Э. Шодмонов, Д. Бабабекова, Б. Турсунов корхона иқтисодиёти ва инновацияларни бошқариш

айланма ишлаб чиқариш фондларининг тузилмасини
ташкил қилади. 
Айланма ишлаб чиқариш фондлари ва муомала фондлари ўртасидаги худди 
шундай фоизлардаги муносабатлар корхона айланма маблағларининг тузил-
маси деб аталади.

---

 
 
 
8.2.1 - расм. Корхона айланма маблағларининг намунавий 
тузилмаси. 
Расмдан кўриш мумкинки, ишлаб чиқариш заҳиралари айланма ишлаб 
чиқариш фондларининг асосий қисмини ташкил қилади. Бироқ бозор 
иқтисодиѐти, айниқса, барча ресурслар тақчиллиги шароитларида ишлаб 
чиқариш заҳираларининг ҳаддан ташқари ошириб юборилиши корхона 
иқтисодиѐтига салбий таъсир қилишидан ташқари, ресурсларни ―боғлаб‖ 
қўяди ҳамда уларнинг йўқотилишига олиб келади. Шу сабабли айланма 
маблағлар ҳажмини оптималлаштириш ва уларни маҳсулот ишлаб чиқариш 
дастурларига мос ҳолга келтириш корхонанинг тежамкорлик режимида 
фаолият юритиши катта аҳамиятга эга бўлади.
хом ашѐ ва асосий 
материаллар (28%) 
Айланма ишлаб чиқариш фондлари (100%) 
Ишлаб чиқариш заҳираларида (70%) 
Ишлаб чиқариш жараѐнида 
(30%) 
тугалланмаган 
ишлаб чиқариш 
(19%) 
келгуси давр хара-
жатлар (5%) 
корхонанинг ўзида 
тайѐр-ланувчи 
ярим тайѐр 
маҳсулотлар
(6%) 
сотиб олинувчи ярим 
тайѐр маҳсулотлар (10%) 
ѐрдамчи материаллар (8%) 
ѐқилғи ва энергия (8%) 
таъмирлаш учун эҳтиѐт қисмлар 
(3%) 
қадоқлаш ва ўров 
материаллари(3%) 
арзон ва тез эскирувчи 
предметлар (10%) 
корхонанинг 
ўзида 
тайѐрланувчи 
ярим тайѐр 
маҳсулотлар
(6%) 
тугалланмаган ишлаб 
чиқариш (19%) 

---

Иқтисодиѐтнинг турли тармоқларидаги корхоналарнинг айланма 
маблағлари ишлаб чиқаришнинг технологик ташкил этиш хусусиятларига 
кўра, бир-биридан фарқ қилади.Бу хусусиятларнинг характери ишлаб чиқа-
рилаѐтган маҳсулот тури ва мураккаблиги, ихтсисослаштириш даражаси, 
маҳсулотни реализация қилиш шароитлари ва шу кабилар билан изоҳланади. 
Айланма маблағлар тузилмасининг тармоқлар бўйича фарқланишини 
қуйидаги жадвал орқали билиб олиш мумкин (8.2.1-жадвал).