|
nurlanish (z
nur
)
qarshiligi
deb, ataladi. Nurlanish qarshiligi diafragmaning mexanik
д
m
z
qarshiligiga qo‘shiladi, ya’ni
м
нур
м
м
z
z
z
F
д
(6.7)
Nurlanish qarshiligi aslida muhit bilan radiokarnay nurlatgich yuzasi
tutashgan joydagi tovush to‘lqinining akustik qarshiligi
нур
нур
аR
нур
jX
R
S
z
,
(6.8)
bunda, S- nurlatgich yuzasi, δ
aR
— nurlatgich yaqinidagi muhitning
solishtirma akustik qarshiligi. To‘la nurlanish quvvati:
нур
2
д
нур
z
P
(6.9)
Umumiy holda nurlanish quvvati aktiv - cheksizlikka ketuvchi
energiya quvvati va reaktiv - tovush maydonida hosil bo‘lib energiya
zahirasini belgilovchi tarkiblardan iborat.
Nurlanish qarshiligining reaktiv tashkil etuvchisi
inersion
(kirititilgan)
qarshilik
ωm
kir
, boshqacha qilib aytganda, kiritilgan havo
massasi qarshiligi m
kir
:
163
1
c
R
SR
m
2
2
2
кир
(6.10)
Nurlatgichning massasi shu qiymatga oshgandek bo‘ladi va shuning
uchun uni
birga qo‘zg‘aluvchi massa
deydilar.
Endi to‘g‘ridan – to‘g‘ri nurlatuvchi diffuzorli elektrodinamik
radiokarnayning konstruktiv tuzilishi va ishlash prinsipi bilan tanishib
chiqamiz.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri
nurlatuvchi
elektrodinamik
radiokarnayning konstruktiv tuzilishi 6.11- rasmda keltirilgan.
6.11- rasm. To‘g‘ridan-to‘g‘ri nurlatuvchi elektrodinamik
radiokarnayning konstruktiv tuzilishi
bunda: 1-tovush g‘altagi; 2-diffuzor; 3-diffuzor ushlagich (qobiq);
4-gofrirovkalangan ilgich; 5-gofrirovkalangan markazlash-tiruvchi
shayba; 6- qubbasimon qalpoq; 7-magnit o‘zagi; 8,9- pastki va yuqori
gardishlar; 10- o‘zgarmas magnit; 11-halqasimon tirqish; 12-orqa
tomonga nurlatish tirqishi.
Diffuzorli elektrodinamik radiokarnayning ishlash prinsipi dinamikli
mikrofon ishlash prinsipiga o‘xshash. Magnit o‘zak 7 va yuqori gardish
8 orasida halqasimon tirqish 11 bo‘lib, unda erkin, vertikal
qo‘zg‘aluvchi tovush g‘altagi 1 joylashtirilgan. Radial magnit maydonda
joylashgan simli g‘altak 1 dan o‘zgaruvchan tok o‘tkazilganda paydo
bo‘ladigan ta’sir kuch F=Vℓi teng, bunda V - halqasimon tirqishdagi
tagnit induksiya; ℓ - tovush g‘altagi simi uzunligi; i- tovush g‘altakdan
oqayotgan tok.
164
Bu kuch tovush g‘altagi 1 ning bir uchi qobiq 3 ning tashqi
chekkalariga
gofrirovkalangan
ilgich
bilan,
ikkinchi
uchi
gofrirovkalangan markazlashtiruvchi «shayba» 5 bilan yuqori gardish 8
ga qattiq biriktirilgan diffuzor 2 ni harakatga keltiradi. Buning natijasida
diffuzor akustik o‘qi bo‘yicha tebranadi. Halqasimon o‘zgarmas magnit
10 yuqori, pastki gardishlar 8,9 va magnit o‘zagi 7 orasida o‘zgarmas
magnit maydoni paydo bo‘ladi.
