Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua

 
RADIATSION GIGIYENA FANI VA UNI RADIOFARM PREPARATLAR ISHLAB 
CHIQARISHDAGI AHAMIYATI. 
Radiatsion gigiyena
- bu ionlovchi nurlanishni inson organizmiga salbiy ta’sirini shart-
sharoitlarini o‘rganadigan va ionlovchi nurlarni organizmga salbiy ta’sirini bartaraf qilishga 
qaratilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqadigan fan hisoblanadi. 
Radiatsion gigiyenaning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 
-xalq xo‘jaligi sohalarida qo‘llaniladigan ionlovchi nurlanish manbalari turlari va qo‘llash 
sharoitlari bilan tanishish; 
-nurlanishni turiga, dozasiga, nurlanish vaqtiga va boshqa radiologik tomonlariga bog‘liq 
bo‘lgan nurlanishni salbiy ta’sirlarini aniqlash; 
-radiatsion nurlanishdan himoya qilishni sanitariya me’yor va qoidalarini ishlab chiqish; 
-amaliy faoliyat yuritayotgan ishchilar o‘rtasida radiatsion xavfsizlik, uni sanitariya 
me’yorlari va qoidalarini tatbiq qilish. 
Radiaktivlikni ochilish tarixi
Nemis fiziki Vilgelm Kondrad Rentgen 1895 yil 8 noyabrda o‘zining laboratoriyasida 
qorong‘ida bariyning ko‘kimtir platinali kristallariga yaqin joyda ko‘kimtir nur taralayotganini 
topadi. Olimning aniqlashicha, bu katodga oid nur tarqatadigan kruksovoy trubka yaqinida 
joylashgan elektr toki bilan bog‘liq edi. Necha marta tokka ulanilgan bo‘lsa, shuncha marta 
yorug‘lik sezildi, lekin katod nurlari ko‘rinmas nurlar bo‘lganligi uchun bu yorug‘lik yangi ma’lum 
bo‘lmagan nur bo‘lishi mumkin edi. Rentgen bu nurlarni X-nurlari deb nomladi. Germaniya 
olimlari buyuk kashfiyot oldida hayajonda qoldilar va bu nurlarni rentgen nurlari deb atashni taklif 
qildilar. Bu nurlarni o‘ziga xos xususiyatlari shundan iborat ediki, bu nurlar o‘ralgan qora qog‘oz, 
insonni yumshoq to‘qimalari va hamma predmetlar orqali o‘tar edi. V. K Rentgen bu kashfiyoti 
uchun 1901 yilda nobel mukofotiga sazovor bo‘ldi. 1896 yilda fransuz olimi Anri Bekkerl bir necha 
kun oldin uran rudasi bo‘lagi bilan tasodifan bir joyda yotgan fotoplastinkani olib keladi. Bu 
plastinka olib kelinganiga qadar kassetada bo‘lishiga qaramay kuygan edi. 
Radiaktivlik bu ba’zi bir kimyoviy elementlarning yadrolarini ixtiyoriy ravishda parchalanishi 
oqibatida atrof muhitga turli nurlanishlarning tarqalishidir. Bu nurlanishni tashqi muxit bilan o‘zaro 

---

Ekologiya va gigiyena modulidan o’quv uslubiy majmua
57 
ta’siri har xil belgili ionlarni hosil bo‘lishiga olib keladi va shunga bog‘liq holda bu nurlar 
ionlovchi nurlar deb aytiladi.
 
Ionlovchi radiatsiya–bu shunday radiatsiyaki o‘zaro ta’sir qiluvchi atomlarni ionlashga etarli 
bo‘ladigan energiyaga ega bo‘ladi. 
Ionlantiruvchi nurlar: alfa, beta, gamma, neytron, rentgen nurlari.