Электрон ҳукумат

Ўқитувчиларнинг ҳуқуқлари давлат ҳимоясида бўлишини, уларнинг касбий фаолиятига ноқонуний аралашув, бошқа ишларга жалб қилиш жавобгарликка сабаб бўлишини қатъий белгилаш лозим.
Қонунда, шунингдек, мактаб директорига қўйиладиган талаблар, унинг асосий вазифалари ва фаолиятини баҳолаш мезонлари ҳамда ҳисобот бериш тартибини белгилаш зарур.
Мактаб директори лавозимини танлов асосида, мактабни келгуси 5 йилда ривожлантириш бўйича энг яхши дастурга эга номзод эгаллаши керак. Энди мактаб директори йил якуни бўйича дастур ижроси ҳақида маҳаллий кенгашда ҳисобот беради ва унинг фаолиятига халқ вакиллари томонидан очиқ-ойдин баҳо бериб борилади. Мактаб директорига интизомий жазо бериш ва уни лавозимидан озод этиш масалалари ҳам маҳаллий кенгашлар билан келишилган ҳолда амалга оширилиши зарур.
Парламентимиз аъзоларидан маҳаллий кенгашларнинг мактаблар билан ишлаш тизимини алоҳида назоратга олиб, ушбу жараёнларга яқиндан кўмак беришларини сўрайман. Олий Мажлис палаталари (Т.Норбоева, Н.Исмоилов) икки ой муддатда умумтаълим мактаблари билан ишлашни янада кучайтириш бўйича тегишли чора-тадбирларни ишлаб чиқишлари мақсадга мувофиқ бўлади.
Келгуси икки йил давомида мактабларни моддий-техник жиҳатдан таъминлаш харажатларини 2 баробар ошириш, уларни замонавий жиҳозлар ва кўргазма қуроллари билан тўлиқ таъминлаш лозим.
Афсуски, бугунги кунда туман ва шаҳар халқ таълими мудирларининг тизимдаги ўрни сезилмаяпти. Уларнинг фаолияти асосан хўжалик ишларини назорат қилиш ва тегишли жазо чоралари қўллашдан иборат бўлиб, таълим сифати билан шуғулланиш иккинчи даражали масалага айланиб қолган. Мазкур раҳбарларнинг тизимдаги ролини қайта кўриб чиқиш ва уларнинг мақомини оширишни даврнинг ўзи талаб қилмоқда. Бундан буён туман халқ таълими бўлими мудирлари ҳокимнинг маориф бўйича маслаҳатчиси сифатида фаолият олиб боради ва бевосита ҳокимлик биносида ўтиради. Шунга мос равишда уларга зарур ваколатлар берилади.
Бундан ташқари, таълим соҳасини ривожлантириш мақсадида туман ва шаҳарларда алоҳида жамғарма ташкил этсак, нима дейсизлар?
Жамғарма маблағлари илғор ва намунали мактаб раҳбарлари ҳамда халқ таълими бўлимлари методистларини рағбатлантиришга йўналтирилади.
Вазирлар Маҳкамаси (Ж.Қўчқоров), Молия вазирлиги (Т.Ишметов) бир ой муддатда ушбу жамғармани ташкил этиш ва унинг молиявий манбаларини шакллантириш бўйича қарор лойиҳасини тайёрласин.
Қадрли дўстлар!
Кейинги вақтда мамлакатимизда мактаб таълими умуммиллий ҳаракатга айланиб, соҳа ривожида янги давр бошланганидан хабардорсиз. Ана шу ҳаракатнинг амалий ифодаси сифатида сўнгги икки йилда 556 миллиард сўм маблағ ҳисобидан 77 та янги мактаб қурилди. 1 минг 930 та мактабда қайта қуриш ва таъмирлаш ишлари бажарилди.
Айни пайтгача мавжуд бўлган қишлоқ мактабларидаги “Қўлбола печка”лар ҳам тўлиқ алмаштирилмоқда. Юзлаб мактабларда электр энергияси, тоза ичимлик суви таъминоти, иситиш тизими яхшиланди, ошхона, спорт заллари ва бошқа зарур бинолар барпо этилди. 6 мингга яқин мактаб юқори тезликдаги Интернетга уланди.
Шу билан бирга, хусусий таълим тизимига кенг йўл очилмоқда. Бу борада лицензия олиш тартиби соддалаштирилди. Ўтган уч йил давомида уларнинг сони 6 марта ошиб, 140 тага етгани диққатга сазовордир.
Мутлақо янгича мазмун ва шаклга эга бўлган Президент мактаблари ҳамда ижод мактаблари бўйича ишлар фаол давом эттирилмоқда.
Математика ҳамда кимё-биология фанларини ривожлантириш бўйича қарорлар қабул қилдик. Уларга асосан ҳар бир туман ва шаҳарда ана шу фанларга ихтисослашган мактаблар босқичма-босқич ташкил этилади. Шу йилнинг ўзида математика йўналишида 56 та, кимё-биология йўналишида 27 та мактаб ташкил этилгани бу ишларнинг бошланишидир.
Математика, кимё, биология, ахборот тизимлари ва информатика фанлари бўйича сертификация тизимини жорий этишни бошладик. Ўрта таълим тизимида иқтидорли ўқувчилар ва ўқитувчилар билимини баҳолаш тизимини кенгайтириш мақсадида бошқа асосий фанлар бўйича ҳам сертификация тизимини жорий этиш зарур.
Хабарингиз бор, пойтахтимизда Муҳаммад Хоразмий номида ахборот-коммуникация технологияларига ихтисослашган янги мактаб очдик. Айни пайтда фарзандларимизнинг “ай-ти” технологияларга қизиқишини янада ошириш ва уларнинг етук мутахассис бўлиб етишиши учун шароит яратиш мақсадида жорий йилда – 14 та, келгуси йилда – 82 та, 2022 йилда – 64 та, 2023 йилда – 45 та ахборот технологиясига ихтисослашган мактаблар ташкил этилади ва барча туман ва шаҳарлар қамраб олинади.
Ўқитувчилар ишини енгиллаштириш ва уларнинг салоҳиятидан оқилона фойдаланиш учун келгуси йилда таълимни рақамлаштириш ишларини якунлаб, “Онлайн мактаб”, “Рақамли ва хавфсиз мактаб”, “Электрон дарслик”, “Электрон кундалик” каби тизимлар жорий этилади. 2020 йил охиригача мактабларни кенг полосали Интернет тармоғига улаш даражаси 70 фоизга етказилади. Келгусида барча мактаблар 100 фоиз Интернет билан таъминланади ва бунинг учун Давлат бюджети маблағлари йўналтирилади.
Биз халқаро фан олимпиадалари ғолиблари ва уларнинг ўқитувчиларини рағбатлантириш тизимини йўлга қўйдик. Илгари олимпиадада олтин ёки кумуш медаль олса, совриндор ўқувчига ҳам, уни тайёрлаган ўқитувчига ҳам нари борса битта фахрий ёрлиқ бериларди. Ҳозир улар миллионлаб пул мукофоти билан тақдирланмоқда.
Бу рағбатлантириш тизими амалда ижобий натижа бера бошлаганини алоҳида таъкидламоқчиман. Пандемия шароитига қарамасдан, ўқувчи ёшларимиз халқаро фан олимпиадаларида фаол иштирок этиб, юқори ўринларни эгаллаётгани барчамизни қувонтиради. Хусусан, бу йил 28 нафар иқтидорли ўғил-қизимиз ана шундай олимпиадаларда 2 та олтин, 8 та кумуш, 15 та бронза медаль ҳамда 3 та дипломни қўлга киритгани алоҳида эътиборга лойиқ.
Ушбу йўналишдаги ишларимизни янги босқичга кўтариш мақсадида, Халқ таълими вазирлиги қошидаги Фан олимпиадалари бўйича иқтидорли ўқувчилар билан ишлаш департаменти фаолиятини кучайтириш, вазирнинг биринчи ўринбосарини бу масала бўйича бевосита масъул этиб белгилаш лозим.
Биз кейинги пайтда таълим соҳасида мутлақо янги тизим яратиш мақсадида ташкил этишни бошлаган Президент ва ижод мактаблари зиммасига барча умумтаълим мактаблари учун ўрнак ва андоза бўлиш вазифаси юклатилган. Афсуски, Президент, ижод ва ихтисослаштирилган мактабларни ривожлантириш агентлигининг (С.Бобохўжаев) бу борадаги жонбозлиги ва ташаббускорлиги ҳали-ҳануз сезилмаяпти.
Айни вақтда, кўзлаган мақсадларимизга эришиш учун, мактабнинг ҳам масъулиятини оширадиган вақт келди. Бу – давр талаби. “Қарс икки қўлдан чиқади”, дейди халқимиз.
Бугун шиддат билан ривожланаётган замон ҳар биримиздан доимо изланиб, ташаббус кўрсатиб, янгича ишлашни талаб этмоқда.
Бир ўйлаб кўрайлик, нега қанчадан-қанча мактабларда битирувчиларнинг 10 фоизи ҳам олийгоҳларга кира олмаяпти? Ота-оналар репетитор ёллаб, пул тўлаб болаларини ўқишга тайёрлашга мажбур бўляпти.
Савол туғилади: нима учун аксарият мактабларимиз 11 йил ўқитган ўқувчилар олийгоҳга кира олмаяпти-ю, репетитор 2 йилда бунга эришяпти?
Бу саволлар ҳар бир мактаб ўқитувчиси, жамоаси ва директорини, ҳар қайси виждонли педагогни ўйлантириши зарур, деб ўйлайман.
Энди мактаб жамоатчилик олдида ҳисобот берадиган бўлади. Мактабни битирган ўқувчи олийгоҳга кириши керак ёки мактаб давридаёқ бирор-бир касб-ҳунарга эга бўлиши шарт. Айнан шу мезон асосида мактаб жамоаси ва директори фаолиятига баҳо берилади.
Бугун ҳар бир ўқитувчи ва тарбиячи, олийгоҳ домласи таълим ва илм-фан соҳасидаги энг сўнгги ижобий янгиликларни ўқув жараёнларига татбиқ эта оладиган, чуқур билим ва дунёқараш эгаси, бир сўз билан айтганда, замонамиз ва жамиятимизнинг энг илғор вакиллари бўлишлари керак.
Бундай устозлар қўлида таълим олган фарзандларимиз биз орзу қилган Ўзбекистоннинг ёруғ келажагини бунёд этишга қодир авлод бўлиб камол топади. Лекин бу юксак натижаларга эришиш учун таълим тизимидаги мавжуд муаммоларни ҳал қилишимиз лозим.
Бугун аниқ ва табиий фанларни ўқитиш методикаси мураккаб тузилгани, уларда назарий билимлар амалиёт билан боғланмагани, ўқув дастурларида узвийлик йўқлиги, дарсликларнинг мазмуни ва сифати қониқарсиз экани ҳақли эътирозларга сабаб бўлмоқда. Амалдаги таълим стандартлари ҳамда ўқув дастурлари асосан ўқувчини таълимнинг навбатдаги босқичига тайёрлашга йўналтирилган бўлиб, уларни эркин фикрлаш ва мустақил ҳаётга тайёрлаш масаласи эътибордан четда қолмоқда. Бундай ҳолатларга барҳам бериш учун, хорижий экспертлар ва тажрибали ўқитувчиларни кенг жалб қилган ҳолда, умумий таълимнинг Миллий ўқув дастури лойиҳасини ишлаб чиқиш ва жорий ўқув йили давомида уни илмий-тадқиқот ва таълим муассасаларида синовдан ўтказиш лозим.
Шунингдек, умумтаълим мактабларида дарслик ва ўқув-методик мажмуаларни тажриба-синовдан ҳамда чет эллик мутахассислар иштирокида экспертизадан ўтказиш тизими мавжуд эмас. Мактаб дарсликларини яратиш ва чоп этишни тартибга солиш масаласи ҳам долзарб бўлиб қолмоқда.
Шу сабабли Республика таълим маркази фаолияти замонавий талаблар асосида тубдан қайта кўриб чиқилиб, такомиллаштирилиши керак. Ушбу марказнинг фаолияти Вазирлар Маҳкамасида Бош вазир ўринбосари Б.Мусаев томонидан шахсан мувофиқлаштирилиши ва назоратга олиниши зарур.
