок,ни сен ёц- 
дингми, Катрина?
— ^ а , дада... П астда з^озиргина занг урди.
— Сал чакдонрок, булсанг нима к;иларкан, ишёц- 
мас! Кеча камрок; уйин тушганингда, бизларни вацт- 
лироц уйготармидинг... Д ангаса!
У койишда давом этди; лекин у ни яна уйцу бос- 
ди-ю, сукишни тухтатди, яна хуррак овози эшитилди.
Циз яланг оёцлари билан полни босиб, куйлакчан 
хонада у ёадан-бу ёк,к;а юра бошлади. Анри билан 
Леиора каравоти олдидан утар экан, сиргалиб тушиб 
кетган курпаларини олиб, ёпиб к;уйди; улар болаларча 
маъсумлик билан цимир этмай, мирик,иб ухлашарди. 
Альзира кузлари очик, булса х,ам чурк, этмаи, опаси- 
нинг иссик! урнига утиб ётди.
— Х;ой, Захария! Сен х,ам, эй, Ж анлен! Турларинг!
— такрорларди Катрина ака-укаларининг каравоти 
тепасида; улар ёстивда бошларини буркаб, мук тушиб 
ётишарди.
У акасини елкасидан ушлаб силкита бошлади,— 
у сукди; шунда Катрина улар устидан курпани тортиб 
ташлади. Бу х,ол уни цувонтириб юборди, айни^са^ 
болаларнинг ялангоч оёк,ларини т
— Ах,мок,лик цилма, мени $ з х;
v
г -1400


тунгиллаб деди Захария, туриб уринда утирар экан; 
унинг кайфияти бузук, эди.— Бунака цитмирликни 
ёмон кураман... Вой худойим-ей, х,ечам тургим кел- 
маяпти-да!
Ориц, беухшов, юзи чузинчок* сок,оли сийрак, ок,иш 
сочли бу йигит хдмма оила аъзолари каби камк,онли 
куринади. У к,орнига чик,иб кетган куйлагини уялга- 
нидан эмас, совук, еганидан тушириб олди.
— Пастда туртга занг урди,— кдйтарди Катрина.— 
Тезроц була к,олинглар, цани! Дадамнинг жах,ли чик;- 
япти.
Жан лен гуж анак булиб олиб:
— Йук,ол, мен ухлаяпм ан !— деди-ю, тагин кузла- 
рини кшди.
Циз яна шарак,лаб кулиб юборди. Ж анлен ушоц- 
цина булиб, ингичка цул ва оёцларининг бугинлари 
сарик, касалидан шишиб кетган эди. Катрина упи 
осонгина кутариб олди; бола типирчилаб, тепкилай 
бошлади, унинг кузлари кук, к,улоцлари катта булиб, 
ж ингалак сочлари ураб турган маймунникига ^хшаш 
нурсиз юзи жах,ли чик;цанидан ок,ариб кетди; шу к,а- 
дар орицлигидан узининг х,ам жони чицарди. У ин- 
дамасдан опасининг унг куксини тишлади.
— ^ах,, чаён !— деди. Катрина бациришдан аранг 
узини тийиб, кейин уни ерга туширди.
Альзира х,ам уйгонган булса-да, курпани иягигача 
тортиб, индамай ётар, энди ухлам ас эди. У мажрух;- 
ларга хос зийрак кузлари билан кийинаётган опаси 
ва ака-укаларини кузатарди. Ювинадиган тогора тепа- 
сида яна ж ан ж ал кутарилди; ака-укалар Катринани 
итариб, хдйдаб юборишди, чунки у узок, ювинди. Улар 

з^али уйцусираётган, куйлакчан, худди бирга усгаи 
кучукларга ухшаб, уялмай-нетмай, бемалол х,ожатла- 
рини цилардилар. Катрина х;аммадан олдин кийиниб 
булди. У кумир кдзувчилар шимини, буз блузка, бо- 
шига эса мовий чепчик кийди: ишчилар кийимида 
у худди угил болага — успиринга ухшар, фацаг сон- 
ларининг хиёл лорсиллашидан цизлиги сезилиб ту­
рарди.
