Elektronika asbobsozlik

2.4. Sinxron detektorning ishlash prinsipi 
Bizning eksperimental qurilma sinxron detektorlash usulidan foydalanib 
ishlaydi, shuning uchun sinxron detector eksperimental qurilmaning eng kerakli 
elementlaridan biri bo’ladi. Eksperimental qurilmaning ish rejimini tushinish 
uchun sinxron detektorning ta’sir prinsipini va parametrlarini to’liq qarab chiqish 
kerak. Sinxron detektorlar o’zgaruvchan kuchlanishlarni sinxron detektorlash usuli 
bilan o’lchash va kuchaytirishga mo’ljallangan. Bizning eksperimental qurilmada 
sinxron 
detector 
kuchytirgich 
almashtirib 
(o’lchagich 
усилителя 
– 
преобразователя измерительного УПИ-1) dan foydalaniladi. 
Sinxron detector chastota va fazani tanlashiga qarab va foydalanishda 
quyidagicha bo’lishi mumkin: 
а) keng polosada kattalikni shum darajasi kam bo’lganda, kam signallarni 
o’lchashda; 
б) qayd qiluvchi qurilmada tarkibiy qismning sifatini, modulyatsiya qilish 
usuli bilan o’lchashda (optic spektroskopiya, radoio’lchashda va boshqa 
tadqiqotlarda); 
в) o’zgaruvchan tok sistemasi jinsida turli tenglikni xuddi sezgir indiлator 
sifatida; 
г) radiospektroskopiyada spektral chiziqni differensiallashda. 
УПИ-1 qurilmaning ichki generatori modulyatorni boshqarish uchun signalni 
olish imkoniyatini beradi. Bu signalning fazasi aniq o’rnatilishi, o’rganilayotgan 
ob’ekt va modulyatorni vaqt bo’yicha kechikish kompensatsiysi ta’minlanishi 
mumkin [48]. 
Sinxron deteлtor quyidagi sharoitlarda ishlatilishi mumkin: 
а) o’rab turgan tashqi muhit temperaturasi 283 dan 308 К; 
б) nisbiy namlik – 80% gacha agar o’rab turgan havo temperaturasi 293 К 
bo’lsa; 
в) atmosfera bosimi 85 – 106 кPа. 
Qurilmaning texnik xossalari 
Qurilmaning chastota bo’yacha ishlash sohasi 20 – 20000 Gs.
O’lchanadigan kuchlanish signali chegarasi – 40*10
-9
dan 10 В gacha. 
Ruxsat etilgan signal/shun bog’liqligi – 1/100 dan kam bo’lmasligi. 
Qurilmaning o’zgartirish koeffitsientining eng kam qiymati 0.1ga, 
ko’paytirilgan kuchaytirish diskret kattaligi 1 dan 63 gacha. 
Qo’shimcha attenyuator komplekti o’zgartirilgan signalning zayiflashuvi 10, 
100 yoki 10000 martagacha. 

---

32 
Sinxron detektorning asosiy o’zgartirish koeffitsienti kamchiligi 40 dan 10000 
Gs gacha bo’lgan chastotalar sohasida o’zgartirish koeffitsientining kam qiymati – 

2,5 % dan ko’p emas. 
Sinxron detektorning qo’shimcha chastotaviy kamchiligi 20 – 40 Gs va 10 – 
20 кGs gacha bo’lgan chastotalar sohasida – 

1,5 % dan ko’p emas. 
Sinxron detektorning keltirilgan kirishidagi doimiy vaqt 1 s da yopiq 
zanjiridagi xususiy shumi: 
1)
40 nV dan ko’p emas 1000 – 20000 Gs chastotalar sohasida; 
2)
400 nV dan ko’p emas 20 – 1000 Gs chastotalar sohasida. 
O’zgartirilgan signal yo’qotilishi yoki nolining siljishi, shumni xosil qiladi, 
chastota tayanch signali chastotasiga karrali bo’lmaydi va 40 Gs dan farq qiladi, 
shumning effekiv kuchlanish kattaligi ortadi, qurilma kamchiligi sifatida 
o’rnatilgan o’zgartirish koeffitsienti va chastotalar sohasi, ko’p, 100 martada – 
±0.01 dan ko’p emas. 
Qurilmaning kirish kuchlanishining Dreyf nolavoy qiymati 30 minut 
qizdirilgandan keyin xar 2 soatda– 

1 % dan ko’p emas. 
Sinxron detektorning kirishi – simmetrik va sinxron fazali signallarni 
yo’qotish 100 martada 1% dank ko’p emas. 
Kirish qarshiligi - 20 Моm dank kam emas sig’imi 50 pF dank am emas. 
Qurilmaning vaqt doimiysi – 0,5; 1; 2; 4; 8; s og’ishi 