Бошланғич синфлардан бошлаб фарзандларимизнинг қизиқиш ва қобилиятларини аниқлаш, келгусида уларни ихтисослашган синфларда ўқитишни давом эттириш тизимини жорий этиш лозим. Бунинг учун Халқ таълими вазирлиги, Таълим сифатини назорат қилиш давлат инспекцияси навбатдаги ўқув йилидан бошлаб 4-синф битирувчиларини фанлар бўйича саралаш ва йўналтириш тартибини амалиётга киритиши керак.
Ҳозирги пайтда умумтаълим муассасаларининг олий маълумотли педагог кадрлар билан таъминланиш даражаси 87 фоизни ташкил этади. Кўплаб мактаблар, айниқса, чекка ҳудудлардаги таълим масканларида бир қатор фанлар бўйича малакали ўқитувчилар етишмаяпти. Шу муносабат билан педагог кадрлар тайёрлаш масаласи ҳамиша эътиборимиз марказида туриши зарур.
Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳри раҳбарлари ўз ҳудудидаги педагог кадрлар тайёрлайдиган университет ва институтлар билан жиддий ишлаши керак. Ушбу олий таълим даргоҳларининг профессор-ўқитувчиларига ипотека ва истеъмол кредитлари ажратиш, уларнинг соғлиғини мустаҳкамлаш, санаторий ва курортларда даволанишини ташкил этиш масалалари шахсан ҳудуд раҳбарининг назоратида туриши лозим. Чунки, эътибор қаратадиган бўлсак, жойлардаги ҳамма мутахассиснинг – фермер ёки инженерни оласизми, бошқа касб вакилларини оласизми, ҳаммасига эътибор ва ғамхўрлик қиладиган ташкилотлар бор. Фақат ўқитувчининг, ўқитувчи тайёрлайдиган институтларнинг, таъбир жоиз бўлса, жойларда “эгаси” йўқ.
Такрор айтаман, энди бу масала билан шахсан ҳокимлар шуғулланади.
Бугунги тез ўзгараётган замонда, барча соҳаларда ходимларнинг билим ва малакасини мунтазам ошириб бориш ҳал қилувчи масалага айланган бир пайтда педагог кадрларни қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш тизими бу талаблардан орқада қолмоқда.
Халқ таълими вазирлигининг Абдулла Авлоний номидаги Халқ таълими тизими раҳбар ва мутахассис ходимларини қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш институти бор. Минг афсуски, бу институтнинг исми жисмига мос эмас. Улуғ маърифатпарвар илгари сурган ва муваффақиятли амалга оширган ғоялар, замонавий таълим методикасини ишлаб чиқиш масалалари институт фаолиятида ўзининг амалий ифодасини топа олмаётганини айтишга мажбурмиз.
Шу муносабат билан мактаб директорлари ва ўқитувчиларининг малакасини ошириш тизимини танқидий кўриб чиқиш зарур. Бу борада Абдулла Авлоний номидаги институт фаолиятини тубдан қайта ташкил этиш талаб этилади.
Мазкур таълим даргоҳи ҳудудлардаги университетлар ва педагогика институтлари билан биргаликда туман халқ таълими бўлими мудирлари ва мактаб директорларининг малакасини ошириш, ўқитишнинг замонавий методикаларини яратиш, масофавий таълим бериш масалаларига алоҳида эътибор қаратиши керак.
Соҳада рақобатни таъминлаш мақсадида нодавлат таълим ташкилотларини ҳам малака ошириш ва қайта тайёрлаш тизимига жалб қилиш вақти келди. Бу жараёнда ўқитиш харажатларини қоплаш учун Давлат бюджетидан маблағ йўналтирилади.
Ўрнак кўрсатган ўқитувчилар учун мажбурий малака ошириш талабларини бекор қилиш, уларнинг фаолиятини бевосита ўқувчилари олган билим даражаси билан баҳолашни назарда тутиш лозим. Ўқувчилари халқаро фан олимпиадаларида ғолиб бўлган педагогларга олий малака тоифаси тўғридан-тўғри тақдим этилиши керак.
Эндиликда халқ таълими ходимларининг малакасини ошириш ва қайта тайёрлашнинг янги тизими жорий этилади. Яъни, ўқитувчилар бевосита малака ошириш марказларига бормасдан, масофадан туриб ўз касбий кўникмаларини доимий ривожлантириш имкониятига эга бўладилар. Бундан ташқари, таълим сифатини оширишга кўмаклашадиган ва ўқитувчиларнинг доимий касбий ривожланишига амалий ёрдам кўрсатадиган устоз-шогирд тизими ташкил қилинади ва уларнинг меҳнати муносиб рағбатлантирилади.
Мактабларда информатика, кимё, хорижий тиллар каби фанлар бўйича ўқитувчилар етишмовчилигини бартараф этиш мақсадида педагогик бўлмаган йўналишлар бўйича олий таълим олаётган ёшлар учун қисқа муддатли педагогик курслар ташкил қилинади.
Муаллим ва ўқитувчиларнинг билими ва малакасини ошириш ҳақида гапирганда, бугун жамиятимизда долзарб бўлиб турган яна бир масалага тўхталиб ўтиш зарур, деб ўйлайман.
Айтинг-чи, ўқитувчи ўз устида ишлаши, билим ва маҳоратини ошириши учун қўшимча методик ёрдамни қаердан олади? Албатта, шу соҳага оид китоб ва қўлланмалардан, махсус педагогик нашрлардан олади.
Афсуски, биз кейинги йилларда “мажбурий обуна” баҳонасида ихтиёрий обунани ҳам йўқ қилдик. Бунинг натижасида мактаб ва олийгоҳларнинг ўқитувчи ва домлалари ўзлари учун зарур бўлган газета ва журналлардан ажралиб қолди. Шундай аянчли ҳолга келдикки, ҳатто айрим раҳбарлар газета ўқимаслиги билан мақтанадиган бўлдилар.
Ўзингиз биласиз, дунёда компьютер технологиялари энг ривожланган давлатлардан бири бу – Япониядир. Лекин ушбу мамлакатда кунига 3-4 миллион нусхада нашр этиладиган газеталар борлигига нима дейсиз? Айтмоқчиманки, ҳаётимизда радио-телевидение, Интернет билан бирга босма нашрларнинг ҳам ўз ўрни бор.
Бугунги кунда босма нашрларни таълим муассасаларига, ўқитувчи-профессорларга етказиб бериш ҳам жиддий муаммога айланган. Чунки бу борада матбуот тарқатиш ва почта тизимининг фаолияти мутлақо талабга жавоб бермайди.
Шу муносабат билан Вазирлар Маҳкамаси бир ой муддатда босма матбуот нашрлари фаолиятини қўллаб-қувватлаш, хусусан, мактаб ва олийгоҳларни педагогик фаолият учун зарур нашрлар билан таъминлаш, уларнинг кутубхоналарини ўқув ва бадиий адабиётлар билан тўлдириш чора-тадбирларини ишлаб чиқсин ва амалга оширсин.
Ўқувчиларнинг қобилиятини юзага чиқариш, бўш вақтини мазмунли ташкил этишга қаратилган беш муҳим ташаббус доирасида ҳам ижобий ишлар олиб борилмоқда. Бу борадаги амалий ҳаракатларни давом эттириш, айниқса, мусиқа ва санъат, ахборот технологиялари ва спорт тўгараклари фаолиятини янада ривожлантириш, уларни зарур восита ва жиҳозлар билан тўлиқ таъминлаш алоҳида диққат марказида бўлмоғи лозим.
Ҳаммамизга аёнки, бугунги мураккаб глобаллашув даврида жамиятимизда миллий ғоя ва мафкуравий иммунитетни кучайтириш, ёшларимизни турли зарарли ғоя ва таҳдидлардан асраш, уларни ўз мустақил фикрига эга, иродали, фидойи ва ватанпарвар инсонлар этиб тарбиялаш ҳар қачонгидан ҳам долзарб аҳамият касб этмоқда. Шу сабабли биз биринчи марта умумтаълим мактабларида “Тарбия” фанини жорий этмоқдамиз.
Маърифатпарвар бобомиз Абдулла Авлонийнинг асрий қадриятларимиз асосида яратган “Туркий “Гулистон” ёхуд ахлоқ” асари шарқона тарбиянинг ноёб қўлланмаси сифатида бугунги кунда ҳам ўзининг қадри ва аҳамиятини йўқотган эмас. Биз “Тарбия” фанининг назарий асосларини ишлаб чиқишда мана шундай бебаҳо асарлардан самарали фойдаланишимиз зарур.
Хабарингиз бор, бир йил олдин ўтказилган селектор йиғилишида халқ таълимини ривожлантиришни умуммиллий мақсад, умумхалқ ҳаракати сифатида белгилаб олган эдик. Ушбу ҳаракат доирасида барча поғонадаги раҳбарлар ва уларнинг ўринбосарлари мактабларни оталиққа олган эди. Шундан сўнг ҳокимларимиз “урра-уррачилик” билан бир муддат мактабга киргандек бўлди, буни “ойнаи жаҳон”да намойиш ҳам қилди. Лекин шу билан тамом – мактаб эсимиздан чиқди.
Такрор айтаман, бугун мактабга кирмаган, мактабнинг, ёш авлоднинг дарду ташвишлари билан яшамаган раҳбарни эртага ҳаётнинг ўзи қабул қилмайди.
Ҳозирги вақтда қишлоқ хўжалиги соҳасида ҳам институционал ислоҳотлар олиб борилмоқда. Энди ҳокимлар иш вақтининг фақат 10-15 фоизини қишлоқ хўжалиги соҳасига сарфлайдиган шароит вужудга келмоқда. Қолган вақтда улар ижтимоий масалалар, аввало, таълим-тарбия, маънавият билан бевосита шуғулланишлари лозим.
Мана, ҳар бир ҳоким ёки унинг ўринбосарлари ҳамма фермерларни номма-ном билади. Лекин мактаб директорларини, илғор синф раҳбарларини, фаол ўқитувчиларни-чи? Бугун бу борада қайси ҳокимни ибрат, намуна қилиб кўрсата оламиз? Афсуски, жавоб йўқ.
Шундан келиб чиққан ҳолда, ҳар бир вилоят, туман ва шаҳар ҳокими ҳафтада бир кунни албатта мактабга бағишлаши керак.
Мактаб муаммосига биринчи даражали масала деб қарашимиз лозим. Мактаб – фақатгина таълим берадиган маскан эмас, барчамиз учун юксак маънавият бешигига, фарзандларимизни болаликдан бошлаб касбга ўргатувчи даргоҳга айланиши зарур.
Жорий ўқув йилидан бошлаб профессионал таълим тизимида янги шаклдаги муассасалар тармоғи йўлга қўйилаётганидан барчангиз хабардорсиз. Жумладан, халқаро стандартларга мос 725 та профессионал таълим муассасаси – касб-ҳунар мактаби, коллеж ва техникумлар яқин кунларда ўз фаолиятини бошлайди. Уларда 200 мингдан ортиқ ўқувчилар бугунги талабларга жавоб берадиган ўқув дастурлари асосида таълим олади.
Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги халқаро меҳнат бозори талабларига жавоб берадиган кадрларни тайёрлаш, профессионал таълимнинг мазмуни ва сифатини ошириш дастурини ишлаб чиқсин. Ҳудудларнинг раҳбарлари эса битириб чиқаётган ёш мутахассисларни муносиб иш билан таъминлаш ҳақида бош қотириши зарур.
Қадрли юртдошлар!
Бугунги кунда жаҳондаги нуфузли олий таълим муассасалари илм-фаннинг йирик ўчоқлари ҳисобланиши ҳеч кимга сир эмас. Шуни ҳисобга олиб, биз мамлакатимиз олий таълим тизимида туб ислоҳотларни амалга оширяпмиз. Янги-янги олий ўқув юртлари, дунёдаги етакчи университетларнинг филиаллари ташкил этилмоқда.
Мисол учун, сўнгги 4 йилда мамлакатимизда 47 та янги олий таълим муассасаси, жумладан, хорижий университетларнинг филиаллари ташкил этилиб, олий ўқув юртларининг сони 125 тага етди.
