«Электр аппаратлари ва Автоматлаштириш»

6.2. Қаршиликлар

Электр занжирида электр токининг қийматини чекловчи электр аппарати ёки қаршилик элементларидан ташкил топган алоҳида аппаратга қаршилик деб аталади.

Қаршилик элементлари солиштирма электр қаршилиги юқори бўлган ва фақат омик қаршилик ҳисобланган материалдан ясалади .
Қаршилик алоҳида аппарат сифатида махсус схемада уланган алоҳида қаршилик элементларидан ташкил топган бўлади.
Бажарадиган функциясига қараб қаршиликлар ишга туширувчи, ростловчи, тормозловчи ва махсус турли хил турларга булинади.
Ишга тушириш қаршилиги электр маторини электр тармоғига улаш вақтида токнинг қийматини чеклаш ёки мотор тезлигини ошириш вақтида ток қийматини бир хилда сақлаб туриш учун мўлжалланган.
Ростловчи қаршилик электр занжирининг электр занжирининг токини ростлаш ёки токни қабул қилувчи қурилма клеммаларидаги кучланишни пасайтиришга мўлжалланган.
Тормозлаш қаршилиги моторнинг тормозланиш токини чеклаш ёки моторни тормозлаш вақтида токнинг қийматини маълум бир даражада ушлаб туради.
Тоғ-кон саноатида КФ, ЯСВ ва ЯС туридаги қаршилик яшиклари қўлланилади. ЯСВ туридаги қаршилик яшиклари фаза роторли асинхрон моторларни ишга туширишда қўлланилади.
ЯС туридаги қаршилик яшиклари кучланиши 440 В гача бўлган ўзгармас ток занжирларида ва кучланиши 500 В гача бўлган ўзгарувчан ток занжирларида ишга тушириш, ишга тушириш-ростлаш, тормозлаш қаршиликлари сифатида қўлланилади.

3. 
   Контроллёрлар
   

Ўзгармас ва ўзгарувчан ток электр машиналарини бошқариш, қўзғатиш чўлғамидаги токни ростлаш учун мўлжалланган электр аппаратига контроллёр деб аталади. Контроллернинг қаршиликлари алоҳида бўлиб, улар бир-бирларига боғланмаган бўлади.

Контроллёр кўп поғонали қайта уловчи контакт қурилмаси ҳисобланади. Бундай қурилмаларни тайёрлаш габарит ўлчамлари жуда катта бўлган қаршиликлардан афзал ҳисобланади. Контроллёрнинг юритмаси қўлда ҳаракатга келтирилади.
Контроллёрлар уч турга бўлинади: барабанли, кулачокли ва паласали

Расм 6.2

Кулачокли контроллёр куввати ва бир соатдаги уланиш частотаси катта бўлган моторларни бошқаришда ишлатилади. Уларнинг контаклари механик ва электр ейилишга чидамли, титраш кам ва контактларининг эриши хам кам содир бўлади. Паласали контроллёрларда барабанли ва кулачокли контроллёрларга нисбатан поғоналар сони кўп бўлади, шу сабабли улар электр машиналарининг қўзғатишини ростлаш ва моторларни ишга тушириш ва айланиш частотасини ростлашда қўлланилади.