Elektrradio o’lchashlar fanidan

2-rasm. To‘rt qutblining faza siljishing ossillograf yordamida o‘lchash usuli
(3)

Ikkinchi holda o‘lchanayotgan I₁(t) va I­₂(t) kuchlanishlar ossillografning U va X kanallariga beriladi. Ostsillografning yoyuvchi generatori o‘chiriladi (2.3-rasm). X₀ va X_m yoki X₀ va U_m oraliqlari o‘lchanadi va kuchlanishlar orasidagi faza siljishi quyidagi ifoda bo‘yicha hisoblanadi:

3-rasm. To‘rt qutblining faza siljishini ossillograf yordamida o‘lchashning ikkinchi usuli

Bu usul faza siljishini 0 dan 180⁰ gacha bo‘lgan oraliqda o‘lchash imkonini beradi. Bu usulning xatoligini kamaytirish elektron nurni markazlashtirish va fokuslash orqali amalga oshiriladi hamda X₀ va X_m uzunliklarni o‘lchashdagi xatolik orqali belgilanadi. O‘lchash xatoligi bir xil emas. Kichik faza siljishi o‘lchanganda, xatolik 2-3⁰ ni tashkil qiladi. Xatolik faza siljishi 90⁰ ga yaqinlashganida eng katta bo‘lib, 10-15⁰ ni tashkil qiladi. Bu holda ekranda doiraga yaqin tasvir hosil bo‘ladi (U₀=U_m va X₀=X_m).

2. Faza detektori bilan o’lchash usuli.
Faza detektorining sxemasi 4 rasmda keltirilgan.



4-rasm. Faza detektorining sxemasi

Diod VD1ga berilgan kuchlanishni topamiz:

Diod VD2ga berilgan kuchlanishni topamiz:

Qarshiliklar va sig‘imlar R1 va S1, R2 va S2 larning ko‘paytmalari o‘zaro teng va tebranish davridan katta, ya’ni R1C1kR2C2>>T bo‘lishi zarur.
Kondensator qoplamalari orasidagi kuchlanishni topamiz:

Millivoltmetrdagi kuchlanishni topmiz:

Faza detektorining statik xarakteristikasi 5-rasmda ko‘rsatilgan.

5-rasm. Faza detektorining statik tavsifi

Faza detektorining ishlash prinsipi T-simon sxemada (R₁, R₂, R₃) ikki garmonik I₁(t) va I₂(t) kuchlanishlari qo‘shish va ayirishga asoslangan. Bu kuchlanishlarning yig‘indisi I₁+I₂ va farqi I₁-I₂ amplituda bo‘yicha detektorlash bilan ajratib olinadi. Bu detektorning magnitoelektrik asbobda o‘lchanadigan chiqish kuchlanishi amalda bir tekis bo‘lib, kirish signallarining amplitudasi o‘zgarmas holatida faza siljishiga bog‘liq. Statik tavsifi 0⁰ bilan 180⁰ orasidagi diapazonda bir qiymatli bo‘ladi va shu diapazonda faza siljishini o‘lchashda ishlatiladi.

3. Faza siljishini vaqt intervaliga o‘zgartirish usuli.

Bu ikki garmonik signal cheklovchi kuchaytirgichdan, multivibrator va differensial zanjirdan o‘tkaziladi va bir qutbli va o‘tkir qirrali impulslarga o‘zgartiriladi. Bu impulslar kuchlanishining manfiydan musbatga nol orqali o‘tishi paytida paydo bo‘ladi.

Kuchlanishlar orasidagi faza siljishini quyidagi ifoda bo‘yicha topish mumkin:

I₁ va I₂ kuchlanishlarning amplitudasi teng bo‘lishi lozim. Bu usul faza siljishini 0⁰ dan 360⁰ gacha o‘lchash imkonini beradi va xar hil turdagi fazometrlarda keng qo‘llaniladi. Ishlash diapazonining yuqori chegarasi 100-200 kGs dan ortmaydi. Bu chegaralardan chiqib ketilsa, o‘lchash xatoligi ortib ketadi, chunki impulslar orasidagi interval t ni aniqlash mumkin bo‘lmay qoladi.

Telemetriya va aloqa qurilmalarida fazaviy modulyatsiya va monipulyatsiya keng qo‘llaniladi, ulardagi faza siljishini o‘lchash, sozlash jarayonida asosiy hal qiluvchi ahamiyatga ega.
Fazalar siljishini o‘lchovchi vositalar quyidagi turlarga bo‘linadi.
F1 – bu o‘lchash qurilmalari va asboblari bo‘lib, fazalar siljishini o‘lchovchi vositalarni tekshirish uchun ishlatiladi.
F2 – fazalar farqini o‘lchovchi asboblar – fazametrlar.
F5 – impulsli fazalar farqini o‘lchovchi asboblar.
F4 – kechikishning guruhiy vaqtini o‘lchovchi asboblar.
Ikki fazali o‘lchov generatorlari (faza kalibratorlari), faza aylantirgichlar va fazametrlar namuna o‘lchash vositalaridir. Elektron fazametrlarning asosiy tavsifi quyidagilardir.
Chastota diapazoni – 1-18*10⁹ Gs;
O‘lchash diapazoni – 0-360⁰ gacha;
O‘lchash xatoligi 0,03-5⁰ gacha.
Faza siljishini o‘lchash uchun amalda asosan ossillografik va faza siljishini vaqt intervaliga aylantirish usullari qo‘llaniladi.