Elektr energetikasi

 
1-rasm.  Bipolyar tranzistorlarlarni ulanish sxemalari 
 
Bu sxemalar ichida eng kulay UB sxemasi bo‘lib, unda tranzistorning xususiyatlarini 
tekshirish yengil. Shuning uchun tranzistorlarning xususiyatlari shu sxema asosida 
tekshiriladi. Undagi emitter utishining povak tokini I
er 
va elektron tokini I
er
 deb belgilasak, 
emitter toki quyidagicha ifodalanadi: 
 
I
er
 = I
er 
- I
ep   
 
 
(1) 
 
Unda 
I
ep
 bazadan emmiterga elektronlarning o`tishida hosil bo‘lgan tok. U emitterdan 
o`tishi uzoqlashgandan so`ng emitterdagi kovaklar bilan to`la rekombinatsiyalanadi va 
nolgacha kamayadi. Natijada kovak toki 
I
er
 
ortadi. 
 

---

Хuddi shunday kollektor utish toki
 I
k
 
 ham ikki tashqil etuvchiga ega.       
I
k r
  - 
kovak 
toki va 
I
k p
 – elektron toki. 
I
k r
 – kattaligi emitterdan bazaga o`tib kollektor o`tishiga yetib 
keladigan kovaklar miqdori bilan, I
k p
 – esa, kollektordan bazaga o`tadigan elektronlar soni 
bilan xarakterlanadi. 
 
I
k 
 = I
k r
 + I
k p
  
 
 
(2) 
Тranzistorlarning 
I
kt
 –
 boshqarilmaydigan kollektor toki yoki temperatura toki. Тashqi 
muhit xaroratiga juda bog`liq bo‘ladi: 
      
   I
kt
 = A · ye
-

/t
 
 
 
 
(3) 
 
 
Bu yerda 

 - - yarim o‘tkazgichning materialiga bog`liq bo‘lib,Ge uchun 8400 ga teng. 
Тemperatura tokining temperaturasi – Т. A – ma‘lum qiymat to‘g‘ri keladigan kollektor toki 
(I
kt 
(20
0
). Umuman tok tenglamasi kilib quyidagi tenglik olinadi:  
I
e
 =I
k
 + I

      
 
(4) 
 
 
Umumiy baza bilan bo‘lgan sxemada emitter toki 
I
e
  –  kirish toki, kollektor 
toki 
 I
k
 – chiqish toki hisoblanadi. Bu sxema bilan ulangan tranzistorning tok orqali 
uzatish koeffitsiyenti 
 
                                         α =I
k 
/ I
e 
 
Bundan       
α  =  0,9  –  0,97
  oraliqda  bo‘ladi.  Тranzistorning  umumiy  baza  bilan 
ulangan sxemasining kirish xarakteristikasi  
 
 
 
 
I
e
 = f (U
eb
) 
 
Bunda 
U
kb
 = const
 ga teng. Chiqish xarakteristikasi esa  
I
k
 = f (U
kb
).
 Bunda  
I
e
  =  const
  .  Umumiy  emitter  bilan  ulangan  sxemada
  I
b
 
baza    toki  kirish  toki 
hisoblanadi. 
I
k 
  -  kollektor  toki  chiqish  toki  bo‘ladi  va  uzatish  koeffitsiyenti 
quyidagiga  teng. 
















1
э
э
э
k
э
э
б
k
I
I
I
I
I
I
I
I
 
 
Тranzistor ulanishdagi kirish va chiqish xarakteristikalari mos holda  
 
I
b
 = f (U
eb
)
 bunda U
k
 = 
const
 va 
I
k
 = f (U
ke
)
 bunda 
I
b
 =
 
const
 holda boglangan. 
 
Umumiy    kollektor  bilan  ulangan  sxema  umumiy  emitter  bilan  ulash 
sxemasiga    o`xshaydi    chunki  ikkala  sxemada    ham  baza  toki  boshqaruvchi  tok 
hisoblanadi, chiqish toklari (
I
e
      
yoki
 
 
I
k
)  esa ma‘lumki ahamiyatsiz farqlanadi. 
Shuning uchun kirish va chiqish xarakteristikalarining almashishi ikkala sxemaniqi 
kam  farq  qiladi.  Umumiy  kollektorga  ega  bo‘lgan  sxemaning tok  orqali uzayishi 
koeffitsiyenti quyidagiga teng. 
 

---











1
1
1
)
1
(
э
э
б
э
I
I
I
I
K
 
 
 
Bu sxemada tok bo‘yicha kuchayish  ulanish sxemasi bilan bir xil. Bipolyar 
tranzistorlarda    eng  kup  tarqalgan  kuchaytiruvchi  kaskadlardan  biri  umumiy 
emitter  sxemadagi    kaskad.  Harorat  stabilizatsiyasi    variantiga    bog`liq  holda 
umumiy emitterga ega kuchaytirgichlarning ikki xil elektr sxemasi mavjud. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
a) Emitterli termostabilizatsiya                              b) Kollektorli termostabilizatsiya.