Экология асослари ва табиатни муҳофаза қилиш (Ўқув- услубий қўлланма) наманган-2011 Ўзбекистон республикаси

Ўта хавфлилар тоифасига куйидагилар:
- ер усти сувлари ифлосланиши (СИИ);
- ер ости сувлари ифлосланиши (ЕОСИИ);
- атмосфера ҳавоси ифлосланиши (АИИ);
- тупроқнинг пестицидлар билан ифлосланиши (пестицидларни қўллаш);
- истеъмол сувининг ГОСТ талабларига мувофиқ эмаслиги;
- озиқ-овқат хом ашёсининг ГОСТ талабларига мувофиқ эмаслиги;
- аҳолининг умумий касалланиши;
- аҳолининг умумий ўлими;
- болалар касалланиши (14 ёшгача бўлган болалар);
- гўдаклар ўлими (1 ёшгача болалар) киритилган.
Хавфлилар тоифасига:
- атмосфера ифлосланишининг иқлимий салоҳияти (ИИС);
- ҳудудларни сув босиши;
- тупроқ сифати;
- суғориладиган ерлар шўрланиши динамикаси;
- яйловларнинг таназзулга учраши;
- 10 минг нафар аҳолига шифохона ўринлари сони;
-хатарлилик эҳтимоли юқори экологик вазиятлар ва объектлар мавжудлиги киритилган.
Ўзбекистон Республикаси ҳудуди мавжуд экологик вазиятнинг мураккаблиги даражасидан келиб чиқиб (мураккаблик даражаси экологик индикаторларнинг салбий таъсир чегарасидаги меъёрлар ва экологик талаблардан четга чиқиш ўлчамлари бўйича белгиланади) қуйидаги зоналарга тақсимланган:
0 зона — қулай экологик вазиятли;
1 зона - критик экологик вазиятли;
2 зона - фавқулодда экологик ваизиятли;
3 зона - экологик офат (ҳалокатлар) зонаси.
Экологик меъёрлар кескин ошгак, лекин фавқулодда тусга эга бўлмаган табиий экологик ти-зимлар ҳамжамияти тузилмасининг бу-зилиши, улар экологик тизимлар ҳамжамияти тузилмасининг бузилиши, улар экологик ҳажмининг пасайиши, атроф табиий муҳит ифлос-ланишининг ўсиши қайд қилинган маъмурий туман ҳудуди (республика ёки вилоятта бўйсунган шаҳарлар критик экологик вазиятли зона деб тан олинади.
Ишлаб чиқариш кучларининг тараққиёти биосферанинг ресурслар-иқтисодий имкониятларига мувофиқ бўлмаган ва табиий ресурслар таназзулга учраши билан ифодаланадиган танг, лекин тиклаш имкони бўлган экотизим ҳолати кузатиладиган маъмурий туман ҳудуди (республика ёки вилоятга бўйсунган шаҳарлар) фавқулодда экологик вазиятли зона деб қайд қилинади.
Табиий муҳит сифати қайтариб бўлмас даражада ўзгарган, экотизим бузилиши кузатиладиган маъмурий туман ҳудуди (республика ёки вилоятп бўйсунган шаҳарлар) экологик офат (фалокатлар) зонаси деб тан олинади.
Қулай экологик вазиятли зона деб 1, 2 ва 3-экологик зоналарга кирмаган маъмурий туман ҳудуди (республика ёки вилоятга бўйсунган шаҳарлар) тан олинади.
Танланган индикаторлар бўйича ҳужжатларни умумлаштириш минтақалар бўйича экологик вазиятни баҳолаш имконини берди ва бунинг натижаларк қуйида келтирилган.
Экологик вазиятни комплекс баҳолаш маълумотларининг кўрсатишича, Қорақалпоғистон Республикаси ва Хоразм вилоятини қамраб олган Оролбўиида энг танг экологик вазият вужудга келган. Қорақалпоғистон Республикасида қулай экологик вазиятли зоналар умуман йўқ. 22 маъмурий тумандан атиги иккитаси (Бозатсу ва Шуманай туман-лари) критик экологик вазиятли зонада жойлашган, бу ерда республика аҳолисининг атиги 4 фоизи яшайди, битта туман - 27,8 минг киши яшайдиган Мўйнок экологик офат (фалокатлар) зонасига киритилган. Қолган ҳудуд фавқулодда экологик вазиятли зонада жойлашган (1-жадвалга қаранг).