Educational materials

 
Moliyaviy tahlilning mohiyati va turlari
Loyihani moliyaviy tahlil qilish bir necha ko’rinishga ega bo’lib, loyiha turiga 
qarab, ikki yoki undan ko’proq turdagi moliyaviy tahlil amalga oshirilishi mumkin. 
Moliyaviy tahlil quyidagi turlarni o’z ichiga oladi:
1. Moliyaviy rentabellilik tahlili. 
2. Moliyalashtirishga ehtiyoj tahlili. 
3. Loyihani ekspluatatsiya qiluvchi tashkilotning moliyaviy tahlili. 
4. Harajatlarning qoplanishi tahlili. 
Moliyaviy tahlilning sanab o’tilgan turlari qaysi vazifalarga ega bo’lishi, 
loyihaning moliyaviy jihatdan maqsadga muvofiqligi u qaysi nuqtai nazardan turib 
ko’rib chiqilayotganligiga bog’liq. 
Buni quyidagi 27.3-jadvalda ko’ramiz. 
27.3-jadval 
Moliyaviy tahlil turlari 
Tahlil turi 
Moliyaviy
rentabellilik 
tahlili
Moliyalashtirishga 
ehtiyoj tahlili 
Loyihani 
ekspluatatsiya 
qiluvchi 
tashkilotni 
moliyaviy tahlil 
Harajatlarni qoplanishi 
tahlili 
Tahlil maqsadi 
Loyihaga 
qo’yilgan 
kapital 
mablag’lar 
samaradorligin
i aniqlash 
Loyihani 
amalga 
oshirish 
uchun 
mablag’ 
bilan 
ta’minlashni 
rejalashtirish 
Loyihani 
ekspluatatsiya 
qiluvchi 
tashkilotning 
moliyaviy 
axvoli 
va 
boshqaruv 
sifatini aniqlash
Davlat 
loyihalarida 
foydalanuvchilardan 
tushadigan 
to’lovlar 
xisobiga 
xarajatlar 
qoplanishini baholash 
Loyiha 
tahlili 
qaysi 
pozitsiyadan 
turib 
amalga 
oshiriladi 
Loyiha 
pozitsiyasidan 
turib 
Hukumat, loyihadan 
foydalanuvchilar va 
undan 
manfaat 
ko’ruvchilar 
pozitsiyasidan turib 
Loyihani 
ekspluatatsiya 
qiluvchi tashkilot 
pozitsiyasidan 
turib 
Hukumat, 
loyihadan 
foydalanuvchilar, undan 
manfaat 
ko’ruvchilar 
hamda 
loyihani 
boshqarish 
pozitsiyasidan turib 

---

Foydalaniladiga
n 
moliyaviy 
hisobotlar tizimi 
Diskontlangan 
pul tushumlari 
va chiqimlari 
oqimi hisoboti 
Moliyaviy reja 
Foyda va zararlar 
hisoboti, 
Pul 
mablag’lari 
tushumlari 
va 
chiqimlari 
oqimi 
hisoboti, 
balans 
hisoboti. 
Harajatlarni 
qoplash 
ko’rsatkichlari, 
to’lov 
xajmi, 
yoki 
foydalanuvchilardan 
olinadigan soliq xajmi. 
Mezonlar 
Ichki 
foyda 
me’yori, 
Sof 
keltirilgan 
qiymat 
qarzlarni va ular 
bo’yicha foizlarni 
to’lash 
uchun 
qilingan xarajatlarni 
qoplash darajasi. 
Samaradorlik 
me’yori, moliyaviy 
ko’rsatkichlar 
To’lov xajmi va tarkibi 
Qaysi obyektga 
nisbatan 
qo’llaniladi 
Xususiy 
sektordagi 
loyihalarga, 
davlat 
sektoridagi 
tijorat 
loyihalariga 
nisbatan 
Xamma loyihalarga 
nisbatan 
Firmalarga 
va 
davlat loyihalariga 
nisbatan 
Davlat 
sektoridagi 
ta’lim, sog’liqni saqlash, 
suv ta’minoti, transport 
kabi xizmat ko’rsatishga 
yo’naltirilgan 
loyihalarga nisbatan 
Moliyaviy tahlilning har xil turlari loyihaning maqsadga muvofiqligini, 
resurslardan foydalanish samaradorligini, loyiha ishtirokchilari uchun rag’batlarni, 
moliyaviy rejalarning asoslanganligini, moliyaviy boshqaruvning layoqatliligi 
darajasini hamda loyihani amalga oshirish natijasida kutilayotgan foyda darajasini 
baholash uchun qo’llaniladi. 
U yoki bu turdagi tahlilni o’tkazish zarurati loyihaning murakkabligi 
darajasiga, uning xususiy sektordagi yoki davlat loyihasi ekanliligiga hamda 
iqtisodiyotning qaysi tarmog’iga taalluqligiga bog’liq. 
Moliyaviy tahlilda daromad va xarajatlarni xisoblashda: 

faqat alohida bozor baholari qo’llaniladi; 

kapital xarajatlar loyihaning butun xizmat davriga taqsimlab chiqiladi 
(amortizatsiya); 

soliqlar va turli guruhlar o’rtasidagi bir tomonlama to’lovlar xisobga 
olinadi; 

xususiy diskont stavkasi qo’llaniladi.