Давлат-хусусий шериклик тизими асосида нодавлат олий таълим муассасалари фаолияти йўлга қўйилмоқда. Аҳоли фикрини ўрганган ҳолда, сиртқи ва кечки таълим шаклларини қайта тикладик, қабул квоталари оширилмоқда. Мактаб битирувчиларини олий таълимга қамраб олиш даражаси 2016 йилги 9 фоиздан 2020 йилда 25 фоизга етган бўлса-да, биз бу ишларни янада кенгайтиришимиз зарур.
Профессор-ўқитувчиларнинг хориждаги олий таълим ҳамда илмий-тадқиқот масканларида малака ошириши ва стажировка ўташини таъминлайдиган механизм яратилди. Уларнинг ойлик иш ҳақи миқдори 2018 йилга нисбатан ўртача 2,5 баробар оширилди. Бу йилдан бошлаб 10 та олий таълим муассасаси ўзини ўзи молиялаштириш тизимига ўтказилди.
Айни пайтда олий таълим соҳасида бир қатор муаммолар сақланиб қолаётганини таъкидлаш лозим. Бу муаммолар нималардан иборат? Уларни ҳал этиш учун қандай тадбирларни амалга оширишимиз керак?
Аввало, соҳада давлат-хусусий шерикликни ривожлантириш, айниқса, ҳудудларда нодавлат олий ўқув юртларини ташкил этиш секин бормоқда. Мана, Фарғонада Корея билан, Хоразмда Малайзия билан ҳамкорликда олий ўқув юртлари ташкил этиляпти. Лекин, нима учун бошқа вилоятларда бундай ҳаракатлар сезилмаяпти?
Аксарият битирувчиларнинг билим ва малакаси меҳнат бозори талабларига жавоб бермаётганини ҳам тан олишимиз керак. Маҳаллий таълим муассасаларида инновацион фаолият ҳамда тадқиқот натижаларини амалиётга жорий этиш даражаси жуда паст. Тизимда илмий даражали ўқитувчилар улуши ўртача 37 фоиз экани бизни қониқтирмайди. Ҳудудларда бу кўрсаткич янаям паст даражада сақланиб қолмоқда.
Олий таълим масканларини илмий лабораториялар билан жиҳозлаш, тизимда ахборот-коммуникация технологияларини қўллаш даражаси ҳам паст эканини қайд этиш лозим.
Сир эмас, бугунги пандемия жуда кўп соҳалар қаторида соғлиқни сақлашнинг илм-фан йўналишида ҳам ҳали билимларимиз заиф эканини кўрсатиб қўйди. Барчамиз бундан жиддий хулоса қилишимиз керак.
Олий таълим тизимининг вазифаси фақат талабаларга дарс беришдан иборат эмас. Университет ва институтларимиз илм-фан соҳасида ҳам фаол ишлаши, ёшларни илмий ишларга, катта-катта лойиҳаларга жалб этиши керак. Ушбу муассасаларда илмий-тадқиқот ишларини янада ривожлантириш мақсадида илмий-техник дастурлар доирасида амалга ошириладиган лойиҳалар кўламини 3 баробар кенгайтириш, докторантурага қабул квоталарини 4 марта кўпайтириш зарур.
Бугун “рақамли иқтисодиёт” деган тушунча дунёда энг долзарб масалага айланганини барчамиз кўриб турибмиз. Айни пайтда ахборот технологиялари соҳасида чуқур билим ва малакага эга бўлган, улардан унумли фойдалана оладиган замонавий мутахассислар миллий иқтисодиётимиз учун ниҳоятда зарур. Барчамиз бу масалани чуқур англаган ҳолда, шу мақсадга эришиш учун жиддий ҳаракат қилишимиз шарт. Бу ишга бугун киришмасак, эртага кеч бўлади.
Вазирлар Маҳкамаси ушбу устувор вазифалар ижроси юзасидан алоҳида дастур ишлаб чиқиши зарур.
Муҳтарам дўстлар!
Ёдингизда бўлса, давлат раҳбари сифатидаги менинг биринчи учрашувим 2016 йил 30 декабрда мамлакатимиз академиклари билан бўлиб ўтган эди. Бу пайтда Фанлар академияси муаммолар гирдобига ботиб қолган, унга охирги сайловлар 1995 йилда ўтказилган эди. Оқибатда ўтган давр мобайнида академикларнинг сони 2 баробар қисқариб, 63 нафар академик қолган эди, холос.
Биз академияни, таъбир жоиз бўлса, реанимация ҳолатидан чиқариб, соғлом, тўлақонли фаолиятга қайтариш учун зарур амалий чораларни кўрдик. 32 нафар янги академик сайланди. Фанлар академиясининг фаолиятини давлат бюджетидан молиялаштириш тизими йўлга қўйилди. Бир қатор илмий-тадқиқот институтлари ва марказлар фаолияти қайта тикланди. Жумладан, 40 та илмий лаборатория замонавий асбоб-ускуналар билан жиҳозланди. Ушбу мақсадлар учун биргина Фанлар академиясининг институтларига қарийб 300 миллиард сўм маблағ йўналтирилди.
Биз жамиятимизда илм-фаннинг қадрини кескин ошириш, олимлар ва тадқиқотчилар учун шароит ва имкониятларни кенгайтириш йўлида жиддий ҳаракат қиляпмиз. Айни пайтда таъкидлаш лозимки, ўша учрашувда билдирилган аксарият вазифа ва топшириқлар бугун ҳам долзарб бўлиб, уларни тўлақонли амалга ошириш учун барчамиз масъулмиз.
Фанлар академияси, Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги, Инновацион ривожланиш вазирлиги бир ой муддатда Ўзбекистонда илм-фан соҳаларини 2030 йилгача ривожлантириш концепцияси лойиҳасини киритсин.
Шахсан мен жонкуяр олимларимиз буюк аждодларимизнинг илмий анъаналарини муносиб давом эттирган ҳолда, илм-фанни тараққиётимизнинг драйверига айлантириб, мамлакат ривожига хизмат қиладиган муҳим кашфиётлар яратишларига ишонаман.
Қадрли ватандошлар!
Барчамиз яхши биламизки, инсоннинг онги ва дунёқараши, фикри ўзгармаса, жамият ўзгармайди. Жамият ўзгармаган жойда ҳеч қандай ижобий натижа ҳам, тараққиёт ҳам бўлмайди. Одамларнинг онгу тафаккурини ўзгартирувчи куч эса, ҳеч шубҳасиз, аввало, ўқитувчи-мураббийлар, олийгоҳ домлалари, илм-фан арбоблари, маданият ва санъат, адабиёт намояндаларидир.
Бугун биз яшаётган жамиятга янги фикр, янги ғоя, энг муҳими, ислоҳотларни амалга оширишга қодир бўлган янги авлод кадрлари керак. Албатта, халқимизнинг мардона меҳнати, ўқитувчи ва мураббийларнинг жонбозлиги туфайли таълим соҳасини тубдан модернизация қилиш бўйича кўп иш қилдик. Лекин ҳаммамиз яхши тушунамизки, булар – катта мақсад йўлида ташланган дастлабки қадамлар, холос.
Барчангиз гувоҳсиз, бугун замон шиддат билан ўзгариб, барча соҳалар қатори таълим тизими олдига ҳам ўта долзарб ва мураккаб вазифаларни қўймоқда. Биз дунё миқёсидаги кескин рақобатга бардош бера оладиган миллий таълим тизимини яратишимиз зарур. Шу мақсадда, аввало, таълим масканларининг моддий-техник базасини, кадрлар салоҳиятини мустаҳкамлаш, дарсликлар ва ўқув қўлланмаларини замон талаблари асосида такомиллаштириш, ўқув дастурлари ва стандартларини оптималлаштириш, соҳа ходимларининг иш ҳақини босқичма-босқич ошириб бориш, уларнинг машаққатли меҳнатини муносиб қадрлаш бундан буён ҳам доимий эътиборимиз марказида бўлади.
Бугун мен, аввало, таълим-тарбия соҳаси фидойиларига, барча юртдошларимизга мурожаат қилиб айтмоқчиман: азиз дўстлар, биродарлар, агар интилсак, астойдил ҳаракат қилсак, ҳар қандай баланд маррани эгаллаш қўлимиздан келади. Биз маърифат борасида, таъбир жоиз бўлса, “илиги тўқ” халқмиз. Илм-фанга интилиш бизнинг қонимизда, бугунги тил билан айтганда, генимизда бор.
Ҳаммамиз яхши тушунамиз, Учинчи Ренессанс пойдеворини яратиш –беш-ўн йилда бўладиган иш эмас. Бунинг учун, аввало, юзлаб, минглаб истеъдодли кадрлар, фидойи шахслар керак.
Биз Худо берган истеъдодга парвариш зарурлигини, агар ўз вақтида шароит яратиб берилмаса, ҳар қандай иқтидор ҳам сўниб қолиши мумкинлигини яхши англаймиз.
Мана, Темурийлар даврини эслайлик, Ғазнавийлар, Хоразмшоҳлар, Навоийлар замонини ёдга олайлик. Агар давлат томонидан эътибор ва ҳомийлик бўлмаса, ижодий муҳит яратиб берилмаса, улуғ алломаларимизнинг салоҳияти бу даражада ёрқин намоён бўлмас эди.
Бугун давлатимиз томонидан илм-фан, таълим ва тарбия, маданиятни ривожлантириш учун қанча куч, қанча маблағ керак бўлса, ҳаммасини топамиз. Қандай имконият зарур бўлса – яратамиз.
Баъзи одамлар, пандемия даврида шу гаплар зарурми, деб ўйлаши ҳам мумкин. Бундай тор қараш билан яшайдиган кишилар янглишади. Худо хоҳласа, коронавирус пандемияси ҳам эртами-кечми, албатта тарихга айланади.
Бу касаллик бошланган март ойидаёқ биз ушбу оғир синовдан муносиб ҳолда, янада кучли бўлиб ўтишимиз керак, деб ўз олдимизга улкан вазифа қўйган эдик. Бугун ана шу мақсадларимиз аста-секин амалга ошмоқда. Биз барчамиз улуғ аждодларимиздан ибрат олиб, уларга муносиб бўлиб, доимо эзгу орзу-интилишлар билан яшашимиз керак.
Бугунги фурсатдан фойдаланиб, мен йил бошида Олий Мажлисга йўллаган Мурожаатномадаги бир фикрга эътиборингизни қаратишни ўринли, деб биламан. Яъни: “Энг катта бойлик – бу ақл-заковат ва илм, энг катта мерос – бу яхши тарбия, энг катта қашшоқлик – бу билимсизликдир”.
Чиндан ҳам, бугун биз улуғ ниятлар билан пойдевор қўяётган янги Уйғониш даври мамлакатимизда мана шундай улкан бойлик яратишга, халқимизнинг ҳаётини фаровон қилишга ва келгуси авлодларга ўзимиздан муносиб мерос қолдиришга хизмат қилади.
Ишонаманки, ўз тарихида не-не буюк ишларни шараф билан амалга оширган халқимизнинг интеллектуал ва маънавий салоҳияти, куч-қудрати ва олижаноб фазилатларига таяниб, ўз олдимизга қўйган улуғ ва эзгу мақсадларимизга албатта эришамиз.
Азиз муаллимлар, муҳтарам домлалар!
Мен янги Ўзбекистонни – обод ва фаровон, демократик мамлакатни барпо этишда сиз, муҳтарам педагогларни, профессор-ўқитувчиларни ўзим учун энг катта куч, таянч ва суянч, деб биламан. Сизларнинг ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлган фаолиятингизни қўллаб-қувватлаш, сизлар учун муносиб меҳнат ва турмуш шароити яратиб беришни Президент сифатида ўзимнинг муқаддас бурчим, деб ҳисоблайман.
Сизларни қутлуғ байрамингиз билан яна бир бор чин юракдан табриклаб, барчангизга сиҳат-саломатлик, бахту саодат, масъулиятли ва шарафли фаолиятингизда муваффақиятлар, хонадонларингизга файзу барака тилайман.
Доимо фарзандларингиз, шогирдларингиз, элу юртимиз ҳурмати ва ардоғида бўлиш бахти насиб этсин, азиз устозлар!
Эътиборингиз учун раҳмат.

