Elektroakustika

 

---

61 
 
 
2.12. Murakkab tebranishlar 
 
Agarda bir yoki bir necha tomondan bir vaqtda bir necha tovush 
tarqalsa, ularning har biri fazoning tovush tarqalayotgan nuqtasida 
boshqa tovushlar bor yo‘qligidan qat’iy nazar ularga bog‘liq bo‘lmagan 
holda tarqaladi. Boshqacha qilib aytganda bir manbadan chiqayotgan 
tovushni tarqalishida ishtirok etayotgan havo zarrachalari boshqa 
manbadan 
chiqayotgan 
tovushni 
tarqalishida 
ham 
shunday 
qatnashadilar, har bir tovush havo zarrachalari go‘yo muvozanat holatda 
turgandagidek tarqaladi. Shunday qilib, havo zarrachalarining holati har 
onda unga ta’sir etayotgan to‘lqin kuchlari yig‘indisi bilan aniqlanadi. 
Bunday to‘lqinlar 
murakkab to‘lqinlar 
deb ataladi. 
Misol tariqasida bir tomonga yo‘nalayotgan, chastotalari turlicha 
bo‘lgan ikkita sinusoidal signaldan murakkab signal tashkil bo‘lishini 
grafik asosida ko‘rib chiqamiz. 2.14-rasmda ikkita tebranish tizimining 
sinusoidal signallari ko‘rsatilgan: birinchi tizim signalining amplitudasi 
(AB) ikkinchi tizim signalining (VG) amplitudasidan ancha katta, 
chastotasi esa ikki marta kichik.
2.14-rasm. Murakkab to‘lqinlar 
Birinchi tizim signalning har bir to‘lqinga ikkinchi tizimning ikkita 
to‘lqini to‘g‘ri keladi. 
Murakkab to‘lqin shakli ikki tizimning o‘zaro ta’siri natijasi bo‘lib 
abssissa o‘qi bo‘yicha har bir nuqta uchun ordinata o‘qidagi to‘lqin 
amplitudalari qiymatini geometrik qo‘shish natijasida olinadi (2.15- 
rasm). 

---

62 
2.15-rasm. Murakkab to‘lqinlarni qo‘shish 
AB
3
- zarrachaning murakkab to‘lqindagi holati. 
AB
3
=AB
2
+AB
1
; 
VG
3
=VG
2
+VG
1
; 
DE
3
=DE
1
-DE , chunki DE
1 
ning og‘ishi qarama-qarshi tomonga 
yo‘naltirilgan. 2.15- rasmda murakkab to‘lqin shakli uzluksiz egri chiziq 
bilan ko‘rsatilgan. Shunday usul bilan turli chastota va amplitudali 
sinusoidal signallarni qo‘shib murakkab to‘lqinlarni hosil qilish 
mumkin. 
Biz tebranishlarning paydo bo‘lishi va tarqalishi haqida gap 
yuritganimizda faqat oddiy yoki sinusoidal tebranishlarni ko‘rib chiqdik. 
Ammo amalda bunday turdagi tebranishlar juda kam uchraydi. Deyarli 
barcha tovush manbalari (nutq, ashula, musiqa) juda murakkab tebranish 
shakllariga ega. Shuning uchun ularni yuqorida ko‘rganimizdek, 
tebranishlarni qo‘shish bilan emas, balki murakkab tebranishlarni 
tarkiblarga ajratish bilan shug‘ullanishga to‘g‘ri keladi. 
Tebranishlar qanchalik murakkab bo‘lmasin u takrorlanadi. Bunday 
takrorlanadigan tebranishlar