Tovush g‘altagi va mustahkamlovchi moslamalardan iborat
qo‘zg‘aluvchi mexanik tizimni, past va o‘rta chastotalarda bir butun
tebranish tizimi deb, ko‘rish mumkin ya’ni, barcha tebranish tizimi
massalari m, birga qo‘zg‘aluvchi massa m
kir
, uchta ketma-ket ulangan
egiluvchanlik
(ilmoq
egiluvchanligi
S
1
,
gofrirovkalangan
markazlashtiruvchi shayba egiluvchanligi S
2
, va havo egiluvchanligi S
3
);
uchta aktiv (qarshilik g‘altakning tirqishdagi havoga ishqalanish
qarshiligi r
1
, markazlashtiruvchi shayba, ilgich va diffuzordagi mexanik
yo‘qolish qarshiligi r
2
, hamda nurlanish qarshiligi r
nur
) dan iborat
tebranish tizimi deb hisoblash mumkin. Bu holda mexanik qarshilik
Cм
j
1
m
j
r
C
1
C
1
C
1
j
1
m
m
j
r
r
r
z
м
3
2
1
кир
д
нур
2
1
м
(6.11)
Diffuzor membrana kabi bukilmasligi uchun unga maxsus shakl
beriladi. Diffuzor qattiqligini oshirish maqsadida u doirasimon yoki
elliptik konus shaklida yasaladi. Shunga qaramasdan yuqori
chastotalarda diffuzor membrana kabi tebranadi, ya’ni to‘lqin diffuzor
markazidan uning chetiga tomon tarqaladi. Shuning uchun mexanik
tebranish tizimini past va o‘rta chastotalar uchun parametrlari
mujassamlangan tizim sifatida va yuqori chastotalar uchun parametrlari
tarqoq tizim sifatida alohida-alohida ko‘rish lozim.
Radiokarnayning elektr kirish qarshiligi Z
EK
g‘altakning xususiy Z
G‘
va Z
kir
kiritilgan qarshiliklar yig‘indisi bilan aniqlanadi, ya’ni;
z
ek
=z
g‘
+z
kir
(6.12)
Radiokarnayning xususiy qarshiligi g‘altakning aktiv R
e
va induktiv
L
e
qarshiliklardan iborat. Kiritilgan qarshilik esa, to‘la mexanik qarshilik
z
m
va elektromexanik bog‘lanish koeffitsienti K
e.m.b
=
Vℓ
bilan
aniqlanadi. 6.12 - rasmda elektrodinamik radiokarnayning kirish
karshiligi sxemalari keltirilgan.
165
a)
b)
6.12- rasm. Diffuzorli elektrodinamik radiokarnayning kirish
qarshiligi sxemalari: a) elektromexanik o‘xshashlik sxemasi; b) elektr
ekvivalent sxemasi
6.12 b-rasmdan kiritilgan qarshilik:
м
м
2
м
2
2
кир
C
j
1
m
j
r
B
z
B
z
(6.13)
Kiritilgan qarshilikni kiritilgan o‘tkazuvchanlik bilan almashtiramiz:
2
2
м
2
2
2
2
м
кир
кир
C
B
C
j
1
B
m
j
B
r
Y
z
1
(6.14)
166
Quyidagi belgilanishni kiritamiz:
2
2
ì
2
2
mB
C
;
r
B
R
va
2
2
ì
B
C
L
(6.15)
Bu holda, umumiy o‘tkazuvchanlik
L
j
1
C
j
R
1
Y
кир
(6.16)
Uchta o‘tkazuvchanlik R΄, S΄ va L΄
parallel ulangan. Shuni aytib
o‘tish kerakki, elektr - ekvivalent sxemada inersion qarshilik sig‘im
ekvivalentiga mos, egiluvchanlik qarshiligi induktiv ekvivalentiga mos.
Radiokarnay kirishidagi signal chastotasi f = 0 bo‘lganda uning to‘la
kirish qarshiligi moduli |Z| = R
e
ga teng. Chastota oshgan sari
radiokarnay mexanik qismining induktiv qarshiligi oshaboradi,
radiokarnay diffuzorining tebranish amplitudasi ham oshadi va mexanik
rezonans sodir bo‘ladi.
Mexanik tizimning rezonans chastotasi parallel kontur elementlari
bilan aniqlanadi, ya’ni: f
m
=
/
/
C
L
2
1
. Bu chastotada radiokarnay
diffuzori maksimal amplituda bilan tebranib, uning to‘la kirish qarshiligi
moduli maksimum qiymatga ega bo‘ladi, ya’ni tovush g‘altagining aktiv
va kiritilgan reaktiv qarshiliklari yig‘indisiga teng
|
Z|
= R
e
+
R
/
(6.17)
6.13 – rasmga qarang.
167
6.13 - rasm. Elektrodinamik radiokarnay to‘la kirish qarshiligi
modulining chastotaga bog‘liqlik grafigi
Mexanik rezonans chastotasidan yuqori chastotalarda g‘altaknint
to‘la kirish qarshiligi moduli qiymati radiokarnay mexanik qismining
elastikligi oshishi hisobiga radiokarnay aktiv qarshiligi qiymatigacha
kamayadi va 150 ÷ 400Gs chastotalarda ketma - ket S΄ L
e
elementlar
rezonansi sodir bo‘ladi,
f
em
=
C
L
2
1
э
(6.18)
bu chastota -
Do'stlaringiz bilan baham: |