1
– бу тингловчилар билан ҳамкорлик ва дўстона муносабатлар жараёнида намоён буладиган “таълим ва тарбия бериш санъати, педагогик махорат, педагогик техника ва эркин ижод”дир

Ўқитувчи профессионализми

2
“Тарбиячи ташкил этишни, юришни, ҳазиллашишни, қувноқ, жаҳлдор бўлишни билиши лозим, у ўзини шундай тутиши керакки, унинг ҳар бир ҳаракати тарбияласин” таъриф қайси педагог олимга тегишли

А.С Макаренко

3
–ҳар бир таълим олувчи ва жамоага таъсир ўтказишда самарали қўллаш учун зарур бўлган малака ва кўникмалар, усуллар мажмуаси

Педагогик техника

4
–ўқитувчининг касбий йўналишдаги ижодкорлигини олий намунаси

Педагогик маҳорат

5
“Ўқитувчи, – ақл-фаросатга, чиройли нутққа эга бўлиши ва ўқувчиларга айтмоқчи бўлган фикрларини тўла ва аниқ ифодалай олишни билмоғи зарур” ушбу таърифни қайси Шарқ алломаси изоҳлаган?

Ал-Фаробий

6
“таълим ва тарбиянинг муайян мақсади ва натижасига эришиш бўйича ўзаро боғланган ҳамда мантиқий тугалликка эга бўлган ўқув фанлари ва уларнинг таркибий қисмларидир”. Ушбу таъриф қайси педагогик категорияга тегишли?

модул

7
“креативлик – ўз қийматига эга оригинал ғоялар мажмуи”. Ушбу таъриф қайси педагог олимга тегишли

Кен Робинсон

8
Шахснинг креатив тафаккурга эгалигини аниқловчи тест (1987 йил) муаллифи

Э.П.Торренс

9
“билиш объектларини уларнинг моделларида тадқиқ қилиш услуби; аниқ мавжуд предметлар, воқеалар ва тузиладиган объектларнинг тавсифномаларини аниқлаш ёки яхшилаш, уларни ясаш усулларини қулайлаштириш, бошқариш кабилар учун ясаш ва ўрганиш”. Бу...

Моделлаштириш

10
... – бу педагогнинг табиий ва ижтимоий қонуниятларни назарда тутилган ҳолда маълум бир вақт бирлиги ичида талабаларни мақсадга мувофиқ ҳолда ривожлантиришнинг келажакдаги жараёни ва натижаси ўрин оладиган касбий фаолиятининг бир кўринишидир

Педагогик жараённи лойиҳалаш

11
Кишилик жамиятининг тарихий тараққиёт даврида таълимнинг кенг тарқалган ташкилий шакли тўғри кўрсатилган жавобни аниқланг

Якка тартибда

12
Синф-дарс тизимининг муаллифи ким?

Я.А. Коменский

13
Таълим-тарбия ишининг асосий шакли бу-

Дарс

14
Дарсларга қўйиладиган дидактик талаблар тўғри кўрсатилган жавобни аниқланг

Таълимий, тарбиявий, ривожлантирувчи

15
Ўқув машғулотларни ташкил этишнинг ноанъанавий шакллари қайси жавобда келтирилган?

Аралаш ўқитиш,бинар, вебинар, онлайн маъруза

16
Лойиҳалаш ....тизимига асосланади

“ғоя – мақсад – кутиладиган натижа – тахмин қилиш – башоратлаш – режалаштириш”

17
Таълим жараёнини лойиҳалаш неча босқичларда кечади?

5 та

18
Икки қарама-қарши, ўзаро мусобақалашаётган команда (гуруҳ) иштирокчиларнинг олдиндан тайёрланган чиқишларига асосланган расмий муҳокамаси нима деб аталади?

Дебатлар

19
Танқидий фикрлашга тўғри изоҳ келтирилган қаторни топинг

Бу янги ва тушунарли бўлган фикрлар ва ғояларнинг танланиши, текширилиши, баҳоланиши, ривожлантирилиши ва татбиғидир

20
Мустақил таълим–бу

ўқув материалини мустақил ўзлаштириш, мураккаблик даражаси турлича бўлган топшириқлар, амалий вазифаларни аудиторияда ҳамда аудиториядан ташқарида ижодий ва мустақил бажариш асосида назарий билим, амалий кўникма ва малакаларни шакллантиришга қаратилган тизимли фаолиятдир

21
Объектнинг янги талаблар, меъёрлар, техник кўрсатмалар, сифат кўрсаткичларига мос равишда янгиланиши

Модернизация

22
Жамият ижтимоий, иқтисодий, маданий эҳтиёжларини, унинг малакали кадрларга, шахснинг эса сифатли таълим олиш бўлган талабини қондириш, таълим тизимини барқарор ривожланишини таъминлаш мақсадида мавжуд механизмнинг қайта ишлаб чиқилиши, такомиллаштирилиши

Таълим тизимининг модернизацияси

23
Таълим технологияси

Таълим (ўқитиш) жараёнининг юксак маҳорат, санъат даражасида ташкил этилиши

24
Таълим шаклларини такомиллаштириш вазифасини кўзлаган ўқитиш ва бошқаларни ўзлаштиришнинг барча жараёнларини техника ва инсон омилларида, уларнинг биргаликдаги ҳаракатлари воситасида яратиш, тадбиқ этиш, аниқлашнинг изчил методи

Педагогик технология

25
Аниқ мақсад ва ижтимоий ғояга асосланиб, талабаларда маънавий-ахлоқий сифатларни шакллантиришга йўналтирилган педагогик фаолиятнинг ташкилий-техник жиҳатдан уюштирилиши

Тарбия жараёнини технологиялаштириш

26
Муайян амалий ҳаракатларнинг ташкил этилишини имитациялаш имкониятини берадиган ўйинлар

амалий ўйинлар

27
Болонья жараённинг расман бошланиш муддати

1999 йил 19 июн

28
Онлайн ўқув материаллари ва ўқитувчи раҳбарлигида гуруҳда таълим олишга асосланган ўқитиш шакли

Аралаш ўқитиш

29
Очиқ ташкил этилиб, илғор педагогик тажрибаларни тарғиб этишга йўналтирилган самарали ўқитиш шакли

Маҳорат дарслари

30
Web-технологиялари ва анъанавий таълимнинг ўзаро бирлиги асосида ташкил этиладиган семинар

Вебинар технологиялар

31
Автобиографик характерга эга ҳужжатлар тўплами, индивидуал папка

Портфолио

32
Талабанинг индивиудал таълимий муваффақиятлари акс эттирувчи диплом, фахрий ёрлиқ, гувоҳнома ва б. жамланадиган портфолио

Ҳужжатлар портфолиоси

33
Талаба томонидан бажарилган ижодий ишлар, лойиҳалар, тадқиқотлар, улар натижаларини акс эттирувчи портфолио

Ишлар портфолиоси

34
Талабанинг ўзи ёки педагоглар томонидан жамланган талабаларнинг энг яхши ишлари ўрин оладиган портфолио

Натижалар портфолиоси

35
Талабанинг БКМни назорат қилиш учун шакллантирилган портфолио

Баҳоловчи портфолио

36
Талаба томонидан эришган ютуқларни баҳолашга доир хулоса, тақриз, резюме, эссе, тавсиянома ва тавсифномалар жамланадиган портфолио

Тақризлар портфолиоси

37
1) ОТМ, факультет сайтига материал қўшиш; 2) шахсий веб-сайтларни яратиш; 3) семестр якунлари бўйича ҳисобот тайёрлаш каби шаклларда намоён бўладиган портфолио – бу ...

On-line портфолио

38
Луғавий жиҳатдан “инновация” тушунчаси

Янгилик киритиш

39
Муайян тизимнинг ички тузилишини ўзгартиришга қаратилган фаолият

Инновация

40
Янги ғоялар, тизим, фаолият йўналишини ўзгатиришга қаратилган аниқ мақсадлар, ноанъанавий ёндашувлар, одатий бўлмаган ташаббуслар, илғор иш услублари. Уларнинг кўринишлари

Инновация

41
Таълим соҳаси ёки ўқув жараёнида муаммони янгича ёндашув асосида ечиш учун қўлланилиб, аввалгидан анча самарали натижани кафолатлай олувчи шакл, метод ва технологиялар

Таълим инновациялари

42
Киритилган ўзгаришларнинг тавсифига кўра таълим инновацияларининг турлари

Радикал, модификацияланган, комбинацияланган инновациялар

43
Фаолият йўналишига кўра таълим инновацияларининг турлари

Педагогик жараёнда ёки таълим тизимини бошқаришда қўлланиладиган инновациялар

44
Ўзгаришлар кўламига кўра таълим инновацияларининг турлари

Тармоқ (локаль), модул ва тизим инновациялари

45
Келиб чиқиш манбаига кўра таълим инновацияларининг турлари

Жамоа томонидан бевосита яратилган ёки ўзлаштирилган инновациялар

46
Фаолият қисқа муддатли, яхлит тизим хусусиятига эга бўлмай, фақатгина тизимдаги айрим элементларни ўзгартиришга хизмат қилади

Новация

47
Муайян тизимнинг ривожланишига ёки уни тубдан ўзгартиришга хизмат қиладиган фаолият натижаси

Инновация

48
Янги ижтимоий талабларнинг анъанавий меъёрларга мос келмаслиги ёки янги ғояларнинг эски ғояларни инкор этиши натижасида вужудга келадиган мажмуали муаммоларни ечишга қаратилган фаолият

Инновацион фаолият

49
Инновацион фаолиятнинг таркибий элементларининг муаллифи

В.Сластенин

50
Талабанинг фикрлаш ва ҳаракат стратегиясини инобатга олган ҳолда унинг шахси, ўзига хос хусусиятлари, қобилиятини ривожлантиришга йўналтирилган таълим

Шахсга йўналтирилган таълим

51
Аниқ режа, мақсад асосида унинг натижаланишини кафолатлаган ҳолда педагогик фаолият мазмунини ишлаб чиқиш маҳсули

Лойиҳа

52
Бошланғич маълумотларга асосланиб, кутиладиган натижани тахмин қилиш, башоратлаш, режалаштириш орқали фаолият ёки жараён мазмунини ишлаб чиқиш

Лойиҳалаш

53
Таълим жараёнини самарали ташкил этиш учун барча омилларни инобатга олган ҳолда унинг схемасини ишлаб чиқиш

Таълим жараёнини лойиҳалаш

54
Педагогик жараённи лойиҳалаш асосланадиган учлик

Лойиҳа – мазмун – фаолият

55
Муаммоли таълимнинг илк ғояларини асослаган муаллиф

Ж.Дьюи

56
Билимларни муаммоли баён қилиш, талабаларни изланишга ундаш, кичик илмий тадқиқотларни олиб бориш. Улар ...

Муаммоли таълим турлари

57
Ўқитувчи томонидан талабани муаммоли вазият, муаммоли масалани ҳал этишга йўналтириш орқали унда билиш фаоллигини оширувчи маъруза

Муаммоли маъруза

58
Талабаларда ижодий изланиш, кичик тадқиқотларни амалга ошириш, фаразларни илгари суриш, натижаларни асослаш, хулосага келиш кўникма ва малакаларни шакллантирувчи таълим технологиялари

Муаммоли таълим технологиялари

59
Тадқиқот, эвристик, муаммоли вазиятларни яратиш, муаммоли баён қилиш, ижодий ҳамда қисман ижодий методлар ...

