Elektronika asbobsozlik

 
 

---

3 
 
Kirish. 
Ilm fan va texnikaning jadal suratlar bilan rivojlanishi, oxirgi o’n yilliklarada 
shunday savolni qo’yadiki nazariya va texnikada kuchsiz signallarning turli xil 
parametrlarni o’lchashda aniqlik darajasini oshirishni va xar xil olchash 
qurilmalarida tez ta’sir etuvchi va xalaqit beruvchiga chidamlilikni talab qilmoqda.
Hozirgi vaqtda o’lchash texnikasida, avtomatika va telemexanikada, texnik 
aloqa va radiotexnikada sinxron detektorlash usuli keng ko’lamda qo’llanilmoqda. 
O’lchashlar texnikasida sinxron detektorlash o’zgaruvchan tok vektorini 
o’lchashda, magnitli o’lchashda – xalaqit beruvchi fonidagi signalni o’lchash va 
ajratishda, ayirim hollarda foydali signallarning qisman ortirishda, avtomatikada – 
signal hatoligidan xosil bo’luvchi o’zaro ta’sir muntazamligini ta’minlashda, 
foydalanilayotgan elementlarning fazaviy yoki belgili sezgirligini yaratish uchun; 
telemexanika va aloqa texnikasida, radiotexnikada – kanallarni vaqt bo’yicha 
chastotaviy ajratishda, xalaqit beruvchi signallar bilan kurashish uchun va h.k. 
Fan va texnikaning yangi yo’nalishlarining bir butun holda rivojlanishida 
o’lchash texnikasi sohasi oz o’rniga egadir. Bunday istiqbolli sohalardan kvant 
elektronikasi, mikroelektronika, integral va tolali optika, so’ngi yillarda tez 
rivojlanayotgan nanoelektronikani ketirish mumkin va bu sohalardan, toza 
materiallarni olish texnologiyasi va ular asosida moddaning berilgan xossasini va 
hodisaning fundamental tabiatini chuqur va aniq organishda, materiallarning optik 
va boshqa xarakteristikalarini aniqlashda foydalanish mimkin. Muhim toza 
materiallarni olish texnologiyasida moddaning parametrlarini o’lchash usulining 
ajrata olish sezgirligi asosiy o’ringa ega bo’ladi, shuning uchun bunday 
tadqiqotlarda sinxron detektorlash usulini qo’llash dolzarb ahamiyatga egadir. 
So’ngi yillarda foton kristalida foton taqiqlangan soha konsepsiyasi haqida 
turli ishlarda turlicha ma’lumotlar keltirilgan. Foton taqiqlangan soha spektral 
sohasida yorug’lik to’lqini foton kristali bo’ylab tarqalaolmaydi, to’liq qaytadi. 
Materiallarning foton taqiqlangan sohasi spektrning mikroto’lqinli sohasi(13-15 
ГГц)da eksperimental ravishda aniqlashga bag’ishlangan ilmiy maqola 1991 yil 

---

4 
e’lon qilingan. Foton taqiqlangan sohasi spektrning infraqizil sohasi(1.35 -1,95 
мкм)da joylashgan foton kristali 1999 yilda olingan. Hozirgi kunda foton kristali 
asosidagi optoelektronikaning passiv elementlari va yangi nurlanish manbalarini 
yaratish yo’lida intensive izlanishlar olib borilmoqda. Hozirgi vaqtda mavjud 
bo’lgan yarimo’tkazgichli yorug’lik diodlarining ichki kvant effektivligi 99,7% ni 
tashqi effektivligi juda past 2-4% ni tashkil etadi. Foton kristalidan foydalanish 
qurilmaning bu ko’rsatkichlarni oshirishga xizmat qilishi mumkin.
Sinxron detektorlash va uning har xil sohalarda qo’llanilishi ko’plab 
kitoblarda 
maqolalarda 
keltirilgan, 
lekin 
sinxron 
detektorlashning 
spektroskopiyada qo’llanilishi ilmiy adaboiyotlarda amaliy jihatdan deyarli 
keltirilmagan. 
Ushbu bitiruv malakaviy ishning mazmuni ishda foton kristali xususiyatiga 
ega bo’lgan nano’lchamli SiO
2
sharlaridan tashkil topgan sun’iy opallarning 
yorug’likni qaytarish va o’tkazish spektrlarini signalni sinxron detektorlash usuli 
yordamida o’lchashni, sinxron detektorlash usulining fizik asoslari va sinxron 
detektorning har xil ish rejimlarini o’rganishga bag’ishlangan. Xulosada olingan 
natijalar va butun qilingan eksperimental o’lchashlar keltiriladi.