|
transformatsiya koeffitsienti
hisoblanadi, ya`ni
2
1
2
1
w
w
E
E
k
. (3)
Mazkur koeffitsient transformatorga berilgan kuchlanishning necha marta
o`zgarishini ko`rsatadi. Agar
1
k
bo`lsa, transformator kuchlanishni pasaytirib
beruvchi, agar
1
k
bo`lsa, kuchlanishni orttirib beruvchi hisoblanadi.
Agar 2-rasm,
a
da ko`rsatilgan transformatorning ikkilamchi chulg`amiga
nagruzka (
H
Z
2
) ulasak, EYuK (
2
e
) ta`sirida undan tok (
2
i
) o`ta boshlaydi. Shunday
qilib, kuchlanishi
1
u
, tok kuchi
1
i
bo`lgan manbaning elektr energiyasi
transformator yordamida kuchlanishi
2
u
va tok kuchi
2
i
bo`lgan elektr energiyasiga
aylantirib, iste`molchiga uzatiladi.
16
Transformatorning manbadan (tarmoqdan) olayotgan birlamchi quvvati
1
1
1
1
cos
I
U
P
bo`lsa,
uning
iste`molchiga
berayotgan
ikkilamchi
quvvati
2
2
2
2
cos
I
U
P
. Agar transformatordagi quvvat isrofi hisobga olinmasa,
2
1
P
P
bo`ladi.
Birlamchi va ikkilamchi zanjirlardagi faza siljish burchaklarini taxminan bir
xil desak,
2
2
1
1
I
U
I
U
deyish mumkin. Agar kuchlanishlar bir-birlari bilan xuddi
EYuKlar kabi nisbatta bo`ladi desak, transformatsiya koeffitsientini qayta yozish
mumkin:
1
2
2
1
2
1
I
I
U
U
E
E
k
Demak, transformator chulg`amlaridagi toklar kuchlanishlarga teskari
proportsional.
Transformatorning ish rejimlari.
A)
Salt ishlash rejimi
.
Transformatorlarni ishlatish jarayonida ko`pgina
vaqt ularning birlamchi chulg`ami manbaga ulanib, ikkilamchi chulg`am uchlari
bo`sh qoladi. Bunday rejim transformatorning sal (nagruzkasiz) rejimi deyiladi.
Salt ishlash rejimida
ном
U
U
1
1
va
0
2
I
bunga mos sxema 4-rasmda ko`rsatilgan.
Transformatorning
birlamchi
chulg`amiga berilgan sinusoidal kuchlanish
U
1
ta`sirida chulg`amdan salt ishlash toki I
0
oqib o`tadi. Bu tokning magnitlovchi kuchi
1
0
W
I
po`lat o`zak bo`ylab tutashuvchi asosiy
magnit oqimi
t
Ф
Ф
m
sin
ni va qisman havo
hamda po`lat o`zak orqali tutashib tarqalgan
magnit oqimi F
1S
ni hosil qiladi. Bu o`zgaruvchang magnit oqimlari o`zining
chulg`amlarida induktsiyalangan EYuK lari bilan qo`yidagi bog`lanishga ega:
t
Ф
W
dt
dФ
W
e
m
)
90
sin(
0
1
1
1
4-rasm
transformatorning salt ishlash
rejimi.
