Elektroakustika

3.4. Chastota diapazoni va spektrlar 
 
Eshittirish va aloqa tizimlarida qo‘llaniladigan birlamchi tovush 
manbaidan chiqadigan akustik signal odatda, uzluksiz o‘zgaradigan 
shakl va spektr tarkibga ega. Spektrlar yuqori va past chastotali, diskret 
va uzluksiz bo‘lishi mumkin. Har bir tovush manbaida, xatto orkestrdagi 
skripkaning ham tovushiga xos ohang beradigan xususiy spektrlari bor. 
Bu ohangni 
tembr 
deb ataydilar. Skripka tembri, trambon tembri, organ 
tembri va h.k musiqa asboblari tembrlari degan tushuncha bor, 
shuningdek jarangdor va bo‘g‘iq ovoz tembrlari mavjud bo‘lib birinchisi 
signalning yuqori chastotali tarkiblarini chizib o‘tadi, ikkinchisi esa, uni 
bostiradi. Birinchi navbatda har bir turdagi tovush manbalari uchun 
o‘rtacha spektr qiymati qiziqish uyg‘otadi, buzilishlarni baholash uchun 
esa, davomli vaqt oralig‘idagi (15 s axborot signallari uchun va 1 min. 

---

79 
badiiy signallar uchun) spektr o‘rtachalashtirilgan. O‘rtachalashtirilgan 
spektr odatda, uzluksiz va shakli bo‘yicha nisbatan tekis bo‘ladi. 
Uzluksiz spektrlar spektral zichlikning chastotaga bog‘liqligi bilan 
tavsiflanadi (bu bog‘liqlikni energetik spektr) deb ataydilar. 
Qulay bo‘lishi uchun spektr zichligini baholashda logarifmik 
o‘lchov kiritilgan. Bu o‘lchamni 
spektral zichlik sathi
yoki 
spektral 
sath
deb ataydilar. 
Spektral sath 
0
I
J
lg
10
B

, 
bunda, I
0
= 10
-12
Vt/m
2
- nolinchi sathga 
mos jadallik. Ko‘pincha spektral zichlik o‘rniga spektrni tavsiflash 
uchun oktava, yarim oktava va uchdan bir oktava chastota polosalarida 
o‘lchangan jadallik va jadallik sathlaridan foydalaniladi.
Signal spektri ma’lum bo‘lsa, uning yig‘indi jadalligini aniqlash 
mumkin. Uchdan bir oktavali polosa uchun siektr jadalligi sathlarda 
berilgan bo‘lsa, unda bu sathlarni (har bir polosadagi) jadallikka 
o‘tkazish I
okt
=I
0
10
0.1Lokt
va barcha jadadliklarni qo‘shish kifoya. Barcha 
I
okt
yig‘in
disi hamma spektrlar uchun yig‘indi jadallik I
∑
 
ni beradi. Yig‘indi sath 
0
I
I
lg
10
L



(3.5)
Akustik signalning chastota diapazonini spektral sathlarning 
chastotaga bog‘liqligidan aniqlash mumkin. Buni spektral sathlarning 
pasayishidan yoki eshitish yo‘li bilan aniqlash mumkin. 75% 
tinglovchilar uchun eshitish diapazoni chegaralanishining sezilishi