Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua

Alfa nurlari
- 2ta proton va 2ta neytronlardan mustaxkam tuzilgan, bu musbat ta’sirlangan 
zarrachalar. Og‘ir atomlarning parchalanishi(masalan; uran, radiy, toriy) natijasida tabiatda xosil 
bo‘ladi. Havoda alfa nurlari 5sm gacha, qog‘ozda to‘lik ushlanib qoladi. Organizmga xavo orqali 
nafas yo‘llariga , oziq ovqatlar orqali ichak sistemasiga kirishi juda xavfli xisoblanadi 
Beta nurlari
- elektronlar bo‘lib, alfa nurlaridan xam mayda va organizmga chuqurrok, bir 
necha santimetr kirishi mumkin. Yupqa temir to‘siq, oyna, kiyimlar bilan undan himoyalanish 
mumkin. Ochiq joylarga kirishi natijasida kuchli kuydiruvchi ta’sir ko‘rsatadi. 
1986 yili Chernobil avariyasida ko‘pgina odamlar orasida kuyish kuzatilgan. Ichki a’zolarga 
kirib, ularni nurlantiradi. 
Gamma nurlar
-fatonlar, energiya tarqatuvchi elektromagnit to‘lqinlardir. Havoda 
tarqalashida o‘z energiyasini yo‘kotadi. Beto‘xtov ta’siri faqat terini emas, balki ichki a’zolarni xam 
zararlaydi. Qattiq va og‘ir materiallar,temir, qo‘rg‘oshin to‘siqlari ximoya qila oladi. 
Rentgen nurlari
- gamma nurlariga juda o‘xshash, sun’iy rentgen trubkalari orqali xosil 
qilinadi, rentgen trubkalari elektr energiya orqali ishlagani uchun bu nurlarni yoqish va o‘chirish 
mumkin. 
Neytron nurlari
- atom yadrosining parchalanishi orqali paydo bo‘lib, kuchli kira olish 
xususiyatiga ega. Neytronlarni suv, parafin va beton to‘sik bilan ushlab kolinadi. Yadroli 
reaktorlardan tashqari neytronlarni sanoatda ishlatilmaydi. 
Rentgen va gamma nurlarga nisbatan qattik, yumshoq formalar ishlatiladi. Bu ularning 
energiya xarakteriga va nurlantirishiga bog‘lik. 
Bu nurlar kashf qilinganidan keyin bu nurlarni odam organizmiga salbiy ta’sir qilishini shu 
sahoda ishlaydigan ko‘pgina olimlar o‘zlarini qo‘l terisini nurlantirib ko‘radilar. Ionlovchi nur 
manbalari bilan ishlovchi va tajriba o‘tkazuvchi bir qancha olim va vrachlar nurlanish qurbonlari 
bo‘ladilar. 
D.F.Reshetilo 1906 yilda yozgan monografiyasida ionlovchi nurlanish manbalari bilan 
ishlaganda albatta ko‘z va terini himoya qilish kerakligi to‘g‘risida yozadi. 
Ionlovchi nurlardan alfa, beta, gamma nurlar radioaktiv moddalarning parchalanishidan hosil 
bo‘ladi. Qolganlari: aksariyat suniy ravishda hosil qilinadi yoki kosmik nurlar tarkibiga kiradi.