— Чол цайтиб келганда урин музлаб к,олган бу­
лади,— жах,л билан пунгиллади Захари я.— Ж уда хур- 
санд булади-да... Сен совитиб кетганингни айтаман.
18


«Чол» бу Улмас бобо эди. У кечалари ишлаб, кун- 
дузи ухлар, шу сабабдан туш ак асло совим асд»: урин- 
да доимо кимдир хуррак отиб ётарди.
Катрина жавоб бермай курпани к^тариб, уринни 
йигиб цуйди. Деворнинг у ёгидан, цушниникидан шов- 
к,ин эшитилди. Ширкат них,оятда тежамкорлик билан 
к;урган бу гиштин уйларнинг деворлари шу цадар 
юпк,а эдики, нариги ёгидаги секингина овоз х,ам бема- 
лол эшитиларди. ЦишлокдаГи одамлар зич туришар- 
ди; уйдаги бирор ишни х^атто болалардан Хам пинх,он 
тутиш мумкин эмасди. Зинадан огир кддам товушлари, 
кейин ниманингдир юмшовдина тушгани, сунг х,узур 
цилиб хурсиниш саси эшитилди. 
*
— Чакки эм ас-а!— деди Катрина.— Левак чициб 
кетди, хотинининг олдига эса Бутлу келди.
Ж анлен к,ик;ирлаб кулди, х,атто Альзиранинг х,ам 
кузлари уйнаб кетди. Улар х,ар куни эрталаб бу уч 
кишилик эр-хотинни м азах цилиб кулишарди: Кон- 
чининг уйида ремонтчи ишчи ижарага турарди, шу 
боисдан хотиннинг эри иккита булиб, бири тунги, 
иккинчиси кундузги эди.
— Филомена йуталаяпти,— деди Катрина.
У Левакнинг катта к,изи тугрисида гапирди. Ун 
тук,к,из яшар бу циз Захариянинг уйнаши булиб, ун- 
дан иккита боласи з^ам бор эди; у упкаси заиф бул- 
гани учун ер остида ишлай олмай сараловчи булиб 
ишларди.
— Булмаган ra n ,— эътироз билдирди Захари я.— 
Филомена дунёни сув олса, тупигига чицмайди, ухла- 
гани-ухлаган!.. Киши молга ухшаб соат олтигача ух- 
ларканми!
Захария шимини кийди, кейин бир нарсани уйла- 
гандек, деразани очди. В и тл о к , уйгониб, деразаларда 
чирок, милтирай бошлаганди. Ака-сингил яна бах,с- 
лаш ди; Захария бошини чицариб, рубарудаги Пьер- 
ронлар уйидан катта назоратчи чик;иб к;олмасмикан, 
деб пойлаб турди. Мишмишларга Караганда у Пьер- 
роннинг хотини билан дон олишиб юраркан; Катрина 
булса, Пьеррон кеча юк ортиш буйича кундузги нав- 
батчиликни бошлади, шунинг 
учун Дансарт бугун 
уларникида тунаши мутлацо мумкин эмас, деб ишон- 
тиришга уринарди. Х онага совук, х^аво кирди, лекин
19


ака-сингил бах,сга берилиб кетганидан совук;ни сезиш- 
мади: д а р бири уз тахминининг тугрилигини исбот- 
лаш га уринарди. Аммо бирдан чинцириц ва йиги 
эшитилди: бу беланчакда совцотган Эстелланинг ово- 
зи эди.
Маэ шу захоти уйгонди. Нега у шунчалик дармон- 
сиз экан, а? Мана у яна учига чиадан бекорчихужага 
ухшаб ухлаб к,олди! Кейин у жаз;л билан шундай 
сукиндики, бола'ларнинг нафаси ичига тушиб кетди. 
