Elektronika va Sxematexnika fanning maqsad va vazifalari

Kuchaytirgichning eng ahamiyatli xarakteristikasi bo‘lib amplituda va chastota xarakteristikalari hisoblanadi. Amplituda xarakteristikasi (4.a-rasm) – bu chiqish kuchlanishi amplitudasi (yoki amaldagi qiymati)ning kirish sinusoidal kuchlanishiga bog‘liqligi, ya’ni

U_chiq  f (U_kir ) ^{, bunda Ukir  Um sin t, Um  var;}   const.

^Uc h i q

^Uc h i q . m a x

_b К_и, dB

⁶⁰ 3 dB

а)

^Uc h i q . m i n <sup>a

0 U</sup>k i r . m i т n


^Uk i r . m a x
b)

^Uвх

40

φ

20

0 _{1 f}н

Δ f

10 ₁₀²

10³

10^{4 fv}

lg f

4-rasm. Amplituda va Faza-chastota xarakteristikalari
Punktir chiziq bilan benuqson (ideal) kuchaytirgichning amplituda xarakteristikasi ko‘rsatilgan. Real xarakteristikaning idealdan farqlanishi zaif va katta kirish signallarida kuchaytirgich elementlarida shovqin va nochiziq xarakteristikalarning mavjudligi bilan izohlanadi.

Kuchaytirgichning detsibellardagi dinamik diapazoni deb kirish kuchlanishi maksimal qiymatinining ab amplituda xarakteristikasining chiziqli qismidagi minimal qiymatiga nisbatiga aytiladi (4.a-rasm).

_{D  20 lg} ^Ukir.max

^Ukir.min
. (1)

Bu qismdagi kuchlanish bo‘yicha kuchaytirish koeffitsienti:


u
_{K } ^Uchiq.max ^Uchiq.min _ ^Uchiq _.

^Ukir.max ^Ukir.min ^Ukir

(2)

Kuchaytirgichning amplituda-chastotaviy xarateristikasi (AChX) – K_u

kuchaytirish koeffitsientining, misol uchun kirish signali f chastotasiga

^{bog‘liqlidir, ya’ni Ku(f) bunda u}_chiq ^{ Um sint, Um  const;}   var ^.

Odatda AXCh ikkilangan logarifmik to‘rda tuziladi: u ordinatalar o‘qiga K_u qiymati detsibellarda va x abtsissalar o‘qiga logarifmik masshtabdagi chastota qiymatlar logarifmsiz qo‘yiladi (4.b-rasm).

Kuchaytirgichning o‘tkazish kengligi (polosa propuskaniya) kuchaytirgich koeffitsienti K_u (o‘rtacha chastotada) o‘zining darajasidan

1/ 0,707(3 дБ) ga pasaymagandagi f (yoki ) chastota diapazoni

(ko‘lami) bilan aniqlanadi, ya’ni f= f_v  f_n, bunda f_v va f_n – kuchaytirgich AXCh chastota kesimining yuqori va pastki chegarasi.

Faza-chastota xarakteristikasi (f) – kuchaytirgichning chiqish va kirish kuchlanishlari orasidagi fazasi siljishi burchagining chastotaga bog‘liqligi (4b-rasmga qarang). Agar faza siljishi chastotaga chiziqli ravishda bog‘liq bo‘lsa, kuchaytirgichda faza buzilishi (iskajenie) bo‘lmaydi.

Kuchaytirgichning kirish va chiqish qarshiligi:

^Zkir

^{ U}kir ^{/ I}kir

 R_kir 

jX _kir ;

(3)

^Zchiq

^{ U}chiq ^{/ I}chiq

^{ R}chiq <sup>

jX</sup> chiq^.

