Elektroakustika

elektromexanik 
o‘zgartirgichlar 
deb ataladi, ya’ni mexanik tebranishlarni elektr 
tebranishlarga aylantiradigan o‘zgartirgichlar - 
generator
, elektr 
tebranishlarni mexanik tebranishlarga aylantira o‘zgartirgichlar-
dvigatel 
deb ataladi. 

---

90 
Signallarni o‘zgartirish nochiziqli buzilishlarga olib kelmasligi 
uchun, 
eshittirish 
texnikasida 
qo‘llaniladigan 
elektromexanik 
o‘zgartirtirgichlar yetarli aniqlikda chiziqli o‘zgartirish shartini 
qanoatlantirishi kerak. Bu shart vaqt bo‘yicha o‘zgaruvchan qiymat, 
o‘zgartirgichning ikki tomonidagi elektr va mexanik signallar o‘zaro 
chiziqli tenglamalar bilan bog‘langan. 
Shartli ravishda o‘zgartirgichning aynan o‘zgartirishni amalga 
oshiradigan qismiga bir tomondan kuchlanish ulash, ikkinchi tomonini 
tashqi kuch ta’sir etish yoki mexanik yuklama ulash uchun muallaq 
sterjni bo‘lgan qurilma sifatida qabul qilamiz (4.1 - rasm). Bunday 
qurilmaning ishlash prinsipi vaqt bo‘yicha to‘rt qutblikning qiymatlari 
o‘zgarishi bilan belgilanadi: elektr tomonida kuchlanish V va tok I, 
mexanik tomonida esa, kuch G‘ va tebranish tezligi U. 
4.1- rasm. Elektromexanik o‘zgartirgichning umumiy sxemasi 
Bunda tok I va kuchlanish V yo‘nalishlari o‘zgartirgichning kirish 
qismidan chiqish tomoniga yo‘nalgan bo‘lsa ishorasi musbat agarda, 
kuch o‘zgartirgich tomon yo‘nalgan bo‘lsa, ishorasi - musbat, 
kuchlanishning yo‘nalishi, o‘zgartirgichning elektr tomoni qismi 
bo‘lganda, yo‘nalish soat strelkasiga mos bo‘lsa – musbat, agarda elektr 
tomoni chiqish qismi bo‘lsa va soat strelkasiga teskari bo‘lganda - 
musbat deb qabul qilinadi. Demak, o‘zgartirgichning 4.1-rasmdagi 
ko‘rinishida chap tomoni kirish va uning o‘ng tomoni chiqish qismi 
hisoblanadi. 
Statsionar rejimda, hamma o‘zgaruvchan (U, I, F,V ) qiymatlar vaqt 
bo‘yicha, ya’ni 
t
j
e

o‘zgarsa, ular o‘rtasidagi chiziqli nisbatlarni 
algebraik tenglama ko‘rinishida yozish mumkin. 







i
K
zV
F
V
K
Zi
U
2
1
(4.1) 

---

91 
Tenglamadagi koeffitsientlar ma’nosini aniqlaymiz.
(4.1) tenglamadan 
0
V
I
U
Z








(4.2) 
Z tormozlangan (to‘xtatilgan) o‘zgartirgichning to‘la elektr 
qarshiligi (umumiy holda kompleks), ya’ni o‘zgartirgichning mexanik 
tomoni to‘xta-tilganda (V=0) elektr tomonining to‘la qarshiligi. 
(4.1) tenglamadan 
0
i
V
F
z








(4.3) 
z - o‘zgartirgichning to‘la mexanik qarshiligi (umumiy holda 
kompleks), ya’ni o‘zgartirgichning elektr tomoni salt yurishi rejimida 
(i=0) mexanik tomonining to‘la qarshiligi. 
(4.1) tenglamadan
0
V
2
0
i
1
i
F
K
,
V
U
K
















(4.4) 
qiymatlar qurilma bajarayotgan elektromexanik o‘zgartirishni belgilaydi 
va