Efferent innervasiyaga ta’sir etuvchi dori vositalari

M- va N- xolinoreseptorlarga ta’sir etuvchi dorilar: 
M- va N- xolinomimetiklar (
asetilxolin, karboxolin
). 
M- va N- xolinolitiklar (
siklodol
). 
Antixolinesteraz vositalar (
fizostigmin salisilat, prozerin, galantamin gidrobromid, fosfokol
). 
M-xolinoreseptorlarga ta’sir etuvchi dorilar: 
M-xolinomimetiklar (
pilokarpin gidroxlorid, aseklindin
) 
M-xolinolitiklar (
atropin sulfat, platifillin gidrotartrat, skopalamin gidrobromid, metasin
). 
N-xolino reseptorlarga ta’sir etuvchi dorilar: 
N-xolinoreseptorlarni qo’zg’atuvchilar (
N-xolinomimetiklar stitoton, lobelin
)
N-xolinoblokatorlar: 
Ganglioblokatorlar 
Kuraresimon moddalar 
pirilen, dimekolin, 
(periferik miorelaksantlar): 
benzogeksoniy, gigroniy 
tubokurarin, anaturuksoniy 
arfonad. 
diplasin, ditilin. 
M-va N-xolinoreseptorlarni stimullovchi vositalar 
(M-va N-xolinomimetiklar). 
Bunday birikmalarga asetilxolin va uning hosilalari kiradi. AX xolinergik sinapslarda mediator 
vazifasini o’taydi. U xolin va sirka kislotasining murakkab efiri hisoblanadi. Lekin ta’siri qisqa 
bo’lganligidan dori sifatida qo’llanilmaydi. Farmakologiya va fiziologiyada eksperimentlarda 
qo’llaniladi. AX xolinoreseptorlarga to`gridan-to`gri (bevosita) qo’zg’atuvchi ta’sir etib, M-va N-

---

xolinoreseptorlarni qo’zg’atadi, lekin M-xolinoreseptorlarni qo’zg’alishida yuzaga keladigan 
o’zgarishlar ustunlik qiladi, ya’ni parasimpatik nervlarni qo’zg’atgandagi o’zgarishlar yuzaga keladi: 
qorachiq torayadi, fontanov bo’shligi kengayadi, Shlemov kanali ochiladi, ko’zning ichidan suyuqlik 
oqib chiqish oshadi, ko’zning ichki bosimi pasayadi, kipriksimon mushak qisqargani uchun sinn 
bog’lami bo’shashadi va ko’z gavhari qabariq-shakliga kiradi. Bunda akkomadasiya spazmi vujudga 
kelib, yaqin jismlarni aniq ko’radi. So’lak-bezlarining faolligi oshadi, suyuq va ko’p so’lak ajraladi. 
Bronxlarning sekresiyasi ortib, silliq-mushaklari qisqargani uchun nafas olish qiyinlashadi. 
Bradikardiya, qon bosimining pasayishi va yurak o’tkazuvchanligi susayishi kuzatiladi. Me’da-ichak 
trakti bezlarining sekresiyasi va peristaltikasi oshadi (diariya), o’t pufagi va o’t yo’llari qisqaradi. Peshob 
pufagi, bachadon va to`gri ichak qisqaradi, hohishidan tashqari peshob ajralishi va defekasiya bo’lishi 
mumkin. AX simpatik nerv gangliyalarini ham qozg’atadi, lekin bunda kelib chiquvchi o’zgarishlar M-
xolinamimetik ta’siridagi o’zgarishlar soyasida qoladi. Ko’ndalang targ’il muskullarida AX ta’sirida 
qo’zg’alish impulslarini o’tkazilishi ortadi.
KARBOXOLIN 
– bu dori AX ga o’xshaydi, lekin xolinesteraza fermenti uni gidrolizlamaydi, 
shuning uchun u turg’un va ta’siri davomlidir. Karboxolin M-va N-xolinoreseptorlarni baravariga 
qo’zg’atadi AX chaqirgan o’zgarishlar sodir bo’ladi. Tibbiyotda karbaxolin glaukomada, ichak va 
peshob pufagini atoniyasini bartaraf qilishda qo’llaniladi.