E nerge t ikas I a. I. Karshibayev

1.8. Energiya turlari, energiyani olish, o’zgartirish va undan 
foydalanish. 
Energiya – yunon tilidan olingan bo‘lib, harakat, faoliyat degan 
ma‘noni anglatadi. 
Energiya
— har qanday koʻrinishdagi materiya, 
xususan, jism yoki jismlar tizimini tashkil etuvchi zarralar harakatining 
hamda bu zarralarning oʻzaro va boshqalar zarralar bilan taʼsirlarining 
miqdoriy oʻlchovi. Bu ish bajarishga bo‘lgan qobiliyatdir, ish esa ob`ektga 
fizik kuch (bosim yoki gravitatsiya) ta`sir etganda bajariladi. Ish bu 
harakatdagi energiya. Barcha mexanizmlarda ish bajarilganda energiya bir 
turdan ikkinchi turga aylanadi. Lekin bunda bir tur energiyasini har qanday 
o‘zgarishida ham boshqasiga nisbatan ko‘proq olish mumkin emas, chunki 
bu energiyaning saqlanish qonuniga ziddir. 

---

42 
Energiyaning quyidagi turlari mavjud: mexanik, elektr, elektromagnit, 
issiqlik, kimyoviy, atom (yadro ichki). 
Xalqaro birlik tizimi 
(SI)
da energiyani o‘lchash birligi sifatida 1 Joul 
(J) qabul qilingan. 1 J=1nyuton metrga (Nm) ekvivalentdir. Agarda hisob-
kitoblar issiqlik, biologik va energiyaning ko‘pchilik boshqa turlari bilan 
bog‘liq bo‘lsa, u holda o‘lchov birligi sifatida sistemadan tashqari birlik 
qo‘llaniladi - kaloriya (kal), 1 kal=4.18 J. Elektr energiya Vatt∙soat (Vt*s, 
kVt*s, MVt*s.) da o‘lchanadi; 1 Vt*s=3.6 MDj. Mexanik energiyani 
o‘lchashda 1kg*m qiymatdan foydalaniladi, 1kg*m=9.8 Dj.