Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua

Tabiiyventilyasiya(shamollatish).
Yashash xonadonlarida va xonalarida tabiiy havo 
almashinuvi devor yoriqlari, oyna va eshiklarni jips yopilmasligi hamda fortochka, framuga yoki 
deraza va eshiklarning to‘liq ochib qo‘yish hisobiga amalga oshiriladi. Havo almashinuvi 
kattaligiga asosan meteriologik omillar: tashqi havo va xona havosining harorati, shamol kuchi va 
yo‘nalishi ta’sir ko‘rsatadi. Harorat omili ta’siri ostida uyda yoki alohida xonalarda taxminan 

---

Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua
52 
balandligining o‘rtasida neytral zona tashkil bo‘ladi, bunda esa musbat va manfiy bosim 
tenglashadi. Bu mintaqadan yuqorida havo xonadan tashqariga chiqishga harakat qiladi, pastda esa 
tashqi havoning xonaga kirishi kuzatiladi. Zamonaviy turar joy uylarida, xonadonlarida ventilyasion 
jihozlanishni bosh elementi olib ketuvchi kanallar hisoblanadi. Ular ko‘pincha oshxona sanitariya 
tarmog‘ini kapital devorlariga joylashtiriladi, bunda havoning harakati tabiiy asosida o‘tadi. 
Atmosfera havosining temperaturasi nechog‘li past bo‘lsa, uning solishtirma og‘irligi shuncha 
katta bo‘lib, xonalarning tashqi to‘siqlariga shuncha ko‘proq bosim ko‘rsatadi va xonalar ichiga 
shuncha ko‘proq o‘tadi. Xonalar havosi esa, solishtirma og‘irligi kamroq bo‘lgani uchun, xuddi 
shuning singari, xonalarning yuqori zonasidagi teshik va tirqishlar orqali atmosfera havosiga chiqib 
turadi. Atmosfera havosining xarakat tezligi ortgan sayin uning shamolga ro‘para turgan xona 
to‘siqlariga ko‘rsatadigan bosimi zo‘rayadi va shamolga teskari tomondagi to‘siqlarga tushadigan 
bosimi kamayadi, bu xam havo almashinuvining kuchayishiga olib keladi. Qurilish materiallarining 
teshiklari orqali o‘tadigan havo miqdori arzimas bo‘ladi va xonalarning shamollashiga axamiyati 
yo‘q.Tabiiy yo‘l bilan havo almashinuvi asosan deraza va eshiklardagi teshik va tirqishlar orqali 
ro‘y beradi.Tashqi havo xarakati tezligi 1-5 m/sek bo‘lganida uzunligi bir metr keladigan tirqish 
orqali bir soat mobaynida 4m
3
dan 12 m
3
gacha havo o‘tishi mumkin. 
Xonalarni tabiiy yo‘l bilan shamollatishni kuchaytirish uchun fortochka va framugalardan 
foydalaniladi. Fortochkalar derazaning yuqoridagi 3dan bir qismida bo‘lishi va kattaligi pol 
maydonining kamida 1/40 qismini tashkil qilishi kerak. Mo‘‘tadil sovuq va Mo‘tadil iqlimda 
fortochkalar bo‘yi kamida 0,6 m, yuzi 0,3m
2
bo‘lishi kerak. Fortochkalar orqali havo bir vaqtda 
kiradi va chiqadi. Xonalarni fortochka orqali shamollatishning kamchiligi shuki, fortochkani ochib 
qo‘yib uzoq shamollatish kerak bo‘ladi va bunda pastga qarab yuradigan sovuq havo oqimlari 
vujudga keladi, bu xonadagi odamlarning shamollashiga olib keladi. Tabiiy yo‘l bilan 
shamollatishning mukammal usuli framugalar o‘rnatishdir. Framuga 45
0
g acha burchak ostida bino 
ichiga qarab ochiladi, ayni vaqtda tashqaridagi sovuq havo xonaning ustki zonasiga o‘tib,shu erda 
ilik havo bilan aralashib ketadi. Tabiiy yo‘l bilan shamollatishni kuchaytirish uchun binolarning 
devorlariga tortuvchi ventilyasiya kanallari ishlanadi. Mana shu tortuvchi kanallarda havo 
tortilishini kuchaytirish uchun binolarning tomlariga deflektor degan maxsus moslamalar 
o‘rnatiladi. Deflektorlarning ishi shunga asoslanganki qanday bo‘lmasin biror yo‘nalishda 
xarakatlanadigan havo moslama orqali o‘tib, deflektordagi havoni xam o‘zi bilan birga olib ketadi, 
shunga ko‘ra deflektorda atmosfera bosimidan ko‘ra pastrok bosim vujudga keladi va moslamaning 
pastki qismiga ventilyasiya kanallaridan, ventilyasiya kanallariga esa shamollatilayotgan 
xonalardan havo kiradi. 
Sanoat binolarini shamollatishni kuchaytirish, sozlash uchun xamda asosan ortiqcha issiqlik 
ajralib chiqishiga qarshi eng samarali ventilyasiya - aeratsiya xisoblanadi.