Муаммоли таълим методлари

60
Ҳал қилиниши зарур, бироқ, ҳали ечиш усули номаълум бўлган педагогик характердаги масала

Педагогик муаммо

61
Талабанинг маълум топшириқларни бажаришда юзага келган зиддиятни англаши билан боғлиқ руҳий ҳолати

Муаммоли вазият

62
Муаммоли вазиятни яратиш; вазиятни таҳлил асосида муаммони қўйиш; фаразларни илгари суриш; ечимни текшириш. Улар муаммоли вазиятни ҳал қилиш

Босқичлари

63
Муаммони ҳал қилиш босқичлари

Исботлаш; текшириш; асослаш

64
Муаммони қўйиш қайси босқичларда амалга оширилади?

Муаммони излаш; муаммони қўйиш; муаммони ҳал қилиш

65
Луғавий жиҳатдан “интерфаол” тушунчасининг маъноси

“Ўзаро ҳаракат қилмоқ”

66
Талабаларнинг БКМ ва муайян ахлоқий сифатларни ўзлаштириш йўлида ўзаро ҳаракатларни ташкил этишга асосланувчи таълим

Интерфаол таълим

67
Талабаларнинг БКМ ва муайян ахлоқий сифатларни ўзлаштириш йўлида биргаликда, ўзаро ҳамкорликка асосланган ҳаракатни ташкил этиш лаёқатига эгаликлари

Интерфаоллик

68
Талабалар портфолиосининг тузилиши

Титул; мундарижа; портфолио мақсади; портфолио бўлимлари

69
Талабаларнинг БКМ даражасини ҳар томонлама, холис баҳоловчи топшириқлар тўплами

Ассесмент

70
Таълимий мазмунга эга лойиҳа, ўқитувчи томонидан тузилиши мажбурий бўлган ҳужжат

Дарс ишланмаси

71
Муаммога оид маълумотларни тўплаш, таҳлил қилиш, умумлаштириш, муаммони ҳал этиш усул, воситаларини тавсифловчи лойиҳалар

Ахборотли лойиҳалар

72
Тадқиқотни амалга ошириш, тадқиқот асосида муаммо изоҳини асослаш, янада ривожлантириш учун янги муаммоларни асословчи лойиҳалар

Тадқиқот лойиҳалари

73
Муаммони ҳал этиш усул, воситаларини ишлаб чиқувчи лойиҳалар

Амалий лойиҳалар

74
Натижаси мақола, реферат, маъруза, кейс бўлган лойиҳалар

Ахборотли лойиҳалар

75
Натижаси ҳисобот, маъруза, кейс бўлган лойиҳалар

Тадқиқот лойиҳалари

76
Натижаси ҳаракат дастури, бизнес-режа, кейс, стратегия, маълумотнома, тавсия бўлган лойиҳалар

Амалий лойиҳалар

77
Ўқув мақсадига эришиш ёки муаммо, муаммоли вазиятни ҳал қилиш учун талабалар томонидан изчил амалга ошириладиган ҳаракатлар мажмуаси

Ўқув лойиҳавий фаолият

78
Ж.Дьюи ғоялари асос қилиб белгиланган таълим тури

Муаммоли таълим

79
С.Л.Рубинштейннинг “Тафаккур муаммоли вазиятдан бошланади” деган ғояси асос бўлган таълим тури

Муаммоли таълим

80
Талабаларни муаммоли вазиятга тўқнаш келишини таъминлаш асосида уларнинг билиш фаолиятини фаоллаштиришга асосланувчи метод

Муаммоли вазият методи

81
Дастлаб ҳарбий соҳада қўлланиб, маҳоратли инглиз ва немис аскар ва офицерларни танлаш мақсадида қўлланилган технология

Ассесмент

82
Педагогик одоб; педагогик билимдонлик; педагогик қобилият; педагогик мулоқот маданияти; коммуникатив таъсир кўрсатиш қобилияти ва б. ниманинг таркибий қисмлари

Педагогик маҳоратнинг

83
Педагогик мулоқот услублари

Авторитар, демократик ва либерал

84
Педагогнинг маънавий-ахлоқий қиёфаси билан ташқи кўриниши ўртасидаги ўзаро уйғунлик, мутаносиблик

Педагогнинг имиджини

85
“Креативлик” тушунчасининг луғавий маъноси

Яратиш

86
Кен Робинсоннинг фикрига кўра, креативлик ...

Ўз қийматига эга оригинал ғоялар мажмуи

87
Эмебайлнинг ёнашувига кўра, креативлик

Юқори даражада ноодатий кўникмаларга эга бўлиш

88
“Креативлик” ва “ижодкорлик” тушунчалари

Турли ҳолатларни ифодалайди

89
Патти Драпеау нуқтаи назарига кўра, креатив фикрлаш ...

Масала юзасидан ҳар томонлама фикрлаш

90
Шахснинг креативлиги ...да намоён бўлади

Унинг тафаккури, мулоқоти, ҳис-туйғулари ва муайян фаолият турларида

91
Э.П.Торренс (1987) тести асосланадиган мезонлар

Фаоллик, тезкор фикрлаш, ўзига хослик ва такомиллашганлик

92

Бутуннинг турли босқич ёки даражаларга ажратилиши

Табақалаштириш

93
Муайян ҳодисани ўзида қандайдир якунланган жараённи қамраб олган маълум вақт бирликларига ажратилиши

Даврлаштириш

94

Педагог креатив потенциалининг таркибий асослари

Мақсадли-мотивли, мазмунли, фаолиятли ва рефлексив баҳолаш

95
Креатив сифатларни ривожлантиришнинг 1-йўли

Креатив фикрлаш кўникмасини шакллантириш

96

Креатив сифатларни ривожлантиришнинг 2-йўли

Амалий креатив ҳаракат кўникмаларини ривожлантириш

97
Креатив сифатларни ривожлантиришнинг 3-йўли

Креатив фаолият жараёнларни ташкил этиш

98

Креатив сифатларни ривожлантиришнинг 4-йўли

Креатив маҳсулот (ишланма)лардан фойдаланиш

99
Ташаббускорлик, креатив қобилиятга эгалик, креатив фаоллик, изланувчанлик

Педагогнинг креатив потенциали даражасини аниқловчи мезонлар

100
Мукаммал рақобатлашган ва монополистик рақобат бозорларининг умумий хусусиятлари қайси бандда тўғри кўрсатилган?

Фирмалар сони кўп ва бозорга янги фирмаларнинг кириб келиши эркин.

101
Қуйидаги бозор тузилмаларидан қайси бирида бозор фирмалар томонидан тўлиқ бўлиниб олинади?

Олигополия.

102
Қайси бозор тузилмаларида товарлар дифференциаллашган?

Монопол рақобат бозорида.

103
Монопол рақобат бозорининг мувозанат ҳолатини ифодаловчи банд қайси?

Бозорга янги фирмаларнинг эркин кириб келиши тўхтайди.

104
Олигополик бозорнинг хусусияти қайси бандда тўғри кўрсатилган?

Бозорга киришда фирмалар тўсиққа учрайди.

105
Қайси бозор тузилмасида фирма ўз товари нархини туширса, бошқалар ҳисобидан фойда олади?

Олигополияда.

106
Курно моделида фирмаларнинг чекли харажати:

Бир-бирига тенг.

107
Қайси бозор тузилмасида фирмалар келишиб ишласа, кўпроқ фойда олади?

Олигополияда.

108
Олигополик бозорда “Нархлар жанги”нинг тўхташи қайси бандда тўғри берилган?

Товарлар нархи чекли харажатга тенг бўлганда.

109
Курно мувозанатида:

Фирмалар ўз ҳолатини ўзгартирмайди.

110
Бертран моделида Нэш мувозанати мавжудми?

Йўқ.

111
Доминант стратегия бу:

Сиз нимани танлашингиздан қатъи назар мен яхши вариантни танлайман.

112
Нэш мувозанати бу:

Сизнинг ҳаракатингизни ҳисобга олиб, яхши вариантни танлайман.

113
“Қасдма-қасд” стратегияси Нэш мувозанатига олиб келадими?

Йўқ.

114
“Қасдма-қасд” стратегияси қайси ўйинларда ўйналади?

Такрорланадиган ўйинларда.

115
Нэш мувозанатида фирмалар ўзини қандай тутади?

Ҳар бир фирма ўз ҳолатини ўзгартирмайди.

116
Монопол рақобат бозорида мувозанат нарх:

Чекли харажатдан юқори.

117
Монопол рақобат бозорида талаб чизиғи:

Пастга ётиқ.

118
“Қамалган шахс” муаммосида Нэш мувозанатида жиноятни:

Биринчи маҳбус ҳам, иккинчи маҳбус ҳам тан олади.

119
Бертран моделида фирмаларнинг чекли харажатлари 5 долл.га тенг бўлса, мувозанат нарх ... тенг?

5 долларга.

120
Курно моделида истеъмолчилар нуқтаи назаридан қайси мувозанат яхши ҳисобланади?

Фирмалар рақобатлашгандаги мувозанат.

121
Соф монополия деганда нимани тушинасиз?

Ўрнини босадиган товар бўлмаган товарни сотадиган ягона сотувчи бўлган бозор;

122
Олигаполик бозор қандай бозор?

Бир хил товарни сотишда чекланган фирмалар хукумронлик қиладиган бозор, бозор чекланган фирмалар томонидан бўлб олинган.

123
Мнопсония бозорини қандай тушунасиз?

Харидор битта бўлиб, сотувчилар кўп бўлган бозор;

124
Монопол рақобат бозори қандай бозор?

Сотувчи фирмалар кўп ва уларнинг хар бири маълум даражада монопол хокимиятга эга;

125
Монопол хокимият деганда нимани тушунасиз?

Монополистнинг ўз махсулоти нархига таьсир курсата олиш қобилияти;

126
Жахондаги енгил автомобиллар бозори қайси бозор турига киради?

Олигаполик;

127
Қандай нархга товарнинг юқори монопол нархи дейилади?

Товарлар бозорида устун мавқени эгаллаб турган хўжалик юритувчи субьект томонидан белгиланадиган нарх.

128
Товарнинг монопол паст нархи деганда нимани тушунасиз?

Сотувчи сифатида устун мавқейини эгаллаб турган хўжалик юритувчи субъект томонидан товарни сотишдан зарар келтирадиган даражада белгиланадиган, рақобатни чеклайдиган нарх;

129
Қуйидаги бандлардан қайси бирида биржа савдоларига доир монополияга қарши талаблар акс этдирилган?

Биржа савдолари иштирокчиларининг келишиб олинган характерлари натижасида жорий биржа нархларининг кескин кўтарилишига олиб келадиган ҳаракатлар тақиқланади;

130
Қуйидагилардан қайси бири монополияга қарши органнинг ваколатига киради?

Хўжалик юритувчи субъектнинг товар ёки монополия бозорида устун мавқе мавжудлигини аниқлайди;

131
Ўзбекистон Республикасининг “Рақобат” тўғрисидаги Қонунининг мақсади:

Товар ва монопол бозорларидаги рақобат соҳасидаги муносабатларни тартибга солиш;

132
Бир-бирини ўрнини босувчи товарлар деганда тушунилади:

Бир хил эҳтиёжни қондирувчи, бир бирига алмаштирилиши мумкин бўлган товарлар;

133
Инсофсиз рақобат нима?

Хўжалик юритувчи субъектларнинг иқтисодий фаолиятини амалга оширишда афзалликларга эга бўлишга ва рақобатчиларга зарар, обрўсига путир етказадиган ёки еказиши мумкин бўлган харакатлардир;

134
Иқтисодий концентрация деганда нимани тушунасиз:

Хўжалик юритувчи субъектнинг ёки шахслар гуруҳининг устунлигига олиб келадиган, товар ёки молия бозорининг рақобатига таъсир кўрсатадиган битимлар тизими.

135
Камситувчи шартлар (шартномалар) деганда нимани тушунасиз?

Товар ёки молия бозорига кириш, товар ишлаб чиқариш, истеъмол қилиш, олиш, реализация қилиш, ўзгача тарзда бошқа шахсга ўтказиш шарт- шароитлари бўлиб, битта ёки бир нечта хўжалик юритувчи субъектни рақобатчи субъектга нисбатан тенг бўлмаган холатга солиб қўйилиши;

136
Келишиб олинган харакат бу нимани билдиради?

