Elektroakustika

6.6. Elektrodinamik radiokarnaylarda chastotaviy buzilishlar 
 
Chastotaviy buzilishlar asosan past chastotalarda, akustik qisqa 
tutashuv natijasida ro‘y beradi. 6.4 - rasmda ƒ
1
chastotagacha kallak 
nurlanmasligi ko‘rsatilgan. Teskari to‘lqin kallakni aylanib o‘tib uni 
butunlay so‘ndiradi, chunki ularning fazalari bir-birlariga teskari. 
Akustik qisqa tutashuvni yo‘qotish yoki kamaytirish maqsadida, 
kallaklarni maxsus yopiq yashik, ekran yoki fazainvertoriga o‘rnatib 
akustik jihozlaydilar. Ammo, har qanday akustik jihozlashda ham 
radiokarnayning pastki chastota diapazoni kallakning mexanik rezonansi 
ω
o 
bilan cheklangan. Pastki chastotalarni yaxshi eshittirish uchun 
rezonans chastotasi ω
o
= 
0
mc
1
pasaytirish kerak. Rezonans chastotani 
qo‘zg‘aluvchi tizim massasi 
m 
oshirish hisobiga kamaytirish samara 
bermaydi, chunki bu usul kallak sezgirligini pasayishiga olib keladi. 
Shuning 
uchun, 
rezonans 
chastotani 
pasaytirish 
uchun 

---

172 
markazlashtiruvchi shayba va diffuzorning yuqori uchidagi gofri 
elastikligini oshirish kerak. Elastiklikni oshirish qo‘zg‘aluvchi tizimning 
ishlash barqarorligiga bog‘liq. Barqarorlikning buzilishi natijasida 
tovush g‘altagi gorizontal siljib, tirqish devorlariga ishqalanishi 
mumkin. Bu buzilishlarga sabab bo‘ladi. Keng polosali kallaklarda 
mexanik rezonans chastotasi 60÷80Gs , past chastotali kallaklarda esa 
20÷50 Gs ni tashkil etadi. 
Diffuzor qattiq porshen kabi ishlaydi g‘oyasi faqat past va qisman 
o‘rta chastotalarda haqli, yuqori chastotalarda esa, uning qattiqligi 
kamayib, 
bir 
necha 
nurlanuvchi 
zonalarga 
bo‘linadi. Agar, 
elektrodinamik g‘altakning akustik o‘qi bo‘yicha berilgan F kuch 6.18-
rasmda ko‘rsatilganidek ikkita: 
- F
1 
kuch diffuzor bo‘ylab (bo‘lama); 
- F
2
kuch diffuzorga to‘g‘ri burchak ostida ko‘ndalang tarkibga 
ajratilishi mumkin. 
Diffuzor F
1
kuch ta’sirida cho‘ziladi va siqiladi, natijada diffuzor 
ichki va tashqi tomonlarga bukiladi. Bunday bukilish natijasida 
nochiziqli buzilishlar paydo bo‘ladi. Agar tebranish chastotasi past 
bo‘lsa, unda to‘lqin uzunligi diffuzor o‘lchamidan ancha katta.
6.18 - rasm. Diffuzorning sirt yuza chizig‘ida ko‘ndalang 
to‘lqinlarning paydo bo‘lishiga oid 
IIIuning uchun diffuzorning barcha nuqtalari bir xil amplituda va 
fazada tebranadi, ya’ni diffuzor bir butun porshen kabi tebranadi, 
tebranish chastotasi yuqori bo‘lsa diffuzor yuzasidagi nuqtalar turli 
amplituda va fazada tebranadi.
Diffuzor yuzasi teskari fazada doirasimon tebranayotgan bir necha 
zonalarga bo‘linadi. Bunday chastotalarda nurlatayotgan akustik quvvat 
teskari fazalarda tebranayotgan zonalar yuzasi va soniga bog‘liq bo‘ladi. 

---

173 
Shuni aytish kerakki, bir zona nurlatayotgan tebranishlarni ikkinchi 
zona tebranishlari u yoki bu darajada so‘ndiradi. Bu kallak tavsifning 
yuqori chastotalarida bir qator cho‘qqi va cho‘kmalar paydo bo‘lishiga 
olib keladi 
Yuqori chastotalarda chastota buzilishning yana bir sababi 
elektromexanik rezonans chastotada tovush g‘altagining induktiv 
qarshiligi oshadi, natija-da kallakning to‘la kirish qarshiligi Z
kir
ham 
oshadi. Z
kir
oshsa kallakni ta’minlayotgan quvvat kamayadi, demak 
akustik quvvat ham kamayadi. Shunday qilib, o‘rtacha o‘lchamdagi 
elektrodinamik radiokarnay 500÷800 Gs dan to 5000÷6000 Gs gacha 
bo‘lgan diapazonda ishlay oladi, bu chastota diapazoni yuqori sifatli 
eshittirishlarni ta’minlay olmaydi.