"elektron tijorat va raqamli iqtisodiyot" kafedrasi "iqtisodiyotda axborot komplekslari va texnologiyalari"

 
O’z-o’zini tekshirish uchun savollar 
1.
Sug’urta o’zi ima? 
2.
Sug’urta faoliyatida AAT nima? 
3.
Sug’urta faoliyatida on line sug’urta qanday amalga oshiriladi? 
4.
Sug’urta faoliyatida qanday ADPlar qo’llaniladi? 
5.
O’zbekistonda sug’urta kompaniyasining rivojlanish tendentsiyalari? 
13-Mavzu: Soliq tizimidagi axborot komplekslari va texnologiyalari 
 
Reja: 
 
1.
 
Soliqlarni o’ziga xos belgilari 
2.
 
Soliq to’lovchi yuridik shaxslarning elektron shakldagi hisoboti. 
3.
 
Soliq hisobotini jo’natishda axborotni kriptografik muxofaza qilish 
vositasi va elektron raqamli imzodan foydalanish qoidalari
. 
4.Soliq To’lovchining Individual Raqamini aniqlash 
1.Soliqlarni o’ziga xos belgilari 
Soliqlar majburiy to’lovni ifoda etuvchi pul munosabatlarini bildiradi. Bu 
munosabatlar soliq to’lovchilar (ququqiy va jismoniy shaxslar) bilan soliqni o’z 
mulkiga aylantiruvchi davlat o’rtasida bo’ladi. Korxona va tashkilotlar aholiga 
xizmat ko’rsatganida, ishlar bajarganida yoki bozorlarda oldi-sotdi qilganda qam pul 
to’lovlari mavjud. Lekin ular soliq bo’la olmaydi. Soliq munosabati bo’lish uchun 
davlat mamalakatda yaratilgan ijtimoiy maqsulot (to’g’rirog’i, ichki milliy maqsulot) 
qiymatini taqsimlash yo’i bilan majburan davlat byudjetiga mablag’ to’plash 
jarayonini amalga oshiradi. 
Soliqlarni o’ziga xos belgilari mavjud bo’lib, ularga majburiylik, xazinaga 
tushishlik, kat’iylik va doimiylik, aniq soliq to’lovchi uchun ekvivalentsizlik belgilari 
mavjud. 

Majburiylik. Soliq va yig’imlar majburiy bo’lib, bunda davlat soliq 
to’lovchining bir qism daromadlarini majburiy badal sifatida byudjetga olib qo’yadi. 
Majburiylik ququqiy tomondan davlat uchun kafolatlangan. 

Soliqlarni davlat mulkiga aylanishi. Soliqlar albatta xazinaga – davlat 
byudjetiga va boshqa davlat pul fonlariga tushadi. Agar to’lov boshqa ixtiyoriy 
fondlar – “Umid”, “Ekosan”, “Kamolot”, “Nuroniy” jamg’armalariga tushsa, u 

---

200 
qolda soliq munosabati bo’lmaydi. Chunki majburiylik tamoyili yo’q, u to’lov 
davlat mulkiga tushmaydi. 

Soliqlar qat’iy belgilangan va doimiy qarakata bo’ladi. Ilmiy asosi qancha 
chuqur bo’lsa, soliqlar shuncha qat’iy va uzoq yillar o’zgarmasdan qarakat qiladi 
yoki juda kam o’zgaradi. 

To’langan soliqlar mamlakat miqyosida qammaga bir xil miqdorda qatib 
keladi. Lekin, davlatga to’langan soliq summasi to’lovchining shaxsan o’ziga to’liq 
qaytib kelmaydi, ya’ni u ekvivalensiz pul to’lovidir. Bozor iqtisodiyoti sharoitida 
qamma soliq to’lovchilarning to’lagan soliq va yig’imlari davlatning ularga 
ko’rsatgan xilma-xil xizmatlariga (mudofaa, xavfsizlikni ta’minlash, tartib-
intizomni o’rnatish va boshqa ijtimoiy-zaruriy xizmalar) orqali o’zlariga qaytib 
keladi. 
Avvalo soliqlar tizimi va soliqqa tortish tizimining farqin
6
i aytib o’tmoq zarur. 
Soliqlar tizimi
moqiyati jiqatdan bir xil, o’zaro bog’liq bo’lgan va 
markazlashgan pul fondiga qamda boshqa davlat fondlariga tushadigan soliq 
turlarining yig’indisidir. 
Qonun chiqaruvchi idoralar tomonidan belgilangan va ijrochi idoralar 
tomonidan undirilgan soliqlarning tashkil etish usullari, elementlari va tamoyillari 
yig’indisiga soliqqa tortish tizimi deb ataladi.
Demak, bu yerda tizim iqtisodiy 
kategoriyani o’rganishni o’z ichiga oladi. U asosan soliq undirishni tashkil qilish 
masalalarini o’rgatadi. Bu tizimning roli va strukturasi jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy 
tuzumi bilan aniqlanadi. 
O’zbekistonning soliqqa tortish tizimi o’z mazmuniga ko’ra soliq elementlari, 
ularni tashqil qilish tamoyillari va usullarini o’rgatadi. Soliq elementlariga soliq 
sub’ekti, ob’ekti, manbai, stavkasi, soliq birligi, soliq og’irligi kabi tushunchalar 
kiradi.