Товар ёки молия бозорида икки ёки ундан ортиқ хўжалик юритувчи субъектларнинг манфаатларини қаноатлантирадиган ва рақобатни чеклашга олиб келадиган харакатлар;

137
Рақобатга қаши харакатлар нимани билдиради?

Рақобат тўғрисидаги қонун хужжатларида хўжалик юритувчи субъектлар учун ман этилган харакатлар;

138
Хўжалик юритувчи субъект кимлар?

Товарларни ишлаб чиқариш, олиш ва реализация қилиш фаолияти билан шуғилланувчи юридик шахс, хўжалик бошқарув органи, якка тартибдаги тадбиркор;

139
Рақобат дегани нима?

Хўжалик юритувчи субъектларнинг (рақобатчиларнинг) мусобақалашуви;

140
Ўзбекистонда кир ювиш порошоги ва тиш ювиш паста бозорлари қайси бозорга тегишли?

Монопол рақобат.

141
Эконометрика нима

Математика, иқтисодиёт ва статистика синтези;

142
Эконометрик модел бу

Ахборотлар тизими

143
Эконометрик усуллар ва моделлар

Иқтисодиётда қўлланилади

144
Эконометрик моделлаштириш босқичлари нечта

Бешта

145
Эконометрик моделлар иқтисодий жараёнларни

Миқдорий ва сифат жиҳатдан ўрганади

146
Фишер мезони қуйидагини кўрсатади

Олинган моделнинг ўрганилаётган жараёнга мослигини;

147
Корреляция – бу:

Омиллар орасидаги боғланиш зичлиги

148
Модел деб нимага айтилади

Жараён ёки ҳадисанинг асосий жиҳатларини сўз,график тасвир ёки математик иборалар орқали ифодалаш

149
Эконометрика қачон пайдо бўлган

1930 йилда

150
Эконометрик олимларга қачондан бошлаб Нобель мукофоти берилган

1969 йилдан

151
Иқтисодий ўсиш бўйича кимга Нобель мукофоти берилган

Роберт Солоу

152
Иқтисодий ўсиш суръати қандай ҳисобланади

Шу йилги ЯИМ нинг олдинги йилги миқдоридан фарқини айириб ҳозирги ЯИМ га бўлиш орқали

153
Ишлаб чиқариш омилларига нималар киради

Барча санаб ўтилган омиллар

154
Талаб фукциясининг маънасини айтинг

Бошқа омиллар ўзгармаган ҳолда нарх пасайса талаб ортади ва аксинча

155
Анъанавий тадқиқот усулларига нималар киради

Санаб ўтилганларнинг барчаси

156
Жараёнларни миқдорий ва сифат таҳлилини биргаликда олиб бориш учун нима қилмоқ керак

Эконометрик моделлар тузиб омилларнинг мутлоқ ва нисбий таъсирини топиш керак

157
Модел тузиш учун қайси ахборот энг қулай

Панел маълумотлари

158
Ноль гипотезаси нимани текширади

Модел адекватлигини

159
Чизиқли регрессия коэффициентлари қайси усул ёрдамида ҳисобланади

Энг кичик квадратлар усули

160
Чизиқли регрессия коэффициентларининг иқтисодий маъноси нима

Омил бир бирликка ошганда функция неча бирликка ортишини кўрсатади

161
1987 йилда иқтисодиёт соҳасида ким Нобель мукофотини олган?

Роберт Солоу

162
Даражали функциянинг параметрларини ЭККУ ёрдамида ҳисобласа бўладими?

Ҳа, логарифмлаш орқали

163
ЭККУ нинг муаллифи ким?

Марков

164
Даражали функциянинг графиги қандай?

Ёй шаклида

165
Америка иқтисодиётини ким даражали функция орқали илк моделлаштирган?

Кобб Дуглас

166
Квадратик функциянинг параметрларини ЭККУ орқали ҳисобласа бўладими?

Йўқ, чунки бу ерда ночизиқли боғланиш

167
Гипербола функция қачон қўлланилади

Натижавий кўрсаткич билан омил ўртасида тескари алоқа бўлганида

168
Бир омилли регрессиянинг эркин ҳади нимани англатади

Моделга киритилмаган омиллар таъсирини ифодалайди

169
Парабола функциясининг графиги қандай

Қабариқ шаклда

170
Фишер мезони қандай текширилади

Fнинг назарий ва амалий қийматини солиштириш орқали

171
Ноль гипотезаси қачон инкор қилинади

Fнинг назарий қиймати унинг амалий қийматидан паст бўлса

172
Регрессия коэффициентлари нимага текширилади

Барқарорликка

173
Моделга киритувчи омиллар қандай теширилади

Корреляцион матрица орқали

174
Регрессаия коэффициентларини компъютерда қайси дастур орқали ҳисобласа бўлади

Excel да маълумотлар таҳлили дастури

175
Нормаль тақсимот қонунининг муаллифлари кимлар

Гаусс Лаплас

176
Риск даражаси қандай топилади

Ўртача квадратик фарқ орқали

177
Прогноз ва режанинг фарқи нимадан иборат

Прогноз кўп вариантли режа бир вариантли

178
Корреляция коэффициенти қайси оралиқда ўзгаради

минус бирдан плюс бир оралиғида

179
Агар корреляция коэффициенти минус 0,5 бўлса у нимани англатади

Ўзаро алоқа тескари ва муқобил алоқадорликни

180
Эр квадрат қайси оралиқда ўзгаради

Ноль билан бир оралиқда

181
Детерминация коэффициенти ёрдамида нима аниқланади?

Регрессия тенгламасида натижавий кўрсаткичга энг кучли таъсир этувчи омил

182
Дарбин-Уотсон мезони нимани кўрсатади?

Натижавий омил қаторида автокорреляция мавжудлигини

183
Мультиколлинеарлик - бу:

Таъсир этувчи омиллар орасида зич алоқанинг мавжудлиги

184
Корреляция коэффициентлари неча хил турда бўлади?

Жуфт, хусусий ва кўпликдаги

185
Регрессия тенгламаси – бу:

Натижавий омил ва унга таъсир этувчи омиллар орасидаги боғланишнинг шакли

186
Эластиклик коэффициенти нимани кўрсатади:

Таъсир этувчи омилнинг 1 фоизга ўзгариши, натижавий омилнинг қанчага ўзгаришини кўрсатади

187
Регрессия коэффициенти

Таъсир этувчи омилнинг бир бирликка ўзгариши, натижавий омилнинг қанчага ўзгаришини кўрсатади

188
Регрессия коэффициенти ишончлилиги

Стьюдент мезони орқали аниқланади.

189
Корреляцион таҳлил асосида -

Ўзгарувчи миқдорлар орасидаги ўзаро муносабат ўрганилади

190
Кобба-Дугалас ишлаб чиқариш функцияси - бу

Бир жинсли, биринчи даражали функция;

191
Энг кичик квадратлар усулидан

Омиллар орасидаги боғланиш зичлигини аниқлашда фойдаланилади

192
Кобба-Дуглас ишлаб чиқариш функциясида чекли харажатлар – бу:

Қўшимча маҳсулот ишлаб чиқаришга кетадиган қўшимча харажатлар

193
Иқтисодий жараёнларини прогнозлаш – бу:
Кўрсаткичларнинг истиқболдаги ҳолатини аниқлаш

194
Агар бирор бир маҳсулотга таклифнинг баҳо бўйича эластиклиги 1,2 га тенг бўлса:

Ушбу маҳсулот эластик бўлади

195
Кобба-Дуглас ишлаб чиқариш функциясида қуйидаги омиллар қатнашиши шарт:

Ялпи маҳсулот, меҳнат ҳаражати, асосий фондлар

196
Ўртача меҳнат унумдорлиги нимани кўрсатади?

Ўртача меҳнат унумдорлиги ошиб борганда меҳнат харажати пасайиб боради.

197
Кобба-Дуглас ишлаб чиқариш функциясида эластиклик коэффициентларнинг йиғиндиси А=1 бўлса

Ресурсларнинг m мартага кўпайиши, ишлаб чиқариш ҳажмини ҳам m мартага кўпайишини кўрсатади

198
Кобба-Дуглас ишлаб чиқариш функциясида эластиклик коэффициентларининг йиғиндиси А>1 бўлса:

Ресурсларнинг m мартага кўпайиши, ишлаб чиқариш ҳажмини m мартадан ортиқ кўпайишини кўрсатади

199
Стьюдент мезони қайси жараённи аниқлайди?

Олинган моделдаги коэффициентларнинг аҳамиятлилигини, корреляция Коэффициентининг ишончлилигини

200
Регрессия моделидаги коэффициентлар аҳамиятли дейилади, агар:

Стьюдент мезонининг ҳисобланган қиймати жадвалдаги қийматидан катта бўлса

201
Статистик прогнозлашда қўлланадиган усулни кўрсатинг:

Экстраполяция усули

202
. Эконометрик моделда қатнашадиган омилларни танлашда қўлланадиган усулни кўрсатинг:

Регрессион таҳлил усули

203
Натижавий кўрсаткич ва унга таъсир этувчи омиллар ўртасидаги боғланиш зичлигини аниқловчи коэффициент

Корреляция коэффициенти

204
Эконометрик модел шаклини танлашда қўлланадиган усул:

Графика усули

205
Прогнозлашда экстраполяция қуйидаги модел орқалиамалга оширилади

Тренд моделлари

206
Корреляцион боғланиш тури бўйича:

Жуфт, кўп омилли бўлади.

207
Корреляцион боғланиш шакли бўйича:

Тўғри, тескари бўлади

208
Корреляцион боғланиш зичлиги бўйича

Кучсиз, ўртача, зич бўлади

209
Динамик вақтли қаторлари текислаш усули

Келтирилган барча усуллар

210
Регрессия моделлари орқали энг мақбул ечимни топиш мумкинми

Оптимизацион моделларни қўллаш керак

211
Оптимизацион моделлар неча қисмдан иборат

Икки қисмдан оптималлик мезони ва тенгсизликлар

212
Корхонанинг мақсади нимадан иборат

Уларнинг барчаси

213
Даромадлар нотекис тақсимланиши модели ким томонидан ихтиро қилинган

Лоренц эгри чизиғи

214
Тармоқлар аро модели ким томонидан яратилган

В.Леонтьев

215
Тизимли эконометрик модел

Тенгламалар тизимидан иборат

216
Таклиф функцяси ва қонуни нима

Бошқа омиллир ўзгармаганда товар нархининг ортиши таклиф миқдорини орттиради

217
Эксперт баҳолаш усули кайси пайтларда қўлланилади

Узоқ муддатли прогнозларда

218
Дельфи усули қаерда қўлланилади

Эксперт баҳолаш орқали прогнозлашда

219
Экспертлар фикрлари мос келишини қайси усул орқали аниқланади

Кендалнинг конкордация коэффициенти

220
Кутилаётган ўртача миқдор эконометрикада нима деб аталади

Математик кутилиш

221
Иқтисодий ўсишнинг асосий омили ривожланган мамлакатларда нима

Истеъдод ва билимлар мажмуаси

222
Экзоген ўзгарувчилар нима

Моделга ташқаридан киритилган ўзгарувчилар

223
Эксперт прогнозлар қачон қўлланилади

Ахборот ортиқча бўлганда

224
Иқтисодий ўсиш қачон юз беради

Тўғри жавоб йўқ

225
Агар капитал ва меҳнатнинг эластиклик коэффициентлари йиғиндиси бирдан катта бўлса бу

Ривожланаётган иқтисодиёт

226
Эвристик усулларга нималар киради

Сўров, анкета тадқиқоти ёки интервъю

227
Истеъмолчилар ҳатти ҳаракат назариясида истеъмолчининг мақсади

Нафликни максималлаштириш

228
Ишлаб чиқариш харажатлари - бу…

товар ва хизматларни ишлаб чиқариш ва истеъмолчиларга етказиб беришгача қилинадиган барча сарфлар

229
Ишлаб чиқаришдан ажралган ҳолда ўқиётганлар ва вақтинчалик уй хўжалигида банд бўлганлар ишчи кучи ресурсларининг қандай қисмини ташкил қилади?

