E. Z. Nuriddinov n izom iy nom LI tdpu «Xorijiy m am lakatlar tarixi»

Moldaviya  Respublikasi
80-yilIarning  oxirida  M oldovada  um um an  m oldovaliklar  aho lin in g  64 
foizini  tashkil  etdi,  ilgarigi  m uxto riy at  —  D n e strb o ‘yida  esa  ah olining 
k o ‘pchiligi  —  60  foizi  ruslar  va  ukrainlardan  iborat  edi.  Bu  m in taq alar 
o ‘rtasidagi  farqlar m am lakat  taqdiriga t a ’sir ko‘rsatdi.  B oltiqb o‘yidagi  xalq 
frontlari  h arakati,  keyinchalik  esa  R um iniyadagi  inqilob  haqidagi  xabarlar 
Y agona  M oldova  Xalq  F ro n tin in g   (Y A M X F)  tashkil  etilishiga,  uning 
to m o n id a n   m am lakatda  1989-yilda  rum in tiliga davlat tili  m aqom ini  berish 
va  m am lakatni  suveren  deb  e ’lon  qilishga  b o ‘lgan  in tilish larni  rag‘b atlan - 
tirdi.  Y A M X F   om m aviylashdi  va  K ishinyov  k o ‘ch alarig a  yuz  m inglab 
tarafdorlarini  chiqardi.
301

---

B ahorda  SSSR   X alq  d ep u tatlari  syezdiga  yuborilgan  d elegatlarning  
k o ‘pchiligi  m utaassib  (konservativ)  kayfiyatda  edi,  am m o  avgustga  kelib 
respublika  Oliy  Soveti  rum in  tiliga  davlat  tili  m aqom ini  berish  to ‘g ‘risidagi 
q o n u n n i  qabul  qilib,  h ar  bir  elatga  o ‘z  tilida  gapirishga  im kon  berdi.  Ke- 
yinchalik  Xalq  F ronti  1990-yildagi  Oliy  Sovet  saylovlarida  m uvaffaqiyatga 
erishib,  respublika  rahbariyatidan  kom partiyani  chetlashtirdi.  Avgust  oyida 
Oliy  Sovet  M oldova mustaqilligi  to ‘g ‘risidagi deklaratsiyani e ’lon  qildi. Yangi 
h u k u m a t  fu q a ro la rn in g   h u q u q   va  e rk in lik larin i  yo qladi.  M am la k a td a  
dem okratlashtirish  avj  olib,  bir  q ato r  liberal-dem okratik,  m illiy-dem okratik 
ham da  sotsial-dem okratik  y o ‘nalishdagi  partiya  va  harakatlar paydo  b o ‘ldi. 
U lardan  b a ’zilari  M oldovaning  R um iniyaga  q o ‘shilishi  tarafdorlari  edilar. 
A m m o  ular  referendum da  ko‘pchilik  ovozga  ega  b o ‘lolm adilar.  1991-yil 
oxirida  Oliy  Sovet  respublika  prezidenti  etib  liberal-dem okratlar  yetakchisi 
M.  Snegurni  sayladi.
Shu  bilan  birga,  1990-yildayoq  SSSR ning  parchalanishiga  t o ‘sqinlik 
qilishga  harakat  qiluvchi  ittifoq  h ukum ati  ishtiroki  bilan  M oldovaning 
janub id ag i  u ch ta  m in taq ad a  yashovchi  gagauzlar  va  D n estr  0 ‘ng  qirg‘og ‘i 
ham d a  B enderi  shahri  aholisining  k o ‘pchiligi  rum in  tiliga  qarshi  va  SSSR 
tark ib id an   chiqishga  qarshi  norozilik   bildirishdi.  G ag auzlar  o ‘z  m ustaqil 
respublikalarini  e ’lon  qilishdi.  S him olda  esa  1991 -yilda  sovet  tu zu m in i 
saqlab  qolayotgan  m ustaqil  D n e strb o ‘yi  M oldova  R espublikasi  (D M R ) 
paydo  b o ‘ldi.
Agar gagauzlar bilan  olib  borilgan  uzoq  m uddatli  m uzokaralardan  so ‘ng 
u lar  G ag auziyaning  M oldova  tark ib id a  maxsus  h uquqiy  m aqom ga  ega 
b o ‘lishiga  rozilik  bildirgan  b o ‘lsa,  T iraspol  shah rid a  jo y lash g an   D M R  
hukum ati  M oldova  hukum atining  m uxtoriyat  to ‘g‘risidagi  taklifini  rad  etdi 
va  Sovet  harbiylan  yordam ida  M oldovaning  tartib  o ‘rnatuvchi  kuchlariga 
qarshilik  ko‘rsatdi.  1992-yilda  M oldova  qurolli  kuchlari  bilan  va  D M R  
qurollangan  otryadlari va ularga yordam  berayotgan  14-sobiq  Sovet  armiyasi 
o ‘rtasida  b o ‘lgan  janglarda  yuzlab  odam lar  halok  b o ‘ldi  va  yarad o r  qilindi, 
xalq  x o ‘jaligiga  katta  m oddiy  zarar yetkazildi.  0 ‘n  m inglab  m uqim   yashov- 
chilar  qochoqlarga  aylandi.  M oldovada  prezident  favqulodda  h olat  e ’lon 
qildi.
M oldova  va  D M R   o ‘rtasidagi  qurolli  to ‘qnashuvlar  faqat  M oldova  va 
R o ssiy a  o ‘rta sid a g i  s h a r tn o m a   im z o la n g a n d a n ,  1 4 -a rm iy a   ta rq a tib  
yuborilgandan  va  urush  m intaqasiga  X alqaro  tinchlik  o ‘rnatuvchi  kuchlar 
kiritilganidan  keyingina to ‘xtatildi.  Q aram a-qarshi  to m on lar o ‘rtasidagi  m u- 
zokaralar va vositachilarning urinishlariga qaram asdan,  to ‘qnashuv!ar  1994- 
yilgacha  davom   etdi.  1994-yilda  to m o n la rn in g   z o ‘ravonlikni  t o ‘xtatish 
t o ‘g‘risidagi  o ‘zaro  kelishuvlari  to ‘qnashuvlarga  chek  q o ‘ydi.
P arlam entga  (1994-yilda)  va  m ahalliy  (1995-yilda)  saylovlar  arafasida 
korxonalarni  davlat  tasarrufidan  chiqarish  bir  oz  olg‘a  siljidi,  am m o  ishlab 
chiqarish  sam aradorligini  oshirishga  erishilm adi.  Davlat  ixtiyoridagi  asosiy
302

