Электротехника фанида трансформатлар ва уларнинг уланиш гуруҳини аниқлашни ўргатишда янги ўқув усулларидан фойдаланиш

 

yoki

 

2

2

1

0

1

1

W

I

W

I

W

I

 

(7) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

6-rasm Transformatorning ish rejimlari. 

Demak,  birlamchi  tokning  magnitlovchi  kuchi  ikkilamchi  tokning  magnitsizlash 

ta`sirini  kompensatsiyalaydi.  Agar  (7)  ifodaning  ikkala  tomonini  O`

1

  ga  bo`lsak, 

magnitlovchi kuchlar tenglamasidan toklar tenglamasiga o`tish mumkin: 

)

(

1

2

2

0

1

W

W

I

I

I

 (8) 

Bu  erda 

1

2

2

1

2

W

W

I

I

  kattalik  ikkilamchi  tokning  magnitsizlash  ta`sirini 

muvozanatlovchi birlamchi tokning tashkil etuvchi hisoblanadi. Shuning uchun bu 

kattalik ikkilamchi tok deyiladi. U holda birlamchi tok: 

1

2

0

1

I

I

I

 (9) 

ya`ni  slat  ishlash  toki  bilan  keltirilgan  ikkilamchi  tokning  geometrik  yig`indisiga 

teng.  Nagruzka  toki  I

2

  noldan  boshlab,  tok  I

1 

esa  salt  ishlash  toki  I

0 

dan  boshlab 

---

 

 

20 

ortadi. Salt ishlash toki nominal tokning 

ном

I

I

1

0

%)

10

5

,

2

(

 ulushini tashkil etadi. 

Taxminiy hisoblashlarda 

1

2

1

I

I

 deyish mumkin. 

Nagruzka toki I

2

 ning o`zgarishi bilan tok I

1 

ning tashqi ta`sirisiz o`z-o`zidan 

o`zgarishi 

transformatorning  o`z-o`zidan  rostlanishi 

deyiladi.  Buni  nagruzka 

rejimi  uchun  qurilgan  vektor  diagrammadan  ko`rish  qulay.  U  holda  ikkilamchi 

zanjirning nagruzka rejimidagi elektr muvozanati tenglamasi Kirxgofning ikkinchi 

qonuniga binoan 

S

R

E

U

E

U

2

2

2

2

 

bu erda: U

2

 –ikkilamchi chulg`am uchlaridagi kuchlanish; 

2

2

2

R

U

R

I

- ikkilamchi 

chulg`amdagi  kuchlanishning  aktiv  pasayishi;  E

2S

-  tarqalgan  magnit  oqimi  F

2S

 

tufayli induktsiyalangan EYuK. 

F

2S 

ikkilamchi 

chulg`amdagi 

kuchlanishning 

induktiv 

pasayishi 

2

2

2

L

L

X

I

U

bilan kompensatsiya qilinadi, u holda 

2

2

2

2

L

R

U

U

E

U

 

yoki 

L

X

I

R

I

E

U

2

2

2

2

2

(10) 

Salt  ishlash  rejimi  uchun  chizilgan  vektor  diagrammani  (5.rasm)  asos  diagramma 

hisoblab,  unga  (9)  va  (10)  tenglamalar  yordamida  transformatorning  nagruzka 

rejimidagi vektor diagrammasini qo`shib qo`ramiz (7. rasm).  

Nagruzkani induktiv xarakterga ega desak, tok 

2

I

 EYuK 

2

E

 ga nisbatan faza  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

 

21 

 

 

 

7-rasm Transformatorning nagruzka rejimidagi vektor diagrammasi. 

bo`yicha ψ

3

 burchakka siljiydi. Endi kuchlanish 

2

U

vektorini  (10) ifodaga binoan 

aniqlash  uchun  vektor 

2

2

L

X

I

  ni  vektor 

2

E

ning  oxirgi  uchidan  tok 

2

I

  ga 

perpendikulyar 

ravishda 

chizamiz. 

Chunki 

ikkilamchi 

chulg`amdagi 

kuchlanishning  induktiv  pasayishi  tok 

2

I

  dan  90

0

  ga  ilgarilab  keladi.  So`ngra 

kuchlanishning  aktiv  pasayishi 

2

2

R

I

  ni  tok 

2

I

  bilan  bir  xil  yo`nalishda 

L

X

I

2

ga 

perpendikulyar  qilib  joylashtiramiz.  Vektor 

2

2

R

I

ning  boshlanishini 

2

E

  va 

L

X

I

2

vektorlarning  oxirgi  uchlari  bilan  birlashtirib  ikkilamchi  chulg`amdagi 

kuchlanishning  to`la  ichki  pasayishi  vektori 

2

2

z

I

  ni  va  koordinati  boshi  0  nuqta 

bilan birlashtirib, kuchlanish 

2

U

ni aniqlaymiz. Tok 

2

I

 bilan kuchlanish 

2

U

 orasida 

faza  siljish  burchagi  φ

2

  hosil  bo`ladi.  Agar 

2

1

2

I

I

desak,  (9)  ifodadan 

1

I

ni 

aniqlaymiz.  Kuchlanish 

1

U

  tok 

1

I

  dan  φ

1 

burchakka  ilgarilab  keladi,  ammo  φ

1 

burchak φ

2 

burchakdan katta. Vektorlar diagrammasidan ko`rinib turibdiki, 

2

I

 

ning 

ortishi  bilan 

1

I

  ham  ortib,  φ

1 

tobora  kichraymoqda.  Demak,  transformatorning 

quvvat koeffitsienti cos φ

0 

dan to coφ

i 

 gacha ortishi mumkin. 

Transformatorning o`z-o`zidan rostlanish xususiyati faqat nominal nagruzka 

doirasida o`rinlidir. Boshqa hollarda 

2

I

 ning magnitsizlash ta`siri ortib ketadi. 

V) 

Qisqa  tutashuv  rejimi. 

Bu  rejimda  ikkilamchi  chulg`am  uchlari  o`zaro 

tutashib,  tashqi  qarshilik 

z

Н

0

2

bo`ladi.  Transformator  uchun  bunday  rejim 

nomaqbul  rejim  hisoblanadi.  Bunda  ikkilamchi,  shuningdek  birlamchi  tok 

nominalidan 18-20 marta ortib ketadi. Bu hodisaga yo`l qo`yib bo`lmaydi. Shuning 

uchun  real  sharoitlarda  transformatorni  qisqa  tutashuv  tokidan  saqlash  maqsadida 

avtomatik  ajratgichlar  o`rnatiladi.  Transformatorlarni  laboratoriya  sharoitida 

tekshirish uchun “qisqa tutashuv” pasaytirilgan kuchlanishlarda amalga oshiriladi. 

 

---

 

 

22