Захария билан Жанлен ж уд а чарчаган одамлардек 
секин ювиниб булишди. Альзира х,амон кузларини кат­
та очиб ётарди. Икки кичиги — Ленора билан Анри 
бир-бирларини ^учоКгЛаб аввалгидек кдмир этмай, шов- 
цин-суронга кдрамай, осуда нафас олиб ётишарди.
— Катрина, шамни олиб к ел !— к,ичцирди Маэ.
Циз блузкасини тугмалаб, йулакка шамни олиб
чивди.
А ка-укалар эшикдан тушиб турган хира ёругда 
х,амэн куйлакларини к,идиришарди. Ота сапчиб ур- 
нидан туриб кетди. Катрина тухтамасдан цайпасла- 
ниб, дагал жундан туцилган пайповда зинадан пастга 
тушди, пастги хонада боища шамни ёциб, кофе к,ай- 
натишга тутинди. Х^амма оёк; кийимлар буфетнинг 
тагида эди.
— У чир овозингни, яр ам ас!— деди Маэ х,алп хдм  
овунмаган Эстелланинг дод-фарёдидан жони чик,иб.
У хам Улг^ас бобо каби урта буйли булиб, унга 
^хшаб, йугон, боши катта, оппок, юзи япалок,, оцарган 
сочлари калта цирцтирилган эди. Отаси тепасига ке­
либ, катта, чандир к;улларини силкита бошлагач, бола 
к;урциб, баттар бацириб додлади.
— Тинч цуй уни, биласан-ку, бари бир тийил- 
майди,— деди Маэнинг хотини урнида керишиб.
У х,ам я;озиргина уйгонган булиб, мирициб ухлагани 
сира к,уйишмайди-я, дея зорланиб к,уйди. Намотки 
ими-жимида кетиша олмаса-я! У курпага шундай ура- 
либ етардики, к,уполроц булса х,ам гузаллик излари 
сацланиб долган чузинчок; юзигкна куриниб турарди: 
у эндигина утткз тук;к,изга чиццанига к,арамай, доимий 
музцтожлик ва етти бола туфайли сулиб к,олган эди. 
У 
1
йифтга цараганича секин гапирарди; эри эса кийи- 
нарди. Йиглаб жигар-багри хун булаётган болага на 
ота, на она парво к,иларди.
20


— Биласанми, бир тийин пулсиз утирибман, бугун. . 
душанба, ойликка х,али олтй кун бор... Бу ёгига нима 
циламиз? Х^аммаларинг бир булишиб, тук;к,из франк 
олиб келасизлар. Цанак;а к,илиб еткизамак? Ун жон 
булсак, ахир.
— Х/э! Энди туадиз франкка тушдими!— хитоб 
цилди М аэ.— Мен билан Захария уч франкдан ола- 
миз: мана сенга олти франк ...Катрина билаи дадам 
икки франкдан: мана сенга турт франк: турту олти — 
ун.., яна Жанлен 
бир франк олади: мана сенга ун 
бир.
— Ун бирликка ун бир-а, байрамлар билан прогул- 
ларни х,исобга олмайсанми, айтяпман-ку, х,ечам тук,- 
циздан ошган эмас!
Маэ ердан чарм белбогини излаш билан овора бу­
либ жавоб бермади. Кейин энгашиб, гулдираб к;уйди.
— Нолишкинг х,ожати йук,, мен хдли сог-саломат- 
ман. Цирк, икки ёшдагиларнинг к,анчадак-к,анчаси ре­
монт ишларпга утиб кетади.
— Эдтимол, балки шунак,адир, чол, лекин ундан 
нонимпз купаяётгани йук,-ку. Нима к;илай энди, узинг 
айт иксоф билан? Сенда х,еч вак;о йук,ми?
— РТкки су бо-р.
— Майли, узингда турсин, бир кружка пиво олиб 
ичарсан... Вой худопим-ей! Мен нима циламан энди? 
Яна олти кун-а — цачон етамизу маош га?! Бакдол 
Меградан х;ам олтмиш франк к;арзмиз. Утган купи 
мени хдйдаб солди, на чора, бугун яна бораман олди- 
га. Борди-ю, яка кайеарлик к,илиб, к,арзга бермаса...