(4)

R_n yuklama qarshiligida chiqish quvvati

^Pchiq ^{ R}н

2

I

.
chiq
(5)

Bipolyar (ikkiqutbli) tranzistorli kuchaytirgichlar
Tranzistor- ikkita pn-o‘tishdan tashkil topgan yarim o‘tkazgichli pribordir. Tranzistorlar va ulaming shartli belgilari.Tranzistor uchta chiqishga ega: emitter, baza va kollektor. Tranzistorlaming ikki xil turi mavjud: pnp-tranzistorlar va npn-tranzistorlar. Ishlash prinsipi bo‘yicha ular, beriladigan siljitish kuchlanishining qutbini hisobga olmaganda, bir-biridan farq qilmaydi. Tranzistorlardan npn-turdagisini ko‘rayi.Ushbu tranzistoming baza - emitter o'tishi VBE kuchlanish ta'sirida to‘g ‘ri yo'nalishda siljigan, shuning I —1 F— 1 uchun elektronlar ushbu o‘tish orqali emitter X3tL sohasidan baza sohasiga Ic tokni hosil qilgan Siljitish holda o'ta boshlaydi. L tok to g n yo na- kuchlanishini npn-tranzistorga berish lishda siljitilgan pn-o‘tishning odatdagi to‘g‘- ri tokidir. Baza sohasiga o‘tgan elektronlar kollektoming musbat potensiali ta’sirida kollektorga ham o‘ta boshlaydilar. Agar baza sohasi juda yupqa qilib bajarilsa elektronlaming ko‘pchilik qismi (deyarli hammasi) kollektorga o‘ta boshlaydi. Faqat juda oz qismi bazada to‘planib baza tokini (Ib) shakllantiradi. Odatda emitter tokini hosil qiluvchi elektronlaming 95% dan ortig‘ini kollektor to‘plab kollektor tokini (Ic) shakllantiradi. Shunday qilib, emitter toki kollektor va baza toklarining yig‘indisiga teng bo‘ladi, Odatda baza toki juda kichik bo‘lib ko‘p>chilik hollarda mikroamperlar bilan oMchanadi. Ayrim hollarda baza toki hisobga olinmaydi va tranzistoming toki sifatida emitter yoki koilektoming toki olinadi. E'tibor bering, baza — kollektor (yoki qisqacha kollektor o ‘tdshi) Vcb kuchlanish ta’sirida teskari yo‘nalishda siljitilgan. Bu tranzistor ishlashining zarur shartidir, chunki aks holda elektronlar kollektorga tortilmagan bo‘lar edi. Tok yo‘nalishini tanlash qoidasiga asosan (musbat potensialdan manfiyga) npn-tranzistordagi tok kollektordan emitterga yo‘nalgan deb hisoblanadi. 0 ‘zgarmas siljitish kuchlanishlarining qutblari pnp-tranzistor uchun teskariga almashtiriladi Bu holda tranzistoming toki g ‘ovaklaming emitterdan kollektorga yoki elektronlaming kollektordan emitterga harakatlanishi natijasida hosil bo‘ladi. Standartga ko‘ra tranzistorlaming belgilanishi ham diodlar kabi olti elementdan iborat. Birinchi element dastlabki materialni bildiradi, ma’lumki ular sifatida asosan germaniy (1 yoki G) va kremniy (2 yoki K) dan foydalaniladi. Ikkinchi element-harfli bo‘lib, bipolyar tranzistorlar T, maydonli tranzistor P deb belgilanadi. Uchinchi element-raqamli, tranzistorlaming quwat va chastota xarakteristikalarini bildiradi: chegaraviy chastota, Siljilish kuchlaaishlarini pnp-tranzistorga tranzistorda uchinchi element 1 2 3 o‘rtacha quvvat (R = 0,3-*- 1,5 Vt) li tranzistorda 4 5 6 katta quvvat (R > 1,5 Vt) li tranzistorda 7 8 9 TVrtinchi, beshinchi va oltinchi tamg‘alanish elementlari ishlab chiqarilgan tartib raqami va parametrik guruh raqamini aniqlaydi.