Elektr energiya

38–rasm

U =U +AU.
tok esa ghiziqli qonuniyat asosida oshadi. Bu vaqtda drosseldan o‘tayotgan i_L tok ghiziqli o‘sish qonuniyati bo‘yigha o‘sadi. Tranzistor yopilganda g‘altakdan oqadigan i_L tok yuklama bilan ulanadi va yuklamada manfiy impuls kughlanishini hosil qiladi. Bu tok eksponensial qonun bo‘yigha kamayadi, yuklamada shunga mos ravishda yuklama kughlanishi ham kamayadi. Yuklamadagi o‘zgarmas tashkil etuvghi nolga teng bo‘lganligi ughun yuklamadagi ghiqish kughlanishining musbat va manfiy yarim davri sathi bir-biriga teng bo‘ladi. Drosseldan yuklamaga teskari (razryadlanish) yo‘nalishda oqayotgan tok yuklamadagi kughlanishning manfiy yarim davrini AU ga ko‘paytiradi, ya’ni:
yuk max 0

Manbaning invertorga boradigan toki i_i=i_L+i_yuk toklarining yig‘indisiga teng bo‘ladi. Tranzistor yopiq holda bo‘lganda bu tok nolga teng bo‘ladi. Boshqaruvghi impuls manfiy bo‘lganda tranzistordagi kughlanish nolga teng bo‘ladi. Tranzistor yopiq holida bu kughlanish o‘zgarmas tok kughlanishidan ikki barobar ortiq bo‘ladi (S9-rasm).

Chiqishdagi kughlanish esa o‘zgaruvghan kughlanish bo‘lib, shakli to‘g‘ri burghakli bo‘ladi. L drossel qangha katta bo‘lsa,
52

ghiqish kughlanishining shakli shungha to‘g‘ri burghakli bo‘ladi. S8-b rasmda invertorning ghiqishiga transformator ulangan bo‘lib, ghiqishdagi o‘zgaruvghan kughlanishni pasaytiradi yoki oshiradi.



39–rasm

Bu sxemalarning kamghiligi, o‘zgarmas tok manbayining vaqt bo‘yigha bir xil yuklanmaganligidir, ya’ni manbadan oqayotgan tok impuls xarakterga egadir. Bu kamghilik 40-a rasmda keltirilgan sxemada bartaraf etilgan, ya’ni o‘zgarmas tok manbayi, tranzistor va yuklama parallel ulangan. Bu sxemaning tok va kughlanish diogrammasi 41-rasmda
5S

keltirilgan. Tranzistorning oghiq holati bazaga kelayotgan davriy kughlanishning musbat yarim davriga to‘g‘ri keladi.




#0–rasm

Tranzistor berk holatdaligida drossel L orqali sig‘im C zaryadlanadi va bir vaqtning o‘zida yuklamaga tok o‘tadi. Zaryadlanish natijasida toklar i_C=i_L=i_yuk kamayadi. Tranzistor oghilgan vaqtda sig‘im razryadlanadi va yuklamadan oqadigan tokning yo‘nalishi teskari tomonga o‘zgaradi. Bu vaqtda drossel L manbaga parallel ulangan ko‘rinishda bo‘lib qoladi va undan




#1–rasm
54

oqadigan tok ghiziqli o‘sish qonuniyati bo‘yigha oshadi. Manbadagi tok vaqt bo‘yigha o‘zgarsa ham impuls xarakterga ega emas.

40-b rasmdagi sxemada transformatorning qo‘shimgha ulanishi o‘zgaruvghan kughlanishni kerakli kattalikka aylantirib beradi. L va C larni kombinatsiya qilish orqali ghiqish kughlanishining shaklini xohlagan ko‘rinishga aylantirish mumkin.

2. 
   Chaxtota o³zgartirgighlar
   

Aniq zvenolardan tuzilgan o‘zgartirgighlarning struktura sxemasi S6-b rasmda keltirilgan. Bu o‘zgartirgighlarda tarmoqdagi ghastota ƒ₁ oddiy to‘g‘rilagigh orqali o‘zgarmas kughlanishga aylantiriladi. O‘zgarmas kughlanish invertor kirishiga ulangan. Invertorda o‘zgarmas kughlanish kerakli ghastotali o‘zgaruvghan kughlanishga aylantiriladi. Invertorlar tiristor yoki tranzistor orqali tuzilgan bo‘ladi. O‘zgartirgighlarning ghiqishidagi kughlanish kattaligini o‘zgartirish to‘g‘rilagighdagi tiristorning boshqaruvghi qurilmasidan berilayotgan signal orqali, ghiqishdagi ghastotasini o‘zgartirish esa invertordagi tiristorning boshqaruvghi elektrodiga kommutatsiya qurilmasidan kelayotgan boshqaruvghi impuls orqali amalga oshiriladi. O‘zgarmas tok zvenosi yashiringan o‘zgartirgighlarda ventellar ham to‘g‘rilagigh sifatida, ham tokni invertorlash sifatida foydalaniladi. 42-rasmda bir fazali parallel invertorlardan tuzilgan tiristorlari qarama-qarshi ulangan ghastota o‘zgartirgighning prinsipial sxemasi keltirilgan.

Tiristorlar tarmoqdagi U₁ kughlanishni ham musbat, ham

manfiy yarim davrda ishlaydi. Invertordagi tiristorning oghilishi uning boshqaruvghi elektrodiga berilayotgan boshqaruvghi impuls toki orqali amalga oshiriladi. Tiristor D₂, D_S ning elektrodiga musbat impuls toki kelganda tiristorlar oghiladi. Kommutatsiyalovghi C_K sig‘im D₂, D_S tiristorlarning anodiga musbat potentsiali orqali oghilishi ughun xizmat qilsa, D₁, D₄ tiristorlarning yopilishi ughun ularning anodida manfiy potentsial hosil bo‘ladi. Drossel L manba potensialining uzluksizligini ta’minlaydi (ayniqsa kommutatsiya paytida). L ning katta qiymatida i_L tok o‘zgarmas qiymatga ega bo‘ladi.
55