Хотини бошини бурмай, хира т а м нуридан баъзан 
кузларики юмиб-очиб, з^азин товуш билан гапида да- 
вом этди. У уйда ^еч нарса йук;лигини ва болалар 
нон сураб безор цилаётганини, кофе йуцлигини, к,урук; 
сув оч цоринга ж из этиб тегишини, яна бир кеча кун 
оч к;оринни к,айнатилган карам билан алдаш га м аж - 
бур эканликларини гапириб ётди. Борган сари кдттик;- 
рок; гапиришга тугри келарди, чунки Эстелланинг чин- 
циригидан сузлар эшитилмаётганди. Чинциривда чи- 
даш мумкин булмай к;олди. Гуё Маэ боланинг чинци- 
ригини энди эшитгандай бирдан асабийлашиб, уни 
беланчакдан шартта олди-да, каравотга, онаси олдига 
улок;тирди-ю, газаб билан деди:
21


— Ма, ол бунингни, булмаса бир уриб, майиб ци- 
либ к,уяман... Бола х,ам шунаца буладими, улннг ке- 
чир, худойим! Х^еч нимага зор булмаса, эмиб стса х,ам 
з^аммадан купрок, бациради-я!
Хдк.ик.атан хдм Эстелла шу ондаёк, эмишга тушиб 
кетди. Курпага уралиб, урин иссик,лигидан овуиган 
цизалок; энди тамшаниб-тамшаниб цуярди.
— Пиоленалик жаноблар сенга, олдимизга кел, деб 
айтишмадими? — суради ота бир оз сукутдан сунг.
Она тараддудланиб, лабларини маъюс цимтиди.
— З^а, мен уларни учратдим, улар камбагаллар- 
нинг болаларига кийим-кечак олиб келишган экан... 
Ростданам бугун уларнинг олдига Ленора билан Ан- 
рини олиб бораман. Лоацал юз су беришса х,ам х,арна!
Яна орага сукут чукди. Маэ кетишга тайёр эди. 
Бир минутча турди-да, сунг синиц овозда деди: - .
— Нима хдм к,илардинг? Пешонага ёзилгани шу 
экан-да... Х,еч булмаса суток, ош к,илгин... Ишимга бо- 
рай энди, цуруц ran к,улок,к,а ёцмас.
— Тугри айтдинг,— жавоб берди хотини.— Шамни 
пуфлаб кет, цоронгида хаёл сурсам х,ам булаверади.
Маэ шамни учирди. Захария билан Жанлен зина- 
дан пастга тушиб кетишаётган эди,%>та улар кетидан 
юрди; ёгоч зинапоя уларнинг жун пайпок,ли оёцлари 
остида гилсирларди. Зина йулаги билан хонани яна 
цоронгилик босди. Болалар ухлаш арди, цатто А льзира 
х,ам кузларини юмди. Фацат она цоронги уйда кузла- 
рини очиб ётарди. Эстелла мушук боласидай пишил- 
лаб, иштах,а билан унинг пучайиб цолган сийнасини 
сурарди.
Пастда Катрина даставвал ут ёкди; уртаси чуян 
панжара, икки четида печь трубаси урнатилган камин- 
да доимо тошкумир ёниб турарди. Ш иркат х,ар бир 
хонадонга ойига саккиз юз литрдан кумир берарди. 
Ш тольнялардан териб олинган бу кумир цаттиц, ёни- 
ши цийин булгани учун к,из чуги турсин дея, кечк,у- 
рун оловни кумиб цуярди, эрталаб эса чугларни ту- 
даларди-да, сараланган майдарок; кумирдан ташлар- 
ди. Катрина панжара устига котелокни к,уйди-да, бу­
фет ёнига чунцайди.
