«Электр аппаратлари ва Автоматлаштириш»

6.4. Реостатлар

Реостат деб, қаршилиги ростланувчи электр аппаратга айтилади. Реостатни бошқариш қўлда ёки автоматли равишда амалга оширилиши мумкин. Реостат қаршиликдан ваш у қаршиликни керакли чегараларда ўзгартириш учун мўлжалланган кўп поғонали қайта улагичдан иборат.

Реостатлар асосий ток занжирларига ёки генератор ва моторларнинг қўзғатиш занжирига уланади.
Бажарадиган вазифасига кўра реостатлар ишга тушириш, ишга тушириш –ростлаш, ростловчи, юклатиш ва қўзғатиш реостатларига бўлинади.
Ишга тушириш реостати деб, электр моторнинг занжирига ишга тушириш вақтида уланган қаршилиги ростланувчи реостатга айтилади.Шу сабабли ишга тушириш реостати қисқа муддатли иш режимида ишлайди.
Ишга тушириш-ростлаш реостати деб, электр моторининг занжирига фақат ишга тушириш вақтидагина эмас, балки моторнинг иш режимида хам уланадиган қаршилиги ростланувчи реостатга айтилади. Бундай реостатлар узоқ муддатли ёки такрорланувчи –қисқа муддатли ишрежимига мўлжалланган бўлади.
Ростловчи реостатлар моторларнинг айланиш частотасини ёки генераторларнинг кучланишини ростлаш учун ишлатилади.
Юкланиш реостатлари генераторларининг юкламасини ростлаш ёки уларнинг бирламчи моторларини текшириш жараёнида ва электр энергиясини ютиш учун ишлатилади.
Қўзғатиш реостатлари ўзгармас ва ўзгарувчан ток электр машиналарининг қўзғатиш чўлғамларидаги токни ростлаш учун мўлжалланган.
Қаршилик элементини тайёрлашда ишлатиладиган материал турига қараб реостатлар метали, суюқликли ва кўмирли бўлади. Кўмирли реостатлар деярли қўлланилмайди.
Қаршилик элементларини совитиш усулига қараб реостатлар ҳаволи, мойли ва сувли совитишларга бўлинади.
Ҳоволи совитиш усули металли, суюқликли ва кўмирли реостатларда қўлланилади.
Мойли совитиш усули фақат метали реостатларда қўлланилади.
Сувли совитиш усули метали ва суюқликли реостатларда қўлланилади.
Ҳозирги вақтда фаза роторли асинхрон моторларни реостатли бошқариш ўрнини реостатсиз бошқариш эгелламоқда.