Э. Шодмонов, Д. Бабабекова, Б. Турсунов корхона иқтисодиёти ва инновацияларни бошқариш

8.2.1-жадвал 
Айланма маблағларнинг тармоқлар бўйича тақсимланиши 
 
Айланма фондларнинг 
гуруҳ ва элементлари 
Бутун 
саноат 
Қора 
металлургия 
Машина-
созлик 
Энерге-
тика 
Енгил 
саноат 
Озиқ-овқат 
саноати 
1. Ишлаб чиқариш 
заҳиралари - жами 
70,2 
65,0 
55,3 
98,3 
90,0 
78,8 
Жумладан: 
хом ашѐ ва асосий 
материаллар, ярим тайѐр 
маҳсулотлар 
46,2 
23,8 
37,5 
- 
76,7 
52,2 
Ёрдамчи материаллар 
6,6 
11,0 
2,3 
24,1 
5,7 
6,1 
Ёқилғи 
1,7 
2,0 
0,7 
37,4 
0,5 
1,6 
Таъмирлаш учун эҳтиѐт 
қисмлар 
3,9 
11,0 
2,0 
23,0 
1,7 
2,0 
Қадоқлаш ва ўров 
материаллари 
3,0 
0,5 
0,6 
0,3 
1,2 
11,3 
Инструментлар, хўжалик 
асбоблари ва қиммат 
бўлмаган, тез эскирувчи 
бошқа предметлар 
9,8 
16,7 
12,2 
19,5 
3,2 
5,6 
2. Тугалланмаган ишлаб 
чиқариш ва корхонада 
тайѐрланган ярим тайѐр 
маҳсулотлар 
24,0 
18,3 
42,2 
0,5 
9,8 
19,5 
3. Келгуси давр харажатлари 
ва бошқа меҳнат 
предметлари 
5,8 
16,7 
2,5 
1,2 
0,2 
1,7 
Жами айланма ишлаб 
чиқариш фондлари 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
Айланма фондлар тузилмаси нафақат саноатнинг турли тармоқларида, 
ҳаттоки бир тармоқ ва бир корхонанинг ўзида ҳам фарқланади. Бундай 
фарқланишга турли хилдаги хом ашѐ ва материаллар, ишлаб чиқариш техно-
логияси ва техникасидаги фарқлар, корхоналарнинг географик жойлашуви, 
ишлаб чиқаришнинг ташкил этилиши ва меҳнат тақсимоти, моддий-техника 
таъминоти сабаб бўлиши мумкин. 

---

Корхоналар айланма маблағлари таркиби ва тузилмасига хўжалик 
юритиш қобилияти ва унинг самарадорлигига риоя қилиш қоидалари катта 
таъсир кўрсатади. Яъни корхона ишлаб чиқариш заҳираларини ва айланма 
маблағларнинг таъминланганлигини ҳаддан ташқари оширишга интилмас-
лиги зарур. Амалиѐтнинг гувоҳлик беришича, бу, ресурсларнинг ҳалок 
бўлишига ва сунъий танқисликнинг юзага келишига сабаб бўлади. Шу 
сабабли хом ашѐ ва материалларни сарфлашнинг технологик нормаларига 
риоя қилиш, уларни сақлашни тўғри йўлга қўйиш, чиқитлар ва йўқотиш-
ларни камайтириш, замонавий ва арзон материаллардан фойдаланиш катта 
аҳамият касб этмоқда. Бироқ арзон материаллардан фойдаланиш доим ҳам 
корхона имкониятлари ва хоҳишидан келиб чиқавермайди ва ташқи муҳит, 
биринчи ўринда ишлаб чиқаришдаги ҳамкорлар, баҳони шакллантириш, 
умумий иқтисодий барқарорлик ва бошқа омиллар билан ҳам боғлиқ бўлади. 
Корхона иқтисодиѐтига айланма маблағларнинг таркиби ва тузилмаси-
дан ташқари, уларни ишлаб чиқариш, такрор ишлаб чиқариш ва муомаланинг 
турли босқичларида излаб топиш катта таъсир кўрсатади. Айланма маблағ-
ларнинг тўлиқ айланиши уч босқичдан иборат бўлиб, бу жараѐнда маҳсулот 
ишлаб чиқарилади ва сотилади.