50% dank am emas. 
Qurilma kuchlanishni moslaydi, tayanch signal orqali icki kolibtator 
yordamida formasini shakllantiradi. Moslovchi signal kattaligi 1000 Gs chastotada 
– ( 1

0,005) В. Bundan: 
1)
Qurilma o’zgartirilgan signalni 100 – 10000 Gs chastota sohasida 
moslashtiradi; 
2)
Moslashtirilgan signal fazasi fazaaylantirgich bilan boshqarilmaydi; 
3)
Moslashtirilgan signal formasi – ketma-ket to’g’ri burchakli impulslardan 
tàshkil topadi. 
Quilma tashqi generator taynch signali kuchlanishining quyidagi tàshkil 
etuvchilarida ishlaydi: 
1)
0,5 – 1,5 В – taynch kuchlanishida bo’lgichning «: 10» qo’shilganda; 
2)
5 – 15 В – taynch kuchlanishida bo’lgichning «: 10» qo’shilganda. 

---

33 
Qurilmaning fazaaylantirgichi chastotaning hamma sohasida optimal fazani 
olishni ta’minlaydi. Uzib ulagich «180» fazani 180

ga o’zgartiradi. 
Tayanch signali chastotasining 20 Gs dan 10000 Gs chastota sohasida ikki 
marta ortishini ta’minlaydi. 
Tayanch signali krish qarshiligi – 10 кОm 

20%. 
Ichki 
generator 
fazaaylantirgichi 
tayanch 
signalga 
nisbatan 
modulyasiyalanuvchi fazani qadam 0 dan 360

gacha ozgarishini ta’minlaydi.
Qurilmaning chiqishi – simmetrik va quyidagi parametrlarga ega: 
1)
Chiqish kuchlanishi standart samopisetsga ulash uchun 

10 mV; chiqish 
qarshiligi – 100 Оm dan kam emas; 
2)
Temperaturaviy ta’sirlashuvi 233 – 323 К (-40

+50

С); 
3)
Nisbiy namlikka ta’sirlashuvi 95% 293 К da. 
Qurilma quyidagi ishonchlilik ko’rsatkichini qanoatlantiradi: 
1)
To’xtovsiz ishlash ehtimolligi 100 soat – 0,93 dan kam emas; 
2)
Ilshaganda oqsash vaqti o’rtacha 1500 soat. 
Endi qurilma va kuchaytirgichni ishlashini – o’lchashdagi o’zgartirgich, 
birinchi tartibli past chastotali filtrli va sinxron detector kuchaytirgichlarni qarab 
chiqamiz. (2.3-rasm) 
O’lchanuvchi signal kam shumli tashqi kuchaytirgich kirishiga beriladi.
Qurilmaning bu qismi uncha katta bo’lmagan hajmi ulanuvchi o’tkazgichlarni 
uzunligini qisqartirish va signal manbayiga yaqinroq ko’chirishga yordam beradi. 
Bunga simmetrik ravishda kuchaytirgichning krish va chiqishida xar xil 
kuchlanishning kuchsizlanishini ta’minlash bajariladi. Tashqi kuchaytirgich 
bazaviy kuchaytirgichga ulash kabeli yordamida ulanadi. Bazaviy kuchaytirgich 
qurilma УПИ –1 ning asosiy bosh qismi hisoblanadi. Unda signalning davomiy 
kuchaytirilishi olib boriladi, uni sinxron detector usulida o’zgartirib tàshkil qilish, 
filtrlash va olchov qurilmasining kirishi bilan chiqish signali solishtiriladi. Bazaviy 
kuchaytirgich ham shunday qurilmadan tàshkil topib, sinxron detector uchun 
formaga soluvchi tayanch signalidir. Simmetrik signal kuchaytirgich kirishida 
kuchaytiriladi. Chiqish kuchaytirgichi yuqori kirish qarshiligini va bazaviy 

---

34 
kuchaytirgichni kam shumligini ta’minlaydi. Kirish susaytirgichi kirish 
kuchytirgichi chiqishida simmetrik signalni xosil qiladi, nosimmetrik va 
kuchaytirgichni diskret sozlanishini ta’minlaydi. Undan so’ng signal yuqori 
chastotali filtrning kirishiga beriladi, setdagi signalni va past chastotali shumli 
signalni susaytirshni ta’minlab, sinxron detectorning yuklmasining ehtimolligini 
kamaytiradi. Detektor yordamida signal xosil qilish sodir bo’ladi [14]. 
Вх. 1
Вх.2
. 
Вых.1 
Вход опорного Вых.2 
сигнала
От внутреннего генератора 
2.4.1-rasm. Bazaviy kuchytirgichning funktsional sxemasi