---

sohalar —  vino  ishlab  chiqarish va  tam aki  sanoatida  ishlab  chiqarish  sam a- 
rad o rlig i  p astlig ic h a  q o lm o q d a   ed i.  M o ld o v a  R ossiya  k o m p a n iy a la ri 
to m o n id a n   k e ltirila y o tg a n   e n e rg iy a  ta sh u v c h ila rn i  so tib   o lish   u c h u n  
m a b la g ‘ga  ega  em as  edi.  B eq aro rlik   investitsiy a  o q im ig a  salbiy  t a ’sir 
ko‘rsatayotgan  edi.  U zoq  davom   etgan  ishlab  chiqarishning  qisqarishi  va 
inflatsiya  aholi  ahvolining  yom onlashishiga  sabab  b o ‘ldi.  O m m aning   noro- 
ziligi,  eng  avvalo,  ijtim oiy  m uam m olarni  hal  etishga  chaqirayotgan  sotsial- 
d e m o k ra tik   p a rtiy a la rn in g   k u c h a y ish ig a   olib   k eld i.  1996-yiI  o x irid a 
prezidentlik  saylovlarining  ikkinchi  bosqichida  ular  to m o n id a n   q o ‘llab- 
q u w atlan g an   erkin  nom zod  P.  Luchinskiy  g‘alaba  qozondi.
1988-yilga  kelib  m am lakat  m ulkining  75  foizi  (D n estrb o ‘yidan  tashqari) 
hissador-investor,  korxona  xodim lari,  m enejerlar  va  xususiy  tadbirkorlar 
q o ‘liga  o ‘td i.  A m m o  iq tis o d iy o tn in g   jo n la n is h i  va  a h o li  a h v o lin in g  
yaxshilanishiga  erishilm adi.
M uzokaralar  yo‘li  bilan  P.  Luchinskiy  M oldova  birligining  Rossiya  va 
U kraina tom onidan  e ’tiro f etilishiga va u larb ilan   ham korlikni  kuchaytirishga 
erishdi.  M am lakat  birligini  tiklash  u ch u n   M oldova  Y E X H T   va  boshqa 
x a lq a ro   ta s h k ilo tla rg a   ta y a n m o q d a .  Y o q ilg ‘i-e n e rg iy a g a   ega  b o ‘lish 
m aqsad id a  O zarbayjon  bilan  m u stah k am   m u n o sab atlar  o ‘rn atilm o q d a. 
Islohotlar  y o ii  bilan  olg‘a  borayotgan  R um iniya  YEI  bilan  ham korlikni 
riv o jlan tirm o q d a.  2000-yil  b a h o rid a n   boshlab,  p re zid en t  tan lag an   y o i  
m am lakat  aholisi  b a’zi  qism ining  m anfaatlariga  mos  kelmasligi  tufayli  no- 
roziliklar  kuchayib  ketdi.  Bu  noroziliklarga  tayanib,  parlam entdagi  turli 
ruhdagi  muxolifat  kuchlar  konstitutsiyani  o ‘zgartirishga  erishdi.  2001-yil 
fevral  oyidagi  parlam ent  saylovlarida  dem okratlar  rahbarligida  m am lakat 
qiyinchiliklari  b artaraf etilishidan  um idini  uzgan  saylovchilar  kom m unistlar 
u chun  ovoz  berdilar.  Yangi  parlam ent  V.  V oroninni  p rezident  qilib  sayladi. 
B ozor  iqtisodiyotiga  o i is h   qiyinchiliklari  davom   etm oqda.