17
)
90
sin(
0
2
2
2
t
Ф
W
dt
dФ
W
e
m
(4)
)
90
sin(
0
1
1
1
1
t
Ф
W
dt
dФ
W
e
S
S
Demak, EYuK lar ularni induktsiyalagan magnit oqimlaridan faza bo`yicha
90
0
ga kechikadi. Bu EYuK larning ta`sir etuvchi qiymatlari:
m
m
m
Ф
W
f
Ф
W
F
E
1
1
1
1
2
2
2
2
yoki
m
Ф
W
f
E
1
1
1
44
,
4
m
Ф
fW
E
2
2
44
,
4
S
S
Ф
W
f
E
1
1
1
1
44
,
4
Birlamchi chulg`amga berilgan kuchlanish
1
U
EYuK (
1
E
va
S
E
1
) larni,
shuningdek, chulg`amning aktiv qarshiligi R
1
kuchlanishning pasayishini
kompensatsiya qiladi. U holda Kirxgofning 2-qonuniga binoan birlamchi chulg`am
zanjirining elektr muvozanat holati:
1
0
1
1
1
R
I
E
E
U
S
Agar EYuK
S
E
1
ni chulg`amdagi kuchlanishning induktiv pasayishi
1
0
L
X
I
bilan kompensatsiya qilinadi desak va
1
1
0
R
U
R
I
bo`lsa:
1
1
1
1
L
R
U
U
E
U
yoki
1
0
1
0
1
L
X
I
R
I
E
U
(5.6)
(6) tenglama yordamida transformator salt ishlash rejimining vektor diagrammasini
qo`ramiz (5-5.rasm). Bosh vektor sifatida ixtiyoriy O nuqtadan asosiy magnit
oqimining vektori F ni gorizontal yo`nalishda chizamiz. Undan faza bo`yicha 90
0
ga kechikuvchi burchak ostida
1
E
va
2
E
lar chiziladi. Tok
0
I
po`lat o`zakdagi
quvvat (magnit) isroflari tufayli magnit oqimi
Ф
dan α burchakka ilgarilab keladi.
Magnit oqimi
S
Ф
1
tok
0
I
bilan bir xil yo`nalishda bo`ladi. EYuK
S
E
1
oqim
S
Ф
1
dan
90
0
ga kechikadi. Kuchlanish
1
U
vektorini (5.6) tenglamadagi
1
E
ning davomiga
vektor
1
0
R
I
ni tok
0
I
yo`nalishida chizamiz.
18
So`ngra vektor
1
0
R
I
ga nisbatan 90
0
ga ilgarilovchi burchak ostida vektor
1
0
L
X
I
ni
chizamiz. Vektor
1
0
L
X
I
ning oxirgi uchini 0 nuqta bilan tutashtirib, kuchlanish
vektori
1
U
ni hosil qilamiz. Vektor
1
0
R
I
ning bosh uchini vektor
1
0
L
X
I
ning oxiri
bilan birlashtirib, birlamchi chulg`amdagi kuchlanishning to`la ichki pasayishi
1
0
z
I
ni hosil qilinadi.
5-rasm Vektor diagrammasi.
Tok I
0
birlamchi chulg`am nominal tokining (3÷10) % ini tashkil etgani uchun
vektor diagrammada hosil bo`lgan kuchlanishlar uchburchagi real masshtablarda
qurilsa, juda kichik bo`ladi. Shuning uchun
1
1
E
U
deyish mumkin. U holda
olingan nisbat va
m
Ф
fW
E
1
1
44
,
4
ga binoan asosiy magnit oqimi F ni kuchlanishga
proportsional deyish mumkin. Salt ishlash rejimida transformatorning quvvat
koeffitsienti
3
,
0
2
,
0
cos
ikkilamchi chulg`amdagi tok
0
2
I
bo`lgani uchun
2
20
E
U
bo`ladi.
B) Nagruzka rejimi.
Bu rejimda kuchlanish
1
U
nagruzkaga bog`liq emas.
Transformatorning ikkilamchi chulg`amini biror nagruzka
Н
z
2
ga ulaganimizda
EYuK E
2
ta`sirida undan I
2
nagruzka toki o`ta boshlaydi. Bu tok hosil qilgan
magnitlovchi kuch
2
2
W
I
po`lat o`zak va havo orqali tutashgan, tarqalgan magnit
19
oqimi F
2S
ni hosil qiladi (5.6-rasm). Bu oqim asosiy magnit oqimiga qarama-qarshi
yo`nalgani uchun uni, shuningdek, elektr yurituvchi kuch E
1
ni ham
kuchsizlantirmoqchi bo`ladi. U holda transformator elektrik muvozanat holatini
buzilishiga yo`l qo`yiladi. Ammo birlamchi chulg`amning magnitlovchi kuchi
1
1
W
I
shunday o`zgaradiki, natijada transformatorning muvozanat holati saqlanib,
o`zakdagi asosiy magnit oqimi F miqdor jihatidan o`zgarishsiz qoladi. Bu holda
magnitlovchi kuchlar muvozanati quyidagicha ifodalanadi:
1
0
2
2
1
1
W
I
W
I
W
I
Do'stlaringiz bilan baham: | 
