Э. Шодмонов, Д. Бабабекова, Б. Турсунов корхона иқтисодиёти ва инновацияларни бошқариш

8.2. Айланма маблағларнинг тузилмаси ва ҳаракати ҳамда 
уларнинг корхона иқтисодиѐтига таъсири
Айланма тузилмаларни режалаштириш ва бошқаришнинг ҳозирги 
пайтдаги амалиѐтида ушбу маблағларнинг таркиби ва тузилмасини баҳолаш 
ва таҳлил қилишга, шунингдек, уларнинг функционал роли ва ҳаракатига 
катта эътибор қаратилади. Айланма ишлаб чиқариш фондлари корхона 
айланма маблағларининг энг фаол қисми бўлса, муомала фондлари ишлаб 
чиқариш жараѐнида бевосита иштирок этмайди ҳамда янги истеъмол 

---

қийматини яратмайди. Бу ерда умумий қоида шундайки, айланма маблағлар 
доимо айланишда бўлиши зарур - уларнинг самарадорлиги ва корхона 
иқтисодиѐтига таъсири айнан шунда кўзга ташланади. 
Айланма ишлаб чиқариш фондлари корхона айланма маблағларининг 
асосий ва салмоқли қисми сифатида ўз таркибига қуйидагиларни қамраб 
олади: 
-
ишлаб чиқариш заҳиралари
– бу ишлаб чиқариш жараѐнида ишлаб 
чиқаришга киритиш учун тайѐрланган ҳамда хом ашѐ, асосий ва ѐрдамчи 
материаллар, ѐқилғи, харид қилинувчи ярим тайѐр маҳсулотлар, бутловчи 
қисмлар, қадоқлаш ва ўров материаллари, асосий фондларни таъмирлаш учун 
эҳтиѐт қисмлар, ѐқилғи-мойлаш материалларидан ташкил топувчи меҳнат 
предметлари; 
-
тугалланмаган ишлаб чиқариш ва корхонада тайѐрланган ярим 
тайѐр маҳсулотлар
– бу, ишлаб чиқариш жараѐнида фойдаланишга топши-
рилган ҳамда ишлов бериш ва йиғув жараѐнида бўлган, лекин ишлаб 
чиқариш жараѐни тўлиқ тугалланмаган ҳамда ушбу корхонада кейинчалик 
ишлов берилиши лозим бўлган меҳнат предметлари; 
-
келгуси давр харажатлари
- айни пайтда ишлаб чиқарилаѐтган, лекин 
келажакдаги маҳсулотларга мансуб бўлган янги турдаги маҳсулотларни 
тайѐрлаш ва ўзлаштириш харажатлари (масалан, асбоб-ускуналарни қайта 
режалаштириш, маҳсулотларнинг янги турларини тайѐрлаш ва лойиҳалаш-
тиришга сарфланувчи харажатлар ва бошқалар). 
Айланма ишлаб чиқариш фондлари алоҳида таркибий қисмлари ѐки 
элементлари ўртасидаги фоизларда ифодаланувчи ўзаро муносабатлар