Э. Шодмонов, Д. Бабабекова, Б. Турсунов корхона иқтисодиёти ва инновацияларни бошқариш

Тайѐр маҳсулот қолдиқларини нормалаштириш.
Ишлаб чиқариш 
жараѐни тугаллангандан сўнг меҳнат предметлари тайѐр маҳсулот 
кўринишида муомалага киритилади. 
Айланма маблағларнинг тайѐр маҳсулотга айланиш нормативи миқдори, 
ўртача бир суткалик ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг (таннархи бўйича) 
айланма маблағларнинг кунлардаги тайѐр маҳсулот нормасига сифатида, 
яъни тайѐр маҳсулотнинг корхона омборида сақланиш муддати сифатида 
аниқланади:
Г
н
қ В : Т х Н
т.м
Бу ерда: 

---

Г
н
– тайѐр маҳсулот нормативи; 
В - режалаштирилган даврда режадаги таннарх бўйича ишлаб 
чиқарилган маҳсулот; 
Н
гн
– тайѐр маҳсулотлардаги айланма маблағлар заҳиралари нормаси, 
кунларда; 
Т - режадаги даврда календар кунлар миқдори. 
Тайѐр маҳсулотнинг омборда сақланиш муддати тайѐр маҳсулотни 
транспортировка қилиш ва сотишга боғлиқ бўлади. Айланма маблағларнинг 
ушбу нормасидаги кунлар сони маҳсулотни тайѐрлаш, юклаш, ҳужжатларни 
тайѐрлаш ва уларни банкка топшириш учун зарур бўлган кунлардан иборат 
бўлади. 
Келгуси давр харажатларни нормалаштириш.
Ўсиб бораѐтган фан-
техника тараққиѐти суръатлари айланма маблағларнинг келгуси давр 
харажатлари аҳамиятини оширмоқда. Бу харажатлар корхонанинг махсус 
бухгалтерия ҳисобида учта манба: янги техникани ўзлаштириш фонди (агар 
корхонада шундай фонд мавжуд бўлса), банк кредити ва фойда (харажатарни 
маҳсулот таннархига киритиш йўли билан) ҳисобига йиғилади. Айланма 
маблағларнинг келгуси давр харажатлари (Н
кд
) нормасини ҳисоблашда 
қуйидаги формулага амал қилинади: 
Н
кд
қ Р Қ Р
ич
Қ Р
т
Бу ерда: 
Р - йил бошида келгуси давр харажатлари учун сарфланиши мўлжал-
ланган маблағлар миқдори (бухгалтерия ҳисоботи бўйича); 
Р
ич
– режадаги йилда лойиҳа-сметаларда кўзда тутилган ишлаб чиқариш 
харажатлари; 
Р
т 
- ўзлаштирилаѐтган маҳсулот таннархига киритилувчи ҳамда смета-
ларда кўзда тутилувчи ѐки махсус манбалар ҳисобига қопланувчи харажат-
лар.