Elektronika asbobsozlik

2.2. Modulyatorning ishlash prinsipi va tavfsifi 
Olchash davomida nurlanish manbayidan kuchsiz yorug’lik oqimini qayd 
qilishning sxemasi elektron qismida qo’shimcha kamchiliklar yuzaga kelmasligi 
kerak. Yuqori sezgirlikka ega bo’lgan FEU-79 va h.k. nurlanishni qabul 
qilgichning mavjudligi, elektron apparaturalarda kam yorug’lik oqimida ham 
yuqori darajadagi aniqlikda qayd qilishning prinsipial imkoniyatlarini yaratadi. 
Opto-elektron qurilmalarda o’lchash aniqligini oshirish usullaridan biri nurlanishni 
chastotasi, fazasi va amplitudasi bo’yicha modulyatsiya qilishdir, radiotexnika 
vositasini qo’llashda signalni qayd qilish va kuchaytirish imkonini beradi. 
Bizning qurilmada modulyatorni qo’llash orqali, elektron qurilmada yorug’lik 
dastasining bir sekundda aniq sondagi (doimo 10 dan 1000) uzilib – uzilib 
chiqishiga erishiladi. Olingan natija asosida sinxron detektordan kompyuterda 
joylashgan interfeysga doimiy tokli signal emas (modulyatorsiz buning imkoni 
yo’q), o’zgaruvchan tokli aniq belgilangan chastotasi (10-1000 Gs) bo’lgan signal, 
bu o’zgaruvchan tokda kuchaytirgichni boshqarishda qo’llashning qulay va 
turg’unlikni 
ta’minlash 
imkonini 
beradi. 
Bizning 
holatimizda 
bunday 
kuchaytirgich sinxron detektordir. 
Nurlanish manbayi asosan modulyatsiyadan foydalanilganda: 
а) kuchaytirgichlarni o’zgaruvchan tokda qo’llash, doimiy tokni 
kuchaytirishga qaraganda ancha oddiy va qulay ishlashiga imkoniyat 
yaratadi; 
б) o’zgaruvchan tok kuchaytirgichini nurlanish manbayining 
modulyatssiya chastotasiga sozlash, bu natijada sochilgan nurlanish va 
boshqa begona signallarni va ularni olib tashlash «qayta ko’rib chiqish» 
imkoniyatini beradi. 
Sinxron detektorning ishlashi uchun nurlanish manbayini mana shu 
modulyatorda modulyatsiya qilingan tayanch signali bilan ta’minlash kerak. Ba’zi 
hollarda etarlicha bundan foydalanish uchun qo’shimcha sistemalar: nurlanish 
manbayi – fotoelement, bizning holatimizda fotodioddan foydalaniladi. Fotodiod 

---

29 
o’zining ikki soha xar xil o’tkazuvchanlikka ega bo’lgan (n- va p- tipdagi) monolit 
strukturasidan tàshkil topganligini, hajmiy zaryadli sirt yuza sohasi (p-n o’tish deb 
ataladigan)ga egadir. Fotodiodga ta’sir etuvchi optic nurlanish uning aktiv sohasiga 
tushishi uning volt-amper xarakteristikasini o’zgartiradi. Bir vaqtda asosiy 
nurlanish oqimining uzilishi yorug’lik oqimining boshqa sistema fotoelementda 
sinxronlovchi impulsni, qayta tiklanishi va fazaning burilishi sinxron detektorda 
sifatli tayanch kuchlanishini xosil qilishgaerishiladi.