Elektroakustika

 
2.10. Tovushning qaytishi 
 
Agarda tovush to‘lqini o‘z yo‘lida qandaydir to‘siq yoki boshqa 
parametrli muhitga duch kelsa, unda tovush to‘lqinining qaytishi 
kuzatiladi. Qaytishning samaradorligi qaytish koeffitsienti bilan 
tavsiflanadi. Akustikada qaytish koeffitsienti deb, qaytgan tovush to‘lqin 
intensivligining I
qayt
tushayotgan to‘lqin intensivligi I
tush
, nisbatiga 
aytiladi, ya’ni α
qayt
=I
qayt
/I
tush
. Qaytarishda tushayotgan va qaytgan tovush 
to‘lqini bosimlari o‘rtasida faza siljishi paydo bo‘ladi. 
Ikkala muhitning qarshiligi aktiv bo‘lsa, unda faza siljishi nolga 
teng (qaytaruvchi muhitining qarshiligi birlamchi muhit qarshiligidan 
katta), yoki 180° (qaytaruvchi muhitning qarshiligi birlamchi muhit 
qarshiligidan kichik).
Bir yoki ikkala akustik qarshiliklar reaktiv 
tarkibga ega bo‘lsa, unda faza siljishi 0° yoki 180° o‘rtasida bo‘ladi. 
Tovush qaytganda bosim bo‘yicha siljish fazasi nolga teng bo‘lsa 
(atrof muhit akustik qarshiligi birlamchi muhit qarshiligidan akcha 
katta), unda muhitlar chegarasida tovush bosimining do‘ngligi (2.8a-
rasm), tebranish tezligi esa, tugun hosil qiladi. Ikkala muhitning akustik 
qarshiliklari nisbati teskari bo‘lganda, tovush bosimi uchun siljish fazasi 
180°, muhit chegarasida tovush bosimining tuguni (2.8v - rasm) va 
tebranish tezligining do‘ngligi hosil bo‘ladi.
Agarda tovush bosimi bo‘yicha qaytarishda faza siljishi nol va 180° 
ga farqlansa, unda tugun va do‘nglik mos holda muhitlarni bo‘lib 
turuvchi chegara yuzasidan siljiydi. 
2.8b - rasmda siljish fazasi 90° bo‘lgan holat ko‘rsatilgan. 

---

54 
2.8 - rasm. Qaytgan tovush bosimi amplitudalarining turli faza 
siljishdagi taqsimoti: 
a) faza siljishisiz; 
b) faza siljishi 90°; 
v) faza siljishi 180°.