Elektroakustika

6.3. Chiziqli guruh nurlatgichlari 
 
Chiziqli 
guruh 
nurlatgichlar 
(tovush 
kolonkalari).
Nurlatgichning quvvatini va yo‘nalganlik diagrammasini oshirish 
maqsadida guruhli bir nechta bir xil (ikkitadan sakkiztagacha) ma’lum 
masofada vertikal liniyada joylashgan diffuzorli radiokarnaylar 
qo‘llaniladi. Ularning gorizontal maydondagi yo‘nalganlik diagrammasi 
yakka radiokarnayning yo‘nalganlik diagrammasidan farq qilmaydi. 
Ammo, vertikal maydonda bunday guruhning yo‘nalganlik diagrammasi 
ayrim yakka radiokarnaylarning nurlanish interferensiyasi natijasida 
sezilarli kuchayadi.
6.9-rasmda chiziqli guruh nurlatgichlarning sxematik ko‘rinishi 
keltirilgan.
Agarda, kuzatuv nuqtasini kolonkaning akustik o‘qida r » d 
masofada olsak, unda alohida kallaklarning r
i
tovush bosimi bir xil 
fazada bo‘ladi. Demak, umumiy tovush bosimi R
0Σ
alohida kallak 
bosimlarining arifmetik yig‘indisiga teng bo‘ladi: 



n
1
i
0
p
p
, bunda n —guruhdagi kallaklar soni: 

---

160 
6.9 - rasm. Tovush kolonkasining yo‘nalganlik diagrammasiga oid 
Endi yo‘nalganlikni tovush kolonkasining akustik o‘qidan 
tashqarida burchak ostida tushayotgan to‘lqin fronti uchun ko‘rib 
chiqamiz. Alohida kallaklardan kelayotgan tovush nurlari kuzatuv 
nuqtasigacha turli yo‘lni bosib o‘tadi. Masalan, 1 va 2 nurlar bosib 
o‘tgan yo‘l 6.9 - rasmga asosan: 



sin
d
r
teng. 
Nurlardagi faza siljishi: 







sin
d
2
r
k
Kuzatuv nuqtasidagi umumiy bosim alohida r
i 
bosimlarning 
geometrik yig‘indisiga teng, ya’ni : 
,
e
p
e
p
e
p
p
p
3
j
l
2
j
l
j
l
l
















bunda r
Θ1
- kuzatuv nuqtasida yakka qallak rivojlantirayotgan 
tovush bosimi. Tovush kolonkalarining o‘lchamlari past chastotalarda 
ham katta bo‘lganligi sababli, u vertikal maydonda ham yo‘nalganlik 
xususiyatiga ega bo‘ladi. 

---

161 
Burchak Θ oshishi bilan tovush bosimi r
Θ∑
kamayadi. Chastota 
oshishi bilan kolonka o‘lchamining to‘lqin uzunligiga bo‘lgan nisbati 
I=d(n-1) oshadi, natijada yo‘nalganlik diagrammasi kuchayadi. 
Yo‘nalganlik diagrammasi yarim ellipsni eslatadi (6.10-rasm). 
6.10 - rasm. Tovush kolonkaning gorizontal a) va b) vertikal 
yuzalardagi yo‘nalganlik diagrammalari 
Chastota oshishi bilan yo‘nalganlik diagrammasi oshadi va 
nurlanuvchi 
maydon 
kamayadi. 
Gorizontal 
maydonda 
yuqori 
chastotalarda yo‘nalganlik diagrammasini kengaytirish uchun kolonkaga 
yana qo‘shimcha akustik o‘qlari 60° ga burilgan bitta, ayrim hollarda 
ikkita kallak o‘rnatiladi. 
Agar yo‘nalganlik diagrammani vertikal yuzada oshirish zarurati 
tug‘ilsa, unda ikki yoki uchta tovush kolonkalarni ustma-ust o‘rnatishga 
to‘g‘ri keladi. Yo‘nalganlik diagrammasi o‘tkir bo‘lganligi sababli, 
kolonkani o‘rnatish balandligi shunday tanlanadiki, kolonkaning akustik 
o‘qi tinglovchi qulog‘i yuzasiga nisbatan 5-10° tashkil etsin. Shunda, 
zalning birinchi qatorida tovush bosimi oshib ketmasligini nazorat etish 
kerak.