Elektroakustika

to‘lqin difraksiyasi
hisobiga 
nurlanish ikki tomonlama bo‘ladi, bu uchinchi turdagi nurlatgichga mos 
keladi deb hisoblash mumkin. 
Yuqori chastotalarda to‘lqin uzunligi nurlatgich o‘lchamlaridan 
kichik, bu holda difraksiya bo‘lmaydi. Endi nurlatgich o‘zining 
tomonlari bilan faqatgina o‘zining yarim fazosiga nurlatadi, bu birinchi 
turdagi nurlatgichga xosdir. 

---

153 
6.1- rasm. Porshen turidagi nurlatgichlar 
Nurlatgich turlari: 1 - cheksiz qattiq ekrandagi dumaloq porshen; 2- 
bir tomoni berk porshen; 3 - ikkala tomoni ochiq porshen.
Ikkinchi turdagi nurlatgich amalda 6.1- rasmda ko‘rsatilgandek 
ishlatiladi. Bu orqa tomoni berk yashikka joylashtirilgan radiokarnaydir. 
6.2-rasmda nurlanish qarshiligi tarkiblarining chastota tavsiflari 
keltirilgan. Argument sifatida nurlatgich radiusini to‘lqin songa 
ko‘paytmasidan foydalaniladi. Eslatamiz, 
c
k


, shuning uchun 





R
2
c
R
kR
Agarda, nurlanish qarshiligida aktiv tarkib ustun bo‘lsa, nurla-tish 
samarali bo‘ladi. Samarali nurlatish chegaralari g
R 
' va x
R
' komponentlari 
qiymati tengligi bilan aniqlanadi. Keltirilgan grafiklarda birinchi turdagi 
nurlatgichlar uchun g
R 
' va x
R
' komponentlar tengligi kR=1,38 qiymatda 
bo‘ladi, ikkinsi uchun kR=1,85; uchinchisi uchun kR=2,05. 
Nurlatgich radiuslari teng bo‘lgandagi nurlatish chastota chegaralari 
quyidagicha aniqlanadi. 
1 turdagi: 
38
,
1
c
R
kR
п



R
c
38
,
1
п


2 turdagi: 
05
,
2
c
R
kR
п



R
c
05
,
2
п


3 turdagi: 
05
,
2
c
R
kR
п



R
c
05
,
2
п


c - tovush tezligi, m/s. 

---

154 
6.2- rasm. Uch turdagi o‘lchamsiz nurlatgich aktiv va reaktiv 
qarshilik tarkiblarining chastota tavsiflari 
Keltirilgan formulalardan ko‘rinib turibdiki, porshen radiuslari teng 
bo‘lganda eng past chastotani birinchi turdagi nurlatgich nurlatar ekan. 
Past chastotani samarali nurlatish uchun nurlatgich radiusi katta bo‘lishi 
kerak. Uchinchi turdagi nurlatgich samaradorligi eng kam bo‘lgan 
nurlatgich, chunki u ikki tomonlama nurlatadi (6.3-rasm). 
6.3-rasm. Uchinchi turdagi nurlatgichda difraksiya bo‘lishiga oid 
Bunda uning har bir old va orqa tomonida ikkita to‘g‘ri va teskari 
to‘lqin hosil bo‘ladi. Agarda porshen o‘ng tomonga siljisa, unda bu 
tomonda muhit zarrachalari siqiladi. Shu paytning o‘zida uning chap 
tomonida 
muhit 
zarrachalari 
siyraklashadi. 
Shunday 
qilib, 

---

155 
nurlatgichning ikki tomonida hosil bo‘layotgan to‘lqinlar teskari fazada 
bo‘ladi. Bu siljishni