потенциал қисмини

230
Ишлаб чиқаришнинг аввалги техникавий асоси сақланиб қолган ҳолда ишлаб чиқариш омиллари миқдорининг кўпайиши туфайли иқтисодий ўсишга эришилади ?

Экстенсив

231
Ишлаб чиқаришнинг ҳар бир даражасида доимий ва ўзгарувчи харажатлар йиғиндиси қандай харажатларни ташкил қилади?

умумий харажатларни

232
Ишсизлик даражаси билан ЯИМ ўртасидаги боғлиқликни ифодаловчи қонун қандай номланади?

Оукен қонуни

233
Ишсизликнинг табиий даражаси 4 фоизни, ҳақиқий даражаси 9,3 фоизни ташкил қилса, Оукен қонуни бўйича ЯММнинг орқада қолиши неча фоизни ташкил қилади?

13,2 фоиз

234
Ишчи кучи 12,5 млн. кишини, ишсизлар 1,3 млн. кишини ташкил қилса, ишсизлик даражаси неча фоизни ташкил қилади?

10,4 фоиз

235
Ишчиларнинг иш ҳақини табақалаштириш қандай тизим ёрдамида амалга оширилади?

давлат тариф тизими

236
К.Менгер, Ф.Визер, Бем-Баверк каби Австрия иқтисодий мактабининг намояндалари қайси иқтисодий таълимот вакиллари бўлиб ҳисобланишади?

маржинализм таълимоти

237
Классик иқтисодий мактаб асосчиси ким?

В.Петти

238
Қайси омил аҳоли истеъмоли ва пул жамғармалари даражасини белгилайди?

миллий даромад

239
Қачон истеъмолчиларнинг сотиб олиш қобилияти ошади?

баҳонинг пасайиши ва даромаднинг ошиш ҳолатида

240
Қимматли қоғозлар олди-сотдиси бўйича расмий жиҳатдан ташкил этилган ва мунтазам амал қилувчи бозор шакли биржанинг қандай турига киради?

фонд биржаси

241
Қишлоқ хўжалигини қўллаб қувватлаш таълимотчилари

Физиократлар

242
Қуйидаги фикрлар кимга тегишли: иқтисодий ўсиш нуқтайи назаридан рақобат ўзида янгини эски билан рақобатлашувни яъни:янги товарлар, янги технологиялар, истеъмолни таъминлашнинг янги манбалари, янги турдаги организацияларни англатади.

Й. Шумпетерга

243
Лаффер эгри чизиғи:

давлат бюджети даромадлари ва солиқ ставкаси ўртасидаги боғлиқликни ифодалайди

244
Мамлакатимизда 2015 йилга қандай ном берилди?

Кексаларни эъзозлаш йили

245
Мамлакатнинг иқтисодий ўсиш суръатини тавсифлайдиган кўрсаткичлар:

реал ЯИМ ва аҳоли жон бошига реал ЯИМнинг ўсиши

246
Маълум вақт давомида олинган пул суммаси ёки пул шаклидаги иш ҳақи қандай номланади?

номинал иш ҳақи

247
Миллий даромад қандай ҳисобланади?

СММ - эгри солиқлар

248
Муомала учун зарур бўладиган пул массаси қайси омилга нисбатан тескари боғлиқликда амал қилади?.

пулнинг айланиш тезлигига

249
Нарх индекси қандай ҳисобланади?

жорий йилдаги истеъмол товарлари нархини базис йилдаги истеъмол товарлари нархига таққослаш орқали

250
Нархнинг осонлик билан кўтарилиши, лекин жуда қийинчилик билан секин пасайиши қандай самара деб аталади ?

Храповик самараси

251
Номинал ЯИМ нима ?

жорий нархларда ҳисобланган ЯИМ

252
Нуллификасия:

пулнинг юридик кучини бекор қилиш ва янги пул чиқариш

253
Нуфузли нарх – бу:

сотиш ҳажмини ўзгартирмасдан, юқори фойда олишга эришиш учун фирмалар томонидан фойдаланиладиган нарх

254
Ўзбекистон Республикаси давлат бюджети харажатлари таркибида:

марказлашган инвестицияларни молиялаштириш харажатларининг улуши камайиб, ижтимоий соҳага харажатлар улуши ўсиб бормоқда

255
Фоиз ставкаси нима асосида белгиланади?

жамғарма

256
Фойда нима?

ялпи даромад минус ялпи харажатлар

257
Фойда нормаси нима?

фойда массасининг ишлаб чиқариш харажатларига нисбатининг фоизда ифодаланиши

258
Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси нечта устувор йўналишдан иборат?

5 та

259
Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегиясининг биринчи устувор йўналиши нимадан иборат?

Давлат ва жамият қурилиши тизимини такомиллаштиришнинг устувор йўналишлари

260
Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегиясининг иккинчи устувор йўналиши нимадан иборат?

Қонун устуворлигини таъминлаш ва суд-ҳуқуқ тизимини янада ислоҳ қилишнинг устувор йўналишлари

261
Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегиясининг учинчи устувор йўналиши нимадан иборат?

Иқтисодиётни ривожлантириш ва либераллаштиришнинг устувор йўналишлари

262
Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегиясининг тўртинчи устувор йўналиши нимадан иборат?

Ижтимоий соҳани ривожлантиришнинг устувор йўналишлари

263
Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегиясининг бешинчи устувор йўналиши нимадан иборат?

Хавфсизлик, миллатлараро тотувлик ва диний бағрикенгликни таъминлаш ҳамда чуқур ўйланган, ўзаро манфаатли ва амалий ташқи сиёсат соҳасидаги устувор йўналишлар

264
Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси қайси йилдан бошланган?

2017 йилдан

265
Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси қайси йилларни қамраб олган?

2017-2021 йилларни

266
Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегиясига кирувчи йилни кўрсатинг?

2018 йил

267
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги фармони нима тўғрсида?

Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида

268
Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик –ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак" номли асар муаллифи ким?

Ш.М.Мирзиёев

269
Ш.М.Мирзиёев қаламига мансуб бўлган асар номи?

Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик –ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак" номли асар

270
Ўзбекистон Республикасида эркин савдо ҳудуди мавжуд бўлган минтақани белгиланг?

Навоий вилояти

271
Ўзбекистон Республикасининг яқин қўшнилари тўғри берилган бандни белгиланг?

Қозоғистон, Қирғизистон,Тожикистон

272
Товарнинг нечта хоссаси бор?

2 та

273
Ўзбек моделининг нечта тамойили бор?

5 та

274
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев қачон БМТнинг 72 сессиясида нутқ сўзлаган?

2017 йил сентябрь

275
Ўзбекистон Республикасининг ташқи савдосига қайси вазирлик раҳбарлик қилади?

Ўзбекистон Республикасининг ташқи савдо вазирлиги

276
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси қачон бўлган?

2017 йил 22 декабрь

277
Асосий воситалар актив сифатида тан олинганда қандай қиймат бўйича баҳоланади?

Бошланғич қиймат;

278
Дивиденд нима?

Акциядорни корхона фойдасидан оладиган маблағи

279
Дивидендлар солиққа тортиладими?

Тортилади

280
Корхоналар неча турга бўлинади?

Кичик, ўрта ва йирик корхоналарга

281
Акциядорлик жамиятининг акциялари нимага қараб тақсимланади?

Қўшган хисссасига қараб

282
Корхона айланма маблағлари неча йилда ўз қийматини йўқотади?

1 йилда

283
Корхонанинг дебитор қарзи кўпайишига нима сабаб бўлади?

Сотилган маҳсулот ва кўрсатилган хизматларнинг маблағи ўз вақтида тўланмаслиги

284
Маъсулияти чекланган жамият нима?

Мулки уни тасарруф этувчиларники бўлади

285
Айланма маблағлар ишлаб чиқариш жараёнида тўлиқ айланиши учун неча босқични босиб ўтади?

3 босқични

286
Корхона самарали фаолият юритади, қачонки

Ресурслардан тўлиқ фойдаланилганда

287
Асосий ишлаб чиқариш фондларидан фойдаланишни характерловчи кўрсаткичлар

Фонд қайтими ва фонд сиғими

288
Фонд қайтими кўрсаткичи характерланади

1 сумлик асосий ишлаб чиқариш фондларига тўғри келадиган товар маҳсулотлари улчамининг хажми орқали

289
Корхонани айланма фондлари - бу ...

Ишлаб чиқариш жараёнида бир марта қатнашиб, уз қийматини ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг таннархига ўтказиб борадиган меҳнат буюмлари

290
Корхонанинг муомила фонди - бу...

Тайёр маҳсулот, харидорларга юборилган маҳсулот, қимматли қоғозлар, ҳисоб рақамлари ва кассадаги пул маблағлари, амортизация ажратмалари

291
Чекланган ресурслар билан чексиз эҳтиёжларни тўлароқ қондириб боришга қандай эришилади?

ресурслардан фойдаланишнинг турли муқобил вариантларидан энг кўп маҳсулот ишлаб чиқаришни таъминлайдиганини танлаб олиш

292
Кашфиёт натижасида нима яратилади?

Бирор бир янгилик яратилади

293
Ихтиро натижасида нима яратилади?

муҳим янгиликлар яратилади

294
Инновациялар асри қачондан бошланган?

XXI аcрнинг 1-ярми

295
Инновацион йўналишнинг биринчи блоки қайси йўналишни камраб олади?

креатив блок

296
Инноваиион йуналишнинг иккинчи блоки кайси йуналишни камраб олади?

инновация йуналиши учун калрлар тайёрлаш

297
Инноваиион йуналишнинг учинчи блоки кайси йуналишни камраб олади?

янгиликни тижоратлаштириш, молиялаштириш

298
Инноваиион йуналишнинг туртинчи блоки кайси йуналишни камраб олади?

молиялаштириш

299
Инноваиион йуналишнинг бешинчи блоки кайси йуналишни камраб олади?

*трансферт технологияси

300
Инновацион йўналиш нечта блокдан ташкил топган?

5 та

301
Инновацион фаоллик коэффициенти деганда нимани тушунасиз?

Олинган натижалардан тушадиган фойда

302
Инновация жараёнини биринчи маротаба илмий асослаган олим?

И. Шумпетер

303
Инсон интеллектининг асосий омиллари:

Тўғма истеъдод, билим ва ахборотга эга бўлиш

304
Ҳозирги даврда иқтисодиётнинг қайси йўналишига устуворлик берилмоқда?

Рақобатбардош технологик иқтисодиётга

305
Интеллектуал мулк ҳуқуқи-бу?

Ақлий фаолият натижасига тегишли ҳуқуқ

306
Инткллектуал капитал таркиби қайси жавобда тўлиқ ифодаланган?

Билимлар, кўникмалар, ижодий лаёқатлар

307
Инсоннинг инноваторлик хусусиятлари нималарда намоён бўлади?

Инсоннинг янгилик яратиши қобилияти ва интилиши

308
Инновацион соҳада кадрларни шакллантириш ва бошқаришнинг асосий элементлари?

Ташкилиш, молиявий ва инсон ресурслари

309
Замонавий иктисодиётда хар кандай мамлакатнинг ижтимоий-иктисодий ривожланишини хал килувчи омил сифатида каралади?

Инновация

310
Инновацион иқтисодиёт шароитида ишлаб чиқаришнинг иқтисодий самарадорлиги қандай аниқланади?

Ишлаб чиқариш натижалари айланма маблағлар билан таққосланади

311
Инновацион лойиҳанинг самарадорлиги нимадан иборат?

Янгиликларни ишлаб чиқаришга жорий этишдан тушган фойдадан

312
Инновацион ривожланиш типини белгилайдиган омиллар?

Илмий потенциал; Хом-ашё ресурслари; Саноат потенциали

313
Инновацион-фаол ҳудудларнинг ташкилий шакллари:

Наукоградлар, алоҳида иқтисодий ҳудудлар, технопарклар, техника жорий қилиш парклари, саноат арклари

314
Инновациялар бозори регулятори амал қилиши учун:

Эркин бозор рақобатига йўл берилиши зарур

315
Иннавацион технологиялар бўйича етакчи мамлакатлар қайси жавобда тўғри берилган?

АҚШ, Япония, Германия, Жанубий Корея

316
“Технологик пиллапоя” тушунчасини фанга қайси олим олиб кирган?

Д.Белл

317
Г.Менш технологик инновацияларни қандай инновацияларга ажратади?

Яхшиловчи, Сохта, Базис

318
“Замонамизнинг асосий тенденциялари” китоби қайси иқтисодчи олим қаламига мансуб?

П.Сорокин

319
Қайси атама 1987 йилда Норвегия Бош вазири Гру Харлем маърузасидан кейин кенг тарқалган?

“Барқарор ривожланиш”

320
Аҳоли турмуш даражаси қайси мамлакатда энг юқори?

Канада

321
Кондратьев назариясининг асосий қоидалари нечта бўлимдан иборат?

7

322
АҚШдаги Буюк Депрессия қайси йилларда содир бўлган?

1929-1933 йилларда

323
Қандай инновациялар энг яхши ўрганилган инновациялар деб ҳисобланилади?

Технологик

324
«Маъмун Академияси» нечанчи йилда ташкил этилган?

1010

325
Катта инновацион тўлқинлар неча йилда такрорланади?

50 – 100 йиллар

326
Н.Д. Кондратьев томонидан қандай назария ишлаб чиқилган?

Олдиндан кўра билиш назарияси

327
ХХI асрнинг 1-ярим йиллигида жамиятда қандай асосий ўзгаришлар содир бўлди?

Индустриал жамиятдан пост индустриал жамиятга ўтиш

328
Интеграл типдаги жамиятнинг асосий ҳусусияти қайси жавобда тўғри берилган?

Табииат ва жамиятнинг уйғунлиги

329
90 йилларда рўйхатга олинган патентларнинг сони бўйича дунёда етакчи бўлган мамлакат қайси жавобда тўғри берилган?

АҚШ

330
Юқори технологиялар бозоридаги рақобат курашига муваффақиятли қўшилиб келаётган давлатлар қайси жавобда тўғри берилган?

Жанубий Корея, Сингапур, Гонконг,

331
Энг кўп энергия сарф қиладиган мамлакат?

АҚШ

332
Тошкент шаҳрида қуёш энергияси бўйича халқаро илмий тадқиқот институтини ташкил этишда Ўзбекистон қайси ташкилот билан ҳамкорлик қилган?

Осиё тараққиёт банки

333
Фан – техника сиёсатининг муҳим йўналиши бу-…?

Интеллектуал мулк ҳуқуқини ҳимоя қилиш

334
2000 йилда дунё бўйича киши бошига ўртача энергия истеъмоли неча тонна бўлган?

1.62 тонна

335
“Глобализация” тушунчаси биринчи бор ким томонидан фанга киритилган?

Т.Левит томонидан

336
“Узун тўлқинлар” назариясининг муаллифи ким?

Н.Д.Кондратьев

337
Барқарор ривожланиш тамойиллари қайси жавобда тўғри берилган?

иқтисодий ўсиш, ижтимоий ҳимоя, экологик хавфсизлик

338
Биринчи технологик уклад ҳукмронлик қилган давр қайси жавобда тўғри берилган?

1770-1830 йиллар

339
Биринчи технологик уклад ҳукмронлик қилган даврда қайси мамлакатлар технологик жиҳатдан етакчилик қилган?

Буюк Британия, Бельгия

340
Биринчи технологик уклад ҳукмронлик қилган даврда қайси минтақа ривожланган?

Европа

341
Биринчи технологик уклад ҳукмронлик қилган даврда қайси омил етакчилик қилган?

Тўқимачилик машиналари

342
Олтинчи технологик укладнинг етакчи омиллари қайси жавобда берилган?

Нанотехнологиялар, хужайралар техноло-гиялари

343
Бешинчи технологик уклад ҳукмронлик қилган давр қайси жавобда тўғри берилган?

1970-2010 йиллар

344
Бешинчи технологик уклад ҳукмронлик қилган даврда қайси мамлакатлар технологик жиҳатдан етакчилик қилган?

АҚШ, ЕИ, Япония

345
Бешинчи технологик уклад ҳукмронлик қилган даврда қайси омил етакчилик қилган?

Микро-электрон компонентлар

346
Олтинчи технологик уклад ҳукмронлик қиладиган давр қайси жавобда тўғри берилган?

2020 - 2060 йиллар

347
И. Ньютоннинт бутун олам тортишши қонуни кашфиёт саналадими ёки ихтиро?

Кашфиёт

348
Архимеднинг сув чиқариш винти ихтиро саналадими ёки кашфиёт?

Ихтиро саналади

349
Мингйиллик ривожланиш мақсадларининг маърузасида нечта мақсад белгиланган?

8

350
Биринчи технологик укладнинг негизини шакллантирувчилар қайси жавобда тўғри берилган?

Буғ двигателлари, машинасозлик

351
Ҳозирги давргача БМТнинг Тараққиёт дастури томонидан неча маротаба “Инсон тараққиёти тўғрисида”ги маъруза эълон қилинган?

20

352
Ўзбекистонда фаолият юритадиган Юксак технологиялар ўқув – тажриба маркази дунёнинг қайси етакчи университети билан ҳамкорликда ташкил этилмоқда?

Кембридж

353
“Осиё -2050” тадқиқоти қайси ташкилот томонидан ўтказилган?

Осиё тараққиёт банки

354
Қайси халқаро ташкилотлар мамлакатларнинг рақобатбардошлик рейтингини аниқлайди?

Менежментни ривожлантириш халқаро институти ва Жаҳон иқтисодий форуми

355
Дунёдаги энергия ресурсларини асосий қисмини қайси мамлакатлар истъмол қилади?

ривожланган мамлакатлар

356
“Инсон тараққиёти тўғрисида”ги биринчи маъруза қандай сўзлар билан бошланади?

Халқларнинг ҳақиқий бойлиги - одамлар

357
“Инсон тараққиёти тўғрисида”ги илк маърузаларнинг асосий муаллифи ким?

Махбуб ул Хақ

358
Инсон тараққиёти тўғрисидаги биринчи маъруза қачон эълон қилинган?

1990 йилда

359
Ҳозирги пайтда Ўзбекистонда таълим соҳасини ривожлантириш ва ислоҳ этишга ЯИМнинг неча фоизи ажратилади?

ЯИМнинг 31- 33 фоизи

360
Ривожланган мамлакатларнинг миллий бойлигида инсон капиталининг улуши неча фоизни ташкил этади?

80 фоизни

361
Фаровонлик ва ривожланиш индекси қайси ташкилот томонидан белгиланади?

Легатум институти томонидан

362
Буюк Британиянинг Легатум институти Фаровонлик ва ривожланиш индекси бўйича Ўзбекистонни нечанчи ўринга қўйди?

64 ўринга

363
Миллий инновацион тизим концепцияси қачондан ривожлана бошлади?

1970 йиллар охиридан

364
Жаҳоннинг қайси мамлакатида олий таълим билан қамраб олинганлик даражаси энг юқори ҳисобланади?

Жанубий Корея

365
2012 йилдаги инновацияларнинг глобал индекси натижаларига кўра бошланғич ва ўрта таълим соҳасидаги инновациялар бўйича Ўзбекистон нечанчи ўринни эгаллади?

иккинчи

366
Билимлар иқтисодиётида олий маълумотлиларнинг улуши неча фоизни ташкил этади?

60 фоизга етади

367
Ўрта асрларда технологияларнинг алмашинуви неча йилда содир бўлган?

100 йилда

368
Францияда миллий инновацион тизимнинг асосий вазифаси нимадан иборат?

янги иш ўринлари яратишдан

369
Германияда миллий инновацион тизимнинг асосий вазифаси нимадан иборат?

Илғор технологияларни ривожлантиришдан

370
Жаҳон молиявий иқтисодий инқирози натижасида дунёда қанча киши ишдан бўшатилди?

тахминан 240 млн киши

371
“Юксак билимли ва интеллектуал ривожланган авлодни тарбиялаш – мамлакатни барқарор тараққий эттириш ва модернизация қилишнинг энг муҳим шарти” мавзусидаги халқаро конференция қачон бўлиб ўтди?

2012 йилда

372
Ташкилий инновация деганда нимани тушунасиз?

бу фирманинг иш фаолиятига янги ташкилий услубни жорий этиш

373
Маҳсулотни муваффақиятга эришишидаги зарурий шартлардан бири-бу?

синовдан ўтказиш

374
Эндоген инновация деганда нимани тушунасиз?

ички инновация

375
Ижтимоий тизим аъзолари ўртасида янгиликларнинг коммуникацион воситалари орқали вақти-вақти билан узатилиш жараёни бу-?

инновация диффузияси

376
Эволюцион танлов механизми фирмаларни нималар орқали танлайди?

Динамик бозор самарадорлиги, патент

377
Техник, иқтисодий, маъмурий, молиявий характердаги маълумотларни ўз ичига олиб, тўлиқ ёки қисман сир бўлган тажриба нима?

Ноу-хау

378
Замонавий технологик алмашинув?

Лицензия савдоси

379
Давлат номидан саноат мулки объектига бериладиган ва муайян вақт оралиғида амал қиладиган муҳофаза ҳужжати?

Патент

380
Селексия ютуғи нима?

ўсимлик ва ҳайвонларинг янги тури

381
Инновациянинг асосий хусусиятларидан бири?

илмий-техник янгилик

382
Инсон капитали бу…?

Ақл

383
Ихтирога берилган тўлиқ таърифни танланг?

Халқ хўжалигининг турли соҳаларида ижобий самара берадиган ўзига ҳос техникавий ечимга эга бўлган янгилик

384
Илғор тажриба (нау-хау)?

Патентлар билан ҳимояланмаган оммалаштирилган билим, илм ва малака

385
Кашфиёт атамасига таърифни танланг?

Аввал мавжуд бўлган лекин фанга маълум бўлмаган янгиликни топиш

386
Потенциал илмий-техник тараққиётни янги маҳсулот ва технологиялар кўринишида реал ҳаётга айланиши нима?

инновация

387
Илмий-техник салоҳият?

Тадқиқотчилар, янгиликларни яратувчилар, тажриба ишлаб чиқариш бўлими ишчиларидан тузилган ташкилий йиғилма бўлиб, улар янгиликларни яяратишлари учун зарур бвлган қобилиятга , малакага, илмий ахборотга, ускуналарга ва бошқа воситаларга эга бўлишлари керак.

388
Илмий ишлаб чиқаришнинг илмий-техник даражаси?

Ишлаб чиқаришнинг моддий-техник базаси ва усулларининг мукаммаллик даражаси бўлиб, илмий ютуқларни ўзлаштириш билан аниқланади. ИИТД корхонанинг бозордаги рақобатдошлик талабларига мос келиши керак. У ишлаб чиқариш соҳасидаги илмий-техник салоҳиятнинг моддийлашганлик даражсини акс эттиради

389
Асосида янги билимлар ётадиган инновацияларни амалиётга жорий қилишини ва оммалаштирилиши нима орқали ифодаланилади?

Билимлар диффузияси

390
Сохта инновациялар нима?

эскирган техникани (технологияни) қисман яхшилаш бўйича, жамият учун самара келтирмайдиган ёки салбий самара берадиган фаолият

391
Инновацион иқтисодиёт бу…?

билимлар ва инновацияларга асосланган иқтисодиёт

392
“Рақамли иқтисодиёт миллий концепцияси” асосида қандай дастур қабул қилинган?

“Рақамли Ўзбекистон-2030” дастури

393
“Электрон тижорат тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонунининг асосий мақсади:

Электрон тижорат соҳасидаги муносабатларни тартибга солиш

394
“Электрон хужжат айланиши тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонунининг асосий мақсади:

Электрон хужжат айланиш соҳасидаги муносабатларни тартибга солиш

395
“Электрон ҳукумат тўғрисида”ги қонун қачон қабул қилинган?

2015 йил 9 декабрь

396