Elektr energiya iste’molchilari. Reja: 1

3.
 
Sig’im C - 
elementning zaryadlar to’plash yoki elektr 
maydoni hosil qilish xususiyati. Boshqacha qilib aytganda, 
sig’im- elektr energiyasini elektr maydonida saqlash xususiyatiga 
ega qurilma. Bu parametr elementning zaryadi va kuchlanishi 
o’rtasidagi proporsionallik koeffisienti hisoblanadi: 
q — CU , q 
= 
Cu 
Umumiy holatda har qanday real qurilmada uchala parametr 
R, L, C
mavjud bo’ladi. Har qanday elektr energiyasi manbasining 
xususiyati, zanjirning ma‘lum qismida potensiallar farqini 
vujudga keltirish, shu bilan birgalikda berk kontur bo’ylab tok 
vujudga keltirishdan iborat. 
Manbadan tok o’tganda, qizish hisobiga uning ichida energiya 
isrofi vujudga keladi. Bu isrof qarshilik- 
R
parametri bilan 
xarakterlanadi. Elektr zanjiridagi elementning ishini 
R, L, C
bilan 
xarakterlansa, bunday elementlar 
passiv
elementlar deb ataladi. 
Agar elektr zanjirining elementi faqat bitta parametr bilan 
xarakterlansa, bunday elementlar 
ideal elementlar
deb ataladi. 

---

Tarmoqlangan va tarmoqlanmagan elektr 
zanjirlari 
Ma‘lum qarshilikdan oqib o’tayotgan tokning shu 
qarshilikdagi kuchlanishga nisbati 
voltamper xarakteristika 
(VAX)
deb ataladi va grafik tarzida ifodalanadi. Odatda grafikning 
absissa o’qida kuchlanish ordinata o’qida esa tok joylashtiriladi. 
Volt-amper xarakteristikasi tug’ri chiziqdan iborat bo’lgan 
qarshilik 
chiziqli
qarshilik, faqat chiziqli elementlardan iborat 
zanjir esa 
chiziqli zanjir
deb ataladi (1.2-rasm, 1). Volt-amper 
xarakteristikasi egri chiziqdan iborat qarshilik egri chiziqli 
qarshilik va mos holda 
egri chiziqli zanjir
deb ataladi (1.2-rasm, 
2). 
Elektrotexnikada tarmoqlangan va tarmoqlanmagan zanjir 
tushunchalari mavjud. 
Murakkab zanjirlar
(ikki va undan ortiq 
konturli) uchun tarmoq, tugun va kontur tushunchalari qullaniladi. 
- rasm
Elektr sxemasi-Q\e\Ax
zanjirining grafik tasviri hisoblanib, 

---

zanjir elementlarining shartli kurinishi va ularning ulanish usullari 
tasviridir. 
Elektr zanjiri tarmog
7-elektr zanjirining bir xil qiymatdagi 
tok oqib o’tadigan qismiga aytiladi. Tarmoq bir yoki bir nechta 
ketma-ket birlashtirilgan qarshiliklar (rezistorlar) energiya 
manbalari va yordamchi qurulmalardan iborat. Tarmoqdagi 
elementlar sonini —
p"
harfi bilan belgilashga kelishilgan. 
Elektr zanjiri tuguni-
uch yoki undan ortiq tarmoqlarning 
ulanish joyi. Bir juft tugunga ulangan barcha tarmoqlar parallel 
ulangan hisoblanadi. Tugunlar sonini 
“q”
harfi bilan belgilashga 
kelishib olingan. 
Kontur-
bir nechta elektr tarmoqlarning iborat yopiq zanjir. 
Mustaqil kontur
-tarkibida hech bo’lmaganda bitta boshqa 
konturga taaluqli bo’lmagan tarmog’i bo’lgan kontur. Elektr 
sxemadagi mustaqil konturlar soni 
n=p-(q-l).