Пастки кдватдаги хона анчагина катта эди. Девор- 
лари яшил рангга буялган, плита ётцизилган пол юви- 
либ, оц к,ум сепилган. Бу ерда фламандча озодалик
22


х;укмрон эди. Хонанинг мебели, сирланган кдйрагоч 
буфетдан булак, хдммаси яна шунаца стол-стуллардаы 
иборат эди. Деворга Ш иркат тарцатадиган император 
ва маликанинг расмлари, солдатларникг хдмда авлиё- 
ларнинг ёрк,ин, аммо дагал зархдлли суратлари ёпиш- 
тирилгаиди. Буларниыг хдммаси к,уп-к,урук, ранги очиц 
деворда кузга яццол ташланарди. Бу хоиада буфет 
устида турган пуштираиг картон :с,утича билан ци­
ферблата расво цилиб буялган соатдан б\'лак безак йуц 
эди. Соатнинг чициллаши баралла эшитилиб турарди. 
Зина йулагига очиладиган эшик ёнида-эшикча булиб, у 
ертулага олиб тушар эди. Хона озода б у лиши га кдра- 
май кечаги пиёздог х,иди димок,к,а урилади; бугик,, 
огир завода доимо тошкумирнинг аччик, иси сезилиб 
туради.
Катрина очик, буфет олдида чунцайиб утирганича 
хаёл сурарди. Ноннинг четлари-ю, анчагина пишлоц 
бор, лекин мой жуда оз к,олган эди; шулардан турт 
кишига бутерброд тайёрлаши керак. Нихдят ишга ки- 
риншб, нонни юпца-юпкд цилиб кесди, бири устига 
пишлок; цуйди, иккинчи парракка мой суртди, пиш- 
лок, ва мойли парракларни жуфтлаб чицди; ишчилар 
э^ар купи ш ахтага олиб кетадиган бундай мою пиш- 
лоцли бутерброд «чак,мок,тош» эди. Тезда ана шундай 
бутербродлардан турттаси тайёрланиб дастурхонга 
к,уйилди. Уларнинг хджми хдр хил. Энг каттаси дада- 
сига, энг кичиги Ж анленга эди.
Катрина гуё бутунлай рузгор ишларига берилиб 
кетгандай эди; лекин бари бир катта назоратчи билан 
Пьерроннинг хотини хдцида боя Захария айтган гап- 
лар хаёлидан кетмасди; эшикни ция очиб, ташкдрига 
царади. Ш амол аввалгидек цутурарди; к;ишлок,нинг 
пастак уйларидаги деразаларнинг купида чирок; ку­
ринарди, субх,идам шовцини эшитиларди. Дам-бадам 
эшиклар очилиб-ёпиларди; ишчилар цаторлашиб, тун 
цоронгисида олислаб боришарди. Совуцда нима азоб: 
юкловчи-ку ахир, бемалол ухлайверса булади, албат- 
та, ишга соат олтида боради-ку! Шундай булса хдм 
циз богчанинг нариги томонидаги уйга кдраб тура- 
верди. Эшик очилди, Катринанинг к,изициши янада 
ортди. Йуц, бу Лидия-ку, Пьерроннинг кичик к,изи, 
ишга кетяпти.
23


Бугнинг вишиллаши Катринани цайрилиб царашга 
мажбур этди. У эшикни шартта ёпиб, 
бошига
чопциллаб келди: сув цайнаб, олов устига тушибди. 
Кофе тамом' б^лгани учун кечаги шаманинг устига 
дамлаш га мажбур булди; чойнакка шакар солди. Шу 
чоц отаси билан ака-укаси пастга тушишди.
— Э, жин урсин!— сукинди Захария кружкасидан 
х,уплаб.— Бунакд ювиндидан кейин бошинг х,ам ай- 
ланмайди!
Маэ итоаткорона елкасини к,исди.
— Нима к,ипти! Иссиц, шунисига х,ам шукур.
Жанлен нон ушок,ларини териб олди-да, ичаётган
идишига солди. Катрина ичиб булиб, чойнакда к,олган 
кофени тунука флягаларга цуйди. Турттовлари тик 
турганча, ёниб тамом булай деган шамнинг хира ну- 
рида апил-тапил кофеларини ичиб олишди.
— Бугун буласанларми узи! — хитоб к,илди о та.— 
Сенларни курган киши бойвачча, деб у п л а ти мумкин.
Тепадан овоз келди,— зинапоя эшиги очик, к,олган 
экан. Она к,ичк,ириб:
— Ноннинг з^аммасини олинглар, менда болалар 
учун бир оз вермишель бор,— деди.
— Хуп, х у п !— жавоб берди Катркка.
У оловни кумди-да, суюк; ош к,олган котелокни соат 
олтида ишдан бобом келса, иссйкдина олиб ичар, деб 
панжара бурчагига цуйди. Улар буфет тагидан ёгоч 
бошмоцларини топиб кийиб, канопга богланган флягни 
елкаларигаГташлашди-да, нон бурдаларини белларига, 
куйлакларх^ билан блузкаларининг орасига тик,иб к,уй- 
ишди. Кейий улар йулга тушишди: эркаклар олдин- 
да, к,из кейинда; циз кета туриб, шамни учирди ва 
цулф бурнидаги калитни буради. Уйни яна цоронгилик 
босди.
— З^ой, шошманглар! Бирга кетам из,— деди цушни 
уйнипг эшигини кулфлаётган киши.
Бу Левак булиб, ёнида угли — Жапленнинг цадр- 
дон уртоги ун икки ёшли Бебер х,ам бор эди. Катрина 
ажабланиб, пик, этиб цулиб юборишга сал цолди.
— Бу к,анак,аси булди?— деди у Захариянинг цу- 
логига.— Бутлу Левакнинг кетишини хдм кутмабди-да!
Энди к,ишлок;даги чироцлар уча бошлади. Сунгги 
эшик з^ам тарацлаб ёпилди; з^аммаёц яна уйцу огу- 
шига чумди; бушаган каравотларга утиб ётган хотин- 
лар ва болалар туннинг цолган цисмида ором олиб
24


ухлардилар. Ж имжит булиб цолган посёлкадан огир- 
огир пишиллаётган Ворё томонга турнацатор соялар 
гизгизон шамолда секин-аста борарди: булар бир-бир- 
ларини туртиб ишга боришаётган кумир кдзувчилар 
эди; улар к,улларини кдерга яширишни билишмай кук- 
ракларига чалиштириб олишганди; х,ар бирининг бе- 
лида ящириб цуйган бир бурда нони дуппайиб турар­
ди. Юпк,а буз блузка кийганлари учун совукдан цалти- 
расалар х,ам, ошицишмасди; оломон йулда худди по- 
дадек босиб-янчиб, тартибсиз борарди.
I I I
Этьен них,оят тепаликдан пастга тушиб, Ворё томон 
йул олди. Иш борми деб сураган кищилари бошлари- 
ни сарак-сарак цилишар ва унга бош штейгерни ку- 
тинг, дея маслаз;ат беришарди. Этьенни х,еч ким тух- 
татмади, шу боисдан равоцлари куп нимк,оронги бино- 
лар орасида айланиб юрди; куп к,аватли бу бинолар 
ораси жуда чалкаш эди. У цоронги, шалаги чиедан 
зинадан юк,орига кутарилиб, омонат булиб цолган куп- 
рикчадан утгач, саралаш хонасига келиб к,олди; бу ер 
ни^оятда цоронги булганидан Этьен бирор нареага 
урилиб кетмаслик учун цулини олдинга чузиб бора- 
верди. Ногах,он рупарасидан, цоронгиликдан лов зтиб 
икки улкан сарик, куз чиади. Этьен минора тагига, 
цабулхонага, шундоццина ш ахтага тушадиган жойга 
келиб цолганди.
Штейгерлардан бири, жандармларга ухшаб кетади- 
ган, ок, муйловлари тиккайиб турадиган семиз Ришомм 
амаки шу пайт бу ёцца чициб, цабулхонага кетаёт- 
ганди.
— Бу ерда ишчи керак эмасми, майли, цандай иш 
булса х,ам бари бир?— суради Этьен.
Ришомм «йук,» демоцчи эди-ю, лекин бу фикридан 
цайтиб, нарироцца боргач, боищалар сингари жавоб 
цилди:
— Бош штейгер жаноб Дансартни кутинг.
Рефлекторли турт фонарь ёниб турибди; уларнинг
нурлари ш ахтага тушиладиган жойга кдратилган; ях- 
шй ёритилган темир панжаралар, сигнал аппаратлари 
ва тормозларнинг дасталари, цалин тахталар орасида
25


бориб келаётган кутарма машинанинг икки каж аваси
куриниб турарди. Улкан иморатнинг долган цисми 
черков ичига ухш аган булиб, гира-шира эди, у ерда 
катта соялар гимирларди. Чук,урликдаги лампахона- 
гина ёруг булиб, кдбулхонада эса гуё сунаётган юлдуз- 
га ухшаб кичик чирод ёниб турарди. Пастдан кумир 
узатиш х,озиргина бошланганди. Кумир ортилган в а ­
гонетка лар чуян плита лар устидан тарад-туруц цилиб 
юрарди; улар кетидан вагонеткаларни итариб келувчи- 
ларнинг букчайган узун к^матлари куриниб турибди; 
бу умумий говур-гувурда гумбурлаётган нарсалар ва 
ш акллар тухтовсиз хдракат к,иларди.
Этьен бир мпнутча к,имир этмай туриб к,олди; бу 
гала-говур уни гангитиб, кузини тиндирган эди. У 
ж уда совук; еди, чунки ^аммаёадан муздек х,аво ок,и- 
ми уриб турарди. Кейин у бир неча цадам босди: 
Эътиборини пулат ва мис к,исмлари ярацлаб турган 
машина тортган эди. Машина ш ахтага тушаверйшдан 
йигирма беш метрча наридаги анча баланд бинода 
эди. У турт юз от кучига тенг булган бутун к,увватини 
ишга солиб зур бериб ишлар, каттакон шатуни бир 
меъёрда кутарилиб-тушар эди; машина гиштин суиа- 
га шу к;адар мустах,кам урнатилган эдики, бино де- 
ворларининг зириллаши асло сезилмасди. Машинист 
регулятор дастасини ушлаб, ш ахтанинг турли цаватла- 
ри курсатилган ж адвалдан кузини узмай, сигнал к;ун- 
гирок,ларига цулок, соларди; жадвални кесиб утган 
тик новдан кщорига кутарилиб, пастга тушаётган ипга 
осиглик сок,к;ачалар кутарма машина каж авасини акс 
эттирарди. К аж авани жунатаетган пайтда машина иш­
га тушиши биланок; з^ар бирининг радиуси беш метр- 
дан келадиган улкан барабан айлана бошларди; улар- 
нинг гилдираклари иккита пулат арк,онни бир-Сирига 
^арама-кдрши томонга ураб-бушатиб турарди; улар 
шу цадар тез айлаиардики, худди кулранг чанг усту- 
нига ухшарди.
— 
Эй, эх,тиёт бул! — к;ичк,иршнди улкан нарвон 
олиб келаётган уч юккаш.
Этьенни пачацлаб юборишларига оз к,олди. Унинг . 
кузлари цоронгига куника бошлади; кеиин у узунлиги 
уттиз глетрдан зиёд арцонларнинг пулат лентадек ос- 
монда сиргалаётганини г;урди; пулат арк,онлар минора
26


тепасига кутарилиб, шкивлардан ошиб тушар, кейин 
эса учига боглаб цуйилган кутарма машина каж ава- 
лари билан ш ахтага тушиб кетарди. Ш кивлар худди 
к,унгирок,хоналардаги стропилларга ухш аган темир 
стропилларга мах,камланган эди. Арцонлар учаётган 
к,ушдек овозсиз ва равон сиргаларди; бу улкан йугон 
симнинг шиддатли х,аракати тинимсиз кутарилиш ва 
тушишдан иборат булиб, секундига ун метр тезлик 
билан ун икки минг килограмм юкни кутара оларди.
— 
Х,ей, ким у? Эх,тиёт б у л !— яна ^ичк,иришди юк- 
каш лар; улар нарвонни нариги томонга цуйиб, чап 
томондаги шкивни текширмок,чи эдилар.
Этьен секин-аста кдбулхонага кдйтди. У боши узра 
чарх ураётган бу салобатли парвозлардан х,анг-манг 
булиб цолганди. У гуриллаб турган шамол изгирини- 
дан кдлтираб, кутарма машина кажавасининг х,арака- 
тини томоша цилди; вагонеткаларнинг гумбур-гумбури 
К,улок.ларини к,оматга келтирди. Шундокдина ш ахтага 
тушаверишда сигнал аппарати — дастакли огир болга 
ишлаб турибди; пастдан ар^он тортилса, болга зангга 
урилади. Бир зарб — тухташни, икки зарб — пастга 
тушишни, уч зарб— кутаришни билдирарди; бу огир 
зарб садолари умумий гала-говурда тинимсиз эшити- 
либ турарди; ^ар зарбдан кейинок, цунгирок,чанинг 
жарангли товуши дарх,ол эшитилади. Кутарма машина 
х,аракатини бошк,араётган к;абул цилувчи карнайдан 
машикистга х,ар хил топширик,лар беравериб, шовк;ин- 
га шовк.ин к;ушарди. Мана шу тус-тупалонда каж ава- 
лар дам куриниб, дам пастга тушиб кетарди, уларни 
бушатишарди, юк ортилган каж авалар яна кутарилар- 
ди. Этьен бу мураккаб ишни кузатиб, акли шошиб 
колди.
У фак,ат бир нарсани тушунди: ш ахта тинимсиз 
равишда бирваракайига йигирма-уттизталаб одамни 
комига тортарди: бу иш шундай осон кучардики, бу- 
тунлай сезилмасди ^ам. Ишчиларни пастга тушириш 
соат туртдан бошланганди.' Улар бараклардан яланг- 
оёц, лампочкаларини кутариб келишган, тупланишиб, 
одам купайиб, каж ава тулишини кутишарди. К аж ава 
худди тунда писиб келадиган вах,ший ^айвондёк бил- 
дирмай ох,иста цоронгиликдан чик,иб келар, тормоз 
бериб, тухтар эди. Турт к,аватли кажаванинг х,ар ^ава- 
тида иккитадан кумир тулдирилган вагонетка бор эди. 
Ю ккашлар уларни алох,ида куприкчалар орк;али итариб
27


туширишар, бушлари ёки олдиндан тахта ортиб цуйил- 
ганлари билан алмаштириб туришар эди. Буш ваго- 
неткаларнинг хдр бирига беш ишчи туриб олади; баъ- 
зан агар хдмма буш вагонеткалар эгалланса, бир йула 
цирцтача одам туширилади. Карнай орк,али бак,ириб 
берилаётган буйруц бугиц, ноаниц гулдираб эшити- 
ларди; пастга кетган сигнал арк,онини т^рт марта тор- 
тишди, бу «мол гушти кетяпти!» дегани булиб, одам 
жунатилаётгани тугаисидаги огох,лантириш эди. Ка- 
ж ава бир силкиниб, чуцурга отилган тошдек пастга 
товушсиз тушиб кетар, кетидан эса титраб, пастга шу- 
виллаб кетаётган йугон арцондан булак х,еч нарса 
куринмас эди.
— Чуцурми? — суради Этьен ёнгинасида уз навба- 
тини кутиб, уйцусираб турган бир шахтёрдан.
— Беш юз эллик турт метр,— жавоб берди ш ах­
тёр.— Лекин кон турт цават, биринчи цавати уч  юз 
йигирма метр чуцурликда жойлашган.
Икковлари х,ам кутарилаётган арцонга тикилиб, 
жим 

Download 16,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   129




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish