Elektroakustika

 
 
4.4. Elektromexanik o‘xshatishlar usuli 
 
Elektroakustik qurilmalarda murakkab 
mexanik 
yoki 
mexano-
akustik tebranish tizimlari
qo‘llaniladi. Ularni mexanikaning oddiy - 
har bir elementi uchun tenglamalarni tuzish va yechish anchagina 

---

93 
qiyinchilik tug‘diradi. Murakkab tebranish tizimlarining texnik hisobi 
elektro-mexanik o‘xshatishlar usulini qo‘llaganda ancha soddalashadi. 
Bu usul asosida turli fizik tabiat - elektr va mexanik tebranish 
xodisalarini ifodalovchi tenglamalarning o‘xshashligi yotadi. Agar 
tenglamalar o‘xshash bo‘lsa, ularning yechimi ham o‘xshash. Shuning 
uchun, u yoki bu mexanik masalaning yechimi elektrotexnik masala 
yechimi bilan o‘zgartirilishi mumkin. 
Shunday qilib
, elektromexanik o‘xshatishlar
usulining asosi 
shundan iboratki, istalgan mexanik tebranish tizimini unga o‘xshash 
elektr sxema bilan almashtirish mumkin. O‘xshash rezonans 
chastotalarni ham aniqlash mumkin: elektr zanjir uchun 
LC
1
0


, 
mexanik zanjir uchun esa, 
mc
1
0


Demak, induktivlik, aktiv qarshilik va sig‘im mos holda massa, 
ishqalanish qarshiligi va egiluvchanlikka o‘xshash. Shuni aytish kerakki 
yuqoridagi o‘xshashlik rasmiy bo‘lib, fizik ma’noga ega. Elektr 
zanjirdagi induktivlik kuchlanish manbaini uzib - ulaganda tokning oniy 
o‘sishi va kamayishiga to‘sqinlik qiladi. Mexanik tizimlardagi massa 
ham xuddi shunday vazifani bajaradi. Jism inersionligi unga kuch ta’sir 
etganda tezlikning oniy oshishiga va to‘xtashiga to‘sqinlik qiladi. Elektr 
zanjirdagi aktiv qarshilik hisobiga energiyaning bir qismi issiqlik 
energnyasiga aylanadi. Ishqalanish bo‘lganda mexanik energiyaning bir 
qismi ham issiqlik energiyasiga aylanadi. Kondensatordagi zaryadlangan 
energiya siqilgan prujinaga o‘xshash. 
Barcha aytilganlarni elektromexanik o‘xshashlik 4.1-jadvalga 
kiritamiz. 4.1-jadvaldan ko‘rinib turibdiki mexanik bog‘lanish-larning 
elektr tizimidagi o‘xshashliklari mavjud: mexanik elementlarnint zanjir 
usulida bog‘lanishi ikki qutblik elektr zanjirlarning parallel ulanishiga 
o‘xshash; mexanik tizimdagi tugun bog‘lanish elektr zanjirdagi ketma-
ket ulanishga mos.

---

94 
4.1-jadval
4.4- rasmda keltirilgan oddiy mexanik tizimlarning elektr - 
ekvivalent sxemalarini tuzish qiyinchilik tug‘dirmaydi. Murakkab 
mexanik tizimlar uchun umumiy qoidalarga rioya qilgan holda elektr - 
ekvivalent sxemasini behato tuzish lozim.

---

95 
4.4-rasm. Oddiy mexanik modellarning elektr